مدفن حضرت زینب(س): تفاوت میان نسخه‌ها

{{سوال}}با توجه به منابع، مدفن حضرت زینب کبری(س) کجاست؟

{{پاسخ}}'''مدفن حضرت زینب(س)''' مورد اختلاف عالمان و مورخان است. برخی مدفن او را در مدینه می‌دانند. [[محسن امین]] (درگذشته ۱۳۷۱ق) صاحب اعیان الشیعه از این دسته افراد است و اعتقاد دارد حضرت زینب(س) پس از سفر کربلا و شام و بازگشت به مدینه، از مدینه خارج نشده است. عده‌ای دیگر گفته‌اند مدفن او دمشق است. [[شیخ بهایی]] (درگذشته ۱۰۳۱ق) از از قائلان به این قول است. قول ضعیفی نیز وجود دارد که مدفن حضرت زینب(س) را در مصر می‌داند.

== زندگی‌نامه ==

داده‌های اندکی که در منابع کهن از حضرت زینب وجود دارد تصویر انسانی موحد، پرهیزکار، دانا، خردمند و مبارز با توانایی‌هایی فراتر از بسیاری از شخصیت‌های بزرگ تاریخی را نشان می‌دهد که در دشوارترین شرایط نیز بر باورهای خویش استوار بوده و بی واهمه در برابر قدرت‌های سیاسی ایستادگی و اظهارنظر کرده است.<ref>پرتو، مریم، «زینب»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۶ش، ج۲۲، ذیل مدخل.</ref>

علت اصلی اختلاف در محل مزار حضرت زینب کبری(س) اشتراک نام او با بانوان دیگری است که آنها نیز زینب نام دارند و در کنیه و بعضاً نسب با او مشترکند. امام علی(ع) سه فرزند داشت به نام زینب، نخستین آنها فرزند حضرت فاطمه(س) و زینب کبری(س) خوانده می‌شد. هرچند زینب کبری(س) ملقب به ام‌کلثوم بود، امّا شهرت او به همان زینب کبری بوده نه ام‌کلثوم. حضرت زینب کبری(س) با پسرعمویش [[عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب]]، ازدواج کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰ ق، ج۸، ص۳۴۰.

زینب دیگر نیز که زینب وسطی نامیده می‌شد، ملقب به ام‌کلثوم بوده و در زمان حیات امیرالمؤمنین(ع) از دنیا رفته است.<ref>ابی الحسین یحیی بن حسن بن جعفر بن اعرج بن حسین بن زین‌العابدین، اخبار الزینبات، نسخه خطی، بی‌تا، بی‌نا، ص۱۲۳.</ref>زینب صغری نیز فرزند سوم امام علی(ع) بود، که از مادری به نام ام‌ولد به دنیا آمد و با پسر عمویش محمد بن عقیل ازدواج کرد. زینب صغری که او هم ام‌کلثوم نامیده می‌شد، در مدینه وفات یافت.<ref>اخبار الزینبات، ص۱۲۵.</ref> زینب دیگری هم در مدینه رحلت کرد که همان‌جا مدفون شد و او زینب دختر رسول‌خدا(ص) بود. او فرزند خدیجهٔ کبری بود و در زمان حیات رسول خدا(ص) در سال هشتم هجرت در مدینه چشم از جهان فروبست.<ref>عزالدین جزری، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، ج۷، ص۱۳۰.</ref>

زینب بنت یحیی المتوج بن الحسن الانور بن زید الأبلج بن الحسن السبط بن علی بن ابی‌طالب(ع)، نیز بانوی دیگری است که با زینب‌های نامبرده خلط شده است.<ref>سید محسن امین، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ ق، ج۷، ص۱۴۲.</ref> از منابع تاریخی ظاهراً فقط صاحب تحفه الاحباب از ایشان یاد می‌کند و می‌گوید: «من در سال ۱۳۴۰ ق در سفری که به مصر داشتم، مزار او رادر آن سامان زیارت کردم. «پس از مؤلف تحفه الاحباب، ناسخ التواریخ نیز آن را به نقل از همین کتاب، تکرار می‌کند.<ref>سپهر، میرزا عباس قلی خان، ناسخ التواریخ، چاپ بمبئی، ص۶۵، (به نقل از اعیان‌الشیعه).</ref>

برخی اعتقاد دارند حضرت زینب در [[بقیع]] در مدینه در کنار مزار [[عبدالله بن جعفر]] دفن شده است.<ref>سید محسن امین. همان.</ref> این افراد مانند صاحب [[اعیان الشیعه]] دلیل خود را عدم الدلیل ذکر می‌کنند و می‌گویند: «ما دلیلی نداریم که حضرت زینب کبری(س) بعد از این‌که از شام به مدینه بازگشتند دوباره از مدینه خارج شده باشند بنابراین لازم می‌آید که ایشان در مدینه دفن شده باشند».<ref>سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۴۰.</ref> برخی این سخن را صحیح نمی‌دانند؛ زیرا در روایتی از مصعب بن عبدالله نقل شده است که وقتی [[عبدالله بن زبیر]] به بهانه خونخواهی حسین در مکه قیام کرد و یزید را از خلافت خلع نمود و مردم را علیه وی برمی‌انگیخت، این خبر به اهل مدینه رسید و در آنجا هم حضرت زینب(س) خطبه‌ای خواندند و مردم را به قیام علیه [[یزید]] تحریض کردند. خبر این سخنرانی به عمرو بن سعید، گماشته یزید رسید و او نامه‌ای به یزید نوشت و او را از این مسئله مطلع کرد. یزید در پاسخ نامه دستور داد که حضرت زینب را از مدینه اخراج کنند. حضرت زینب در برابر این دستور مقاومت می‌کنند؛ اما با مشورت و اصرار بانوان بنی‌هاشم تصمیم می‌گیرد که از مدینه به سرزمینی امن هجرت کنند.<ref>اخبار الزینبات، همان، ص۱۱۵.</ref>

عده‌ای گفته‌اند تاریخ‌نویسان و شرح‌حال‌نویسان قبر عبدالله بن جعفر همسر زینب را در مدینه می‌دانند و زینب نیز در کنار همسر دفن شده است.<ref>غروی نایینی، نهله، گفتاری در مدفن حضرت زینب(س)، سفینه، ۱۳۸۸، شماره ۲۲. ص۲۵.</ref> هیچ خبری مبنی بر خروج زینب از مدینه وجود ندارد و قول‌های مختلف درباره مقبره‌های منتسب به ایشان در مصر و سوریه قابل اثبات نیست.<ref>پرتو، مریم، «زینب»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۶ش، ج۲۲، ذیل مدخل.</ref>

عده‌ای همچون شیخ بهایی و پیروان ایشان معتقدند که حضرت زینب کبری(س) در راویه در کنار مزار عبدالله بن جعفر در [[شام]] مدفونند. این عده علت هجرت حضرت زینب به شام را قحطی و گرسنگی در مدینه و هجرت همسر حضرت زینب عبدالله بن جعفر به شام می‌دانند که تا اموال خود را در آن سامان مورد استفاده قرار دهد؛ امّا پس از مدتی زندگی در دمشق در محلی به نام راویه، زینب کبری رحلت کردند و همان‌جا به خاک سپرده شدند و مزار ایشان در کنار مزار عبدالله که او نیز در همان‌جا مدفون شد.<ref>بهایی، به نقل از نهضه الحسین، ص۹۷ و وسیله الدارین فی انصار الحسین، ص۱۴۰.</ref>

اما بر اساس نظر مشهور و تاریخ‌نگاران معتبر، مزار عبدالله بن جعفر در حجاز است و در منابعی همچون [[عمده الطالب]]، الاستیعاب، اسدالغابه، الاصابه و… آمده است که عبدالله در مدینه وفات کرد و در بقیع دفن شد. و نیز گفته‌اند این‌که حضرت زینب(س) به دلیل قحطی و گرسنگی و فرار از وبا و… همراه عبدالله به شام آمده باشد، ریشه تاریخی ندارد، بلکه صرفاً یک حدس و استنباط از سوی برخی تاریخ‌نویسان است. و نیز هیچ مورخی نگفته است، عبدالله بن جعفر در خارج از شام (راویه) باغ و مزارع و روستا و… داشته است، تا این‌که بخواهد به آن دیار هجرت کند و به کار آن بپردازد. و مهمترین دلیل برای رد این ادعا را این دانسته‌اند حضرت زینب با وجود مصایب پس از عاشورا و به اسارت رفتن به شام، انگیزه و رغبتی برای سفر به شام نداشته است. اما برخی نیز گفته‌اند حضرت زینب کبری(س) به دستور یزید از مدینه تبعید شدند. به این معنا که حضور حضرت زینب(س) در شام را اقامت اجباری به دستور یزید دانست، نه هجرت ناشی از قحطی و همراهی با همسرش عبدالله بن جعفر.<ref>ر. ک. اخبار الزینبیات، همان، ص ۴.</ref>

در کتاب [[اخبار الزینبات]] روایاتی دال بر هجرت حضرت زینب کبری(س) به مصر وجود دارد که اکثراً مرفوعه و ضعیف است.<ref>اخبار الزینبات، همان، ص۱۲۰.</ref>

 

* اخبار الزینبات، نویسنده: یحیی بن حسن، ترجمه سید جواد نجفی.

{{پانویس|۲}}{{شاخه

  | شاخه اصلی =تاریخ

  | شاخه فرعی۱ =تاریخ اسلام

  | شاخه فرعی۲ =

  | شاخه فرعی۳ =

  | شناسه =شد

  | تیترها =شد

  | ویرایش =شد

  | لینک‌دهی =شد

  | ناوبری =

  | نمایه =

  | تغییر مسیر =شد

  | ارجاعات =

  | بازبینی =

  | تکمیل =

  | اولویت =ج

  | کیفیت =ج