پرش به محتوا

ایمان به معنای امید: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
(ابرابزار)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
عبدالکریم سروش عنصر محوری ایمان را امید می‌داند و نه یقین؛ «در ایمان درجه‌ای از باور لازم است، و همین مقدار که شخص، احتمال وجود چیزی و کسی و نیکی او را، بیش از احتمال عدم او بداند و بر همین اساس خطر کند و به او دل ببندد و امید بورزد و بر اثر پاره‌ای کامیابی‌ها، امید و توکل و باور خود را افزون‌تر کند و آماده امید ورزیدن‌ها و قربانی کردن‌های بیش‌تر شود، او را می‌توان مؤمن خواند».<ref>کیان، ش ۵۲، ص۴۹.</ref>
[[عبدالکریم سروش]] عنصر محوری [[ایمان]] را [[امید]] می‌داند و نه [[یقین]]؛ «در ایمان درجه‌ای از باور لازم است، و همین مقدار که شخص، احتمال وجود چیزی و کسی و نیکی او را، بیش از احتمال عدم او بداند و بر همین اساس خطر کند و به او دل ببندد و امید بورزد و بر اثر پاره‌ای کامیابی‌ها، امید و [[توکل]] و باور خود را افزون‌تر کند و آماده امید ورزیدن‌ها و قربانی کردن‌های بیشتر شود، او را می‌توان مؤمن خواند».<ref>کیان، ش ۵۲، ص۴۹.</ref>


ایمان همراه امید است {{قرآن|أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَه وَ یَرْجُوا رَحْمَه رَبِّهِ|سوره = زمر|آیه = ۹|ترجمه =آیا آن کسی که شب را به طاعت خداوند به سجود و قیام پردازد و از عذاب آخرت ترسان و به رحمت الهی امیدوار است ...}} و یقین نیز در مفهوم ایمان دخیل نیست. از همین روی در آیه چهارم سوره بقره درباره آخرت به جای ایمان از یقین استفاده شده است:<ref>المیزان، ج۱، ص۴۶.</ref> {{قرآن|وَ بِالآخِرَه هُمْ یُوقِنُونَ|ترجمه = آنها خود به عالم آخرت یقین دارند.}} اما باید دانست که امید از علایم و پیامدهای ایمان است، و یقین به یک اصطلاح از مراتب عالی ایمان است. پس به این ترتیب، نه امید جزء اصلی مفهوم ایمان است و نه یقین.
ایمان همراه امید است {{قرآن|أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَه وَ یَرْجُوا رَحْمَه رَبِّهِ|سوره = زمر|آیه = ۹|ترجمه =آیا آن کسی که شب را به طاعت خداوند به سجود و قیام پردازد و از عذاب آخرت ترسان و به رحمت الهی امیدوار است ...}} و یقین نیز در مفهوم ایمان دخیل نیست. از همین روی در آیه چهارم سوره بقره درباره آخرت به جای ایمان از یقین استفاده شده است:<ref>المیزان، ج۱، ص۴۶.</ref> {{قرآن|وَ بِالآخِرَه هُمْ یُوقِنُونَ|ترجمه = آنها خود به عالم آخرت یقین دارند.}} اما باید دانست که امید از علایم و پیامدهای ایمان است، و یقین به یک اصطلاح از مراتب عالی ایمان است. پس به این ترتیب، نه امید جزء اصلی مفهوم ایمان است و نه یقین.


در این‌جا بحث در مقولهٔ امید است و این‌که نمی‌توان آن را تعریفی مستقل برای ایمان به‌شمار آورد. یعنی نمی‌توان گفت «ایمان، امید است»؛ هرچند ایمان بدون شک همراه با امید است. چنان‌که می‌توان گفت انسان مستقیم‌القامه است اما این خصوصیت جزء تعریف انسان نیست.
در این‌جا بحث در مقوله امید است و این‌که نمی‌توان آن را تعریفی مستقل برای ایمان به‌شمار آورد. یعنی نمی‌توان گفت «ایمان، امید است»؛ هرچند ایمان بدون شک همراه با امید است. چنان‌که می‌توان گفت انسان مستقیم‌القامه است اما این خصوصیت جزء تعریف انسان نیست.  
==دلالیل رد معنای امید برای ایمان ==
* متعلق ایمان، خداست اما متعلق امید، رحمت خدا؛ چنان‌که در آیه {{قرآن|وَ یَرْجُوا رَحْمَه رَبِّهِ}} این نکته به کار رفته است. به عبارت دیگر انسان مؤمن ایمان دارد که «خدا هست و حضور دارد»؛ اما انسان امیدوار، به «رحمت، امداد و لطف او» امید بسته است. یعنی ایمان، به وجود خدا تعلق دارد و امید، به فعل او. بنابراین ایمان بر امید مقدم است و پیامد ایمان امید است نه این‌که ایمان همان امید باشد.


ثانیاً. این امکان وجود دارد که شخصی اهل ایمان نباشد اما در دل او اعتماد و امیدی به مقوله‌های دینی وجود داشته باشد. مصداق این سخن را می‌توان در برخی از کشورهای دیگر یافت. چنان‌که گاه در برخی شهرهای ایران دیده می‌شود که شخصی زرتشتی به امام حسین(ع) یا به حضرت ابوالفضل(ع) عنایت خاصی نشان می‌دهد و حتی برای آنان نذر می‌کند و پاسخ می‌گیرد؛ اما نمی‌توان آنان را به معنای دقیق کلمه مؤمن به دین اسلام دانست.
'''دلالیل رد معنای امید برای ایمان'''


ثالثاً. گاه می‌شود که شخصی مؤمن امید خود را از دست می‌دهد؛ مثلاً دچار افسردگی می‌شود یا تحت فشارهای شدید روحی قرار می‌گیرد با وجود این نمی‌توان او را بی‌ایمان نامید و برای وی پروندهٔ کفر ساخت. به عبارت دیگر امید از مقوله‌های آزمون‌پذیر است و مفاهیم آزمون‌پذیر و کاربردی، گاه در مقام عمل پاسخ نمی‌دهد و لااقل در ظاهر ناموفق از آب درمی‌آید. در این صورت آیا می‌توان آن شخص را نامؤمن دانست؟ و آیا هر ناامیدی، نامؤمن است؟ روح سخن در دو اشکال اخیر این است که یکی از بهترین شیوه‌های شناخت «این‌همانی» قاعدهٔ وضع و رفع است؛ مثلاً اگر خواستیم بدانیم ایمان «همان» امید است، می‌توانیم وضعیتی فرض کنیم که ایمان هست اما امید نیست، یا این فرض را در نظر آوریم که امید هست ولی ایمان نیست، و از این‌جا به این نتیجه برسیم که میان ایمان و امید «این‌همانی» نیست. هرچند باز با تأکید می‌گوییم که اگر کسی اهل ایمان شد، به طور قطع دلبسته و امیدوار لطف و عنایت حق خواهد شد.
* متعلق ایمان، خداست اما متعلق امید، رحمت [[خدا]]؛ چنان‌که در آیه {{قرآن|وَ یَرْجُوا رَحْمَه رَبِّهِ}} این نکته به کار رفته است. به عبارت دیگر انسان [[مؤمن]] ایمان دارد که «خدا هست و حضور دارد»؛ اما انسان امیدوار، به «رحمت، امداد و لطف او» امید بسته است. یعنی ایمان، به وجود خدا تعلق دارد و امید، به فعل او. بنابراین ایمان بر امید مقدم است و پیامد ایمان امید است نه این‌که ایمان همان امید باشد.


رابعاً. امید نوعی تجارت است؛ زیرا من به یاری او دل بسته‌ام و امیدوارم، تا از او کمکی و مددی دریافت کنم. روح این معادله تجارت است. در حالی که ایمان یک مفهوم تجاری نیست، بلکه خود ارزش است و قداست دارد. از این روی اگر ایمان را از سنخ امید تلقی کنیم به «ایمان تاجرانه» فتوا داده‌ایم. حاشا و کلا!
* می‌توان اهل ایمان (مومن بودن به دین خاص و انجام امور دینی آن) نبود اما اعتماد و امید به مقوله‌های دینی داشت. مانند آن‌چه در میان پیروان دین زرتشتی نسبت به مقام [[امام حسین]](ع) وجود دارد. اما نمی‌توان آنان را مؤمن به دین [[اسلام]] دانست.


تاکنون چهار تعریف از ایمان مرور و بررسی شد که به ترتیب عبارت بودند از: معرفت قلبی، که تعریف برگزیده است؛ رویارویی مجذوبانه با خداوند، از آقای مجتهد شبستری؛ دویدن در پی آواز حقیقت، بنا به تعریف استاد ملکیان؛ و امید که تعریف دکتر سروش بود. گفتنی است که میان تعریف‌های مذکور تفاوتی اساسی و بنیادی وجود دارد و آن این‌که تعریف نخست تنها تعریفی است که به ایمان نگاه معرفتی داشته است؛ اما سه تعریف دیگر ایمان را امری تجربی، شهودی و درونی تلقی می‌کنند و این نکته، وجه اشتراک سه تعریف اخیر است. این تلقی آثار و پیامدهایی به دنبال خواهد داشت که در مباحث آتی روشن می‌شوند؛ بنابراین توجه به مسئلهٔ «ماهیت ایمان» اساسی‌ترین، بنیادی‌ترین و در واقع، اولین مسئلهٔ ایمان دینی است که در چهار پرسش و پاسخ گذشته وجه نظر قرار گرفت. ما هر دیدگاه را در این مقام اتخاذ کنیم باید تا آخر ملتزم به لوازم منطقی و تبعات طبیعی آن باشیم و این همان است که در پیش‌گفتار تحت عنوان «عناصر هم‌خانواده» مطرح شد، و در ادامه هر یک را به گفت‌وگو خواهیم نشست.
* از دست رفتن امید به سبب افسردگی یا علل دیگر. این امر موجب از بین رفتن ایمان شخص نیست. یکی از بهترین شیوه‌های شناخت «این‌همانی» قاعده وضع و رفع است؛ مثلاً اگر خواستیم بدانیم ایمان «همان» امید است، می‌توانیم وضعیتی فرض کنیم که ایمان هست اما امید نیست، یا این فرض را در نظر آوریم که امید هست ولی ایمان نیست، و از این‌جا به این نتیجه برسیم که میان ایمان و امید «این‌همانی» نیست.  
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}


خط ۲۴: خط ۲۲:
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =
  | شاخه اصلی = کلام
|شاخه فرعی۱ =
|شاخه فرعی۱ = کلام جدید
|شاخه فرعی۲ =
|شاخه فرعی۲ =
|شاخه فرعی۳ =
|شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه = -
  | تیترها =
  | تیترها = شد
  | ویرایش =
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی = شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
خط ۴۰: خط ۳۸:
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت = ج
  | کیفیت =
  | کیفیت = ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
۱٬۴۰۷

ویرایش