سفینة البحار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سفینة البحار''' از شیخ عباس قمی (۱۲۹۴ق ـ ۱۳۵۹ق) تدوین موضوعی و تلخیص بحار الأنوار علامه مجلسی است. تألیف آن حدود بیست سال طول کشید. این اثر گزیده‌ای از بحارالانوار است که نویسنده آن کوشیده دستیابی به روایات را آسان سازد. سفینة البحار یک معجم الفبایی دایرةالمعارفی مختصر بر اساس اطلاعات موجود در بحارالانوار است. شهید مطهری این کتاب را بهترین و مفیدترین کتاب شیخ عبّاس قمی می‌داند.

عباس قمی عالمی پرکار بود و تألیفاتی در زمینه تاریخ، رجال، تراجم، علوم قرآن، اخلاق، ادعیه و دیگر علوم دینی نگاشته است و آثار او بیش از ۶۰ تألیف است.<ref>کوشکی، فرشته، «بررسی و نقد کتاب منتهی الامال نوشته شیخ عباس قمی»، تاریخنامه اسلام سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۹، شماره ۲.</ref> وی در سال ۱۳۵۹ قمری در سن ۶۵ سالگی در نجف وفات نمود و در حرم امام علی(ع) مدفون گردید.<ref>ادهم نژاد، محمدتقی، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت۲»، مبلغان ۱۳۸۶، شماره ۹۰.</ref>

سفینه البحار با نام کامل سَفینَةُ البِحار و مَدینَةُ الحِکَمِ و الآثار، یک معجم الفبایی دایرة المعارفی مختصر بر اساس اطلاعات موجود در بحارالانوار است که آسان‌ترین راه را برای استفاده از این کتاب و البته با افزودن برخی نکات دیگر فراهم آورده است. این اثر که محدث قمی ضمن تلخیص بحار در آن، اطلاعات بحار را به صورت الفبایی و تحت مفاهیم و اسامی و ریشه لغات آورده است، به معنای دقیق کلمه یک دایرة المعارف شیعی بر پایه بحار الانوار می‌باشد.<ref>جعفریان، رسول، «بحار الانوار از زاویه نگاه دایره المعارفی» فصلنامه مشکوه، شماره ۸۰.</ref>

این اثر گزیده‌ای از بحارالانوار است که نویسنده آن کوشیده دستیابی به روایات را برای مراجعان آسان سازد. مؤلف با توجه به تبحر در حدیث و علم رجال، دست به انتخاب زده است؛ مثلاً در ماده «علم» از باب اول کتاب العلم بحارالانوار، تنها آیات آغاز و انجام باب را آورده و از ۱۲۲ حدیث نیز فقط دو روایت را انتخاب کرده است. همچنین تا باب ششم هیچ آیه و حدیثی نقل نکرده و در باب ششم تنها یک آیه ذکر نموده است. سپس باب هفتم را رها کرده و از باب هشتم از بین ۱۳ آیه، یک آیه و از بین ۹۲ روایت تنها به یکی بسنده کرده است؛ چرا که مراد وی ارجاع دادن به موضوع و تشخص آن بوده نه اینکه همه را نقل کند. موضوعات کتاب به ترتیب حروف الفبا و بر اساس ماده و ریشه ثلاثی مجرد موضوع مرتب شده است. خواننده به آسانی می‌تواند به بیش از ۱۷۰۰ موضوع دست یابد که هر کدام شامل مدخل‌های گوناگون و متعددی هستند.<ref>مختاری، علی، «سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار» کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸ - شماره ۱۸.</ref>

یکی از ویژگی‌های مهم سفینه البحار آن است که مؤلف در یک موضوع به همان باب اکتفا نکرده و نکات مرتبط با موضوع مرتبط را از سراسر بخش‌های دیگر یافته و ارجاع داده است. در نگارش عناوین، تعبیر شناخته شده تر ذکر شده است؛ اگر اسم شخصی مشهور بوده، همان ذکر شده و اگر کنیه یا لقب مشهور بوده، اسم نیامده است. به عنوان نمونه چون کنیه حارث بن سعید معروفتر بوده، شرح حال او ذیل ابوفراس الحمدانی آمده است. حجم کار و مطالبی که شیخ عباس قمی به محتوای بحار الانوار در این کتاب اضافه کرده است، باعث شده این کتاب افزون بر اینکه فهرست جامعی برای بحارالانوار به‌شمار رود، خود نیز به عنوان یکی از جوامع حدیثی شیعه در قرن چهاردهم به‌شمار آید.<ref>مختاری، علی، «سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار» کتاب ماه دین، فروردین ۱۳۷۸ - شماره ۱۸.</ref>

شهید مطهری بهترین و مفیدترین کتاب شیخ عبّاس قمی را همین کتاب می‌داند.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۳، ص۴۵۹.</ref>[[پرونده:سفینه البحار.jpg|بندانگشتی| کتاب «سفینه البحار و مدینه الحکم و آلاثار» اثر شیخ عباس قمی|290x290پیکسل]]