حدیث «تبدیل محفوظات فراموش‌شده قرآن به مار»: تفاوت میان نسخه‌ها

: «اگر خداوند به کسی حفظ قرآن را عطا نماید ولی او گمان کند که به کسی برتر از آنچه به او عطا شده، داده شده است، برترین نعمت را کوچک شمرده است.»<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۶، ج۸، ص۷۶.</ref>

همچنین روایاتی بر تکرار و تمرین محفوظات، در جهت به یاد ماندن [[آیه|آیات قرآن]] در حافظه انسان تأکید دارند.<ref>کلینی، اصول کافی، ص۴۱۰–۴۱۲؛ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، درالحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱ق، ج۴، ص۸۴۵–۸۴۷.</ref> از جمله در روایتی امام صادق(ع) می‌فرمایند: «هرکسی سوره‌ای از قرآن را فراموش کند آن سوره در بهشت با صورتی زیبا و مقامی بلند در برابرش نمایان می‌شود و چون آن شخص را ببیند گوید: «تو کیستی؟ چقدر زیبایی! کاش تو از آن من بودی! گوید: آیا مرا نمی‌شناسی؟ من فلان سوره‌ام و اگر تو مرا فراموش نکرده بودی به این درجه تو را می‌رساندم.»<ref>کلینی، اصول کافی، ص۴۱۰–۴۱۱، ح۲؛ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه علی‌اکبر غفاری، تهران، کتاب‌فروشی صدوق، چاپ هفتم، ۱۳۶۳، ص۵۴۰.</ref>

بنا بر حدیثی از پیامبر(ص) آیات فراموش‌شده قرآن، در قیامت به ماری تبدیل شده و بر فراموش‌کننده آيات مسلط خواهد شد: [[شیخ صدوق]] از امام علی(ع) نقل می‌کند که پیامبر(ص) فرمودند: {{متن عربی|... وَ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ ثُمَّ نَسِيَهُ لَقِيَ اللَّهَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَغْلُولًا يُسَلِّطُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ بِكُلِّ آيَةٍ مِنْهُ حَيَّةً تَكُونُ قَرِينَتَهُ إِلَى النَّارِ إِلَّا أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَه‏…|ترجمه=الا! هرکسی قرآن را فرا گیرد سپس آن را فراموش کند، در روز قیامت در حالی خدا را ملاقات خواهد کرد که به غل و زنجیر کشیده شده و خداوند در برابر هر آیه‌ای که فراموش کرده بر او ماری مسلط خواهد نمود که به سوی آتش همراهش خواهد بود، مگر آنکه خداوند او را بیامرزد.}}<ref>صدوق، من لا یحضره الفقیه، ص۱۲.</ref>

مضمون این حدیث از طریق [[ابوهریره]] و [[ابن عباس]]<ref>صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه علی‌اکبر غفاری، تهران، کتاب‌فروشی صدوق، چاپ هفتم، ۱۳۶۳، ص۶۴۰–۶۸۸.</ref> نیز از پیامبر(ص) با اختلافاتی نقل شده است.  

* در روایت ذکر شده که در برابر هر آیه، خدا ماری را بر آن شخص مسلط می‌کند، نه اینکه آیات همانند مار گریبان او را بگیرد؛ زیرا حرف «ب» در «بکل آیه …» برای مقابله است یعنی در مقابل هر آیه؛ چنان‌که بعضی از محققان متذکر شده‌اند<ref>صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، همان، ص۶۴۶، پاورقی مترجم، ص۱۲</ref>

* تهدیدی که در روایت مطرح شده، متوجه افرادی است که به‌طور عمدی و از روی سهل‌انگاری به آیات قرآن بی‌توجهی می‌کنند و به دستورات آن عمل نمی‌کنند؛ بنابراین شامل کسانی که در اثر ضعف حافظه یا مانند آن دچار فراموشی آیات می‌شوند، نیست. شاهد این مطلب آن است که در بعضی از نقل‌ها قید «متعهداً» بعد از «نسیَه» آمده است<ref>صدوق، الامالی، ص۵۱۳.</ref> و معنی آن این است که از روی عمد فراموش کند.

* همچنین در روایت دیگری ابی کهمس نقل کرده است: «از امام صادق(ع) در مورد مردی که قرآن را خوانده (فرا گرفته) و سپس آن را فراموش کند، تا سه بار پرسیدم که آیا بر او باکی هست؟ فرمودند: نه» بعضی از محققان متذکر شده‌اند که شخص گنه‌کار نیست و کیفر ندارد هرچند از اجر بزرگی محروم شده است.<ref>مازندرانی، ملاصالح، شرح الاصول کافی، بی جا، بی نا، بی تا، ج۱۱، ص۳۴.</ref>

روایات، حفظ قرآن را زمانی ارزشمند دانسته‌اند که حفظ مقدمه‌ای برای عمل به دستورات و راهنمایی‌های قرآن باشد، پیامبر(ص) می‌فرمایند: «تو زمانی قرآن می‌خوانی که تو را از بدی‌ها بازدارد و زمانی که تو را از بدی‌ها باز ندارد تو آن را نخوانده‌ای.»<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ص۹۰.</ref> در بعضی روایات ایرادی بر فراموشی قرآن گرفته نشده و در بعضی نیز مورد مذمت و تهدید قرار گرفته است می‌توان میان دو دسته روایات این گونه جمع کرد که منظور از حدیثی که در آن تهدید مطرح شده، فراموشی عمدی و عمل نکردن به قرآن است.