انس با قرآن در سیره و گفتار عالمان دین

سؤال

عالمان دینی چه سفارش و توصیه‌هایی به انس با قرآن دارند؟

انس با قرآن، فضیلتی است که بسیاری از عالمان دینی بدان اهتمام جدی داشته و به قرائت هر روزه و ختم قرآن در طول یک ماه مبادرت داشتند. از آیت‌الله گلپایگانی نقل است که در ماه یک یا دو بار ختم قرآن داشتند. آیت‌الله مرعشی توصیه کرده است که هر روز یک جزء قرآن خوانده شود. از سلوک علامه طباطبایی گفته شده که عادت به تلاوت قرآن داشتند. آیت‌الله اراکی در ماه رمضان روزی سه جزء قرآن را می‌خواند.

عالمان در کنار تلاوت قرآن، توصیه داشتند که به معنا و محتوای قرآن بسیار اندیشیده شود. انس با قرآن را در تدبر، تأمل و تلاوت مستمر می‌دانستند که برکات زیادی برای انسان دارد.

امام خمینی:

فرزندم! ... راهی از آن (قرآن) به سوی محبوب باز کن و تصوّر نکن که قرائت بدون معرفت اثری ندارد که این وسوسه شیطان است. آخر، این کتاب از طرف محبوب است برای تو و برای همه کس، و نامه محبوبْ محبوب است اگرچه عاشق و محبْ مفاد آن را نداند و با این انگیزه حبّ محبوب که کمال مطلوب است به سراغت آید و شاید دستت گیرد. ما اگر در تمام لحظات عمر به شکرانه این که قرآن کتاب ما است به سجده رویم از عهده برنیامده‌ایم.

امام خمینی، صحیفه امام خمینی، ج۱۶، ص۲۱۱.

عبدالکریم حائری یزدی

اکثر معناهایی که آیت‌الله عبدالکریم حائری برای واژه‌های اجتماعی، فقهی و... می‌آوردند، برگرفته از قرآن بود که خبر از انس بسیار زیاد ایشان با قرآن می‌داد. آیت‌الله بهجت از ایشان نقل می‌کند که می‌فرمود: عامّه عترت را کنار گذاشته‌اند و خاصّه، قرآن را، البته معنای این سخن، این است که هر دو طایفه، هر دو را کنار گذاشته‌اند، زیرا قرآن و عترت با هم متلازمند و به عقیده بنده اگر کسی یکی را ضایع کند دیگری را هم ضایع کرده است، زیرا این دو با هم اتحاد دارند. از این رو تمام تلاش خود را برای راه‌اندازی مدرسه و مؤسسات مناسب برای استفاده از قرآن در کنار عترت به کار گرفتند.

آیت‌الله بروجردی

آیت‌الله بروجردی نزدیک به نصف قرآن را حفظ کرده بودند و بقیه را نیز به‌طور نامرتب حفظ بودند. در اوقات فراغت به تلاوت قرآن می‌پرداختند، این مداومت، در ماه رمضان و پیش از افطار، بعد از وضو و هنگام تعقیبات نماز بیشتر دیده می‌شد. همیشه بعد از وضو، قبل از رفتن به مسجد، مشغول تلاوت قرآن می‌شدند. ایشان توصیه می‌کردند که از حفظ داشتن قرآن توشه‌ای برای انسان است، افسوس بر کسی که از دنیا برود و توشه‌ای نداشته باشد.

امام خمینی

امام خمینی با قرآن انس بسیار داشت؛ در شبانه روز، به خصوص هنگام نماز شب، به تلاوت قرآن می‌پرداخت و در هر فرصتی که به دست می‌آورد، مشغول تلاوت قرآن می‌شد. آیت‌الله توسلی از نزدیکان ایشان نقل می‌کند که امام با همه اشتغالاتی که داشتند، به انجام مستحبات به ویژه خواندن قرآن، دعا و نماز اول وقت اهمیت می‌داد. امام هر روز، سه تا پنج مرتبه قرآن می‌خواندند، در ماه مبارک رمضان، سه بار قرآن را ختم می‌کردند.

امام خمینی مقید بود روزانه ۳ جزء قرآن بخواند و در تمام مراحل زندگیِ خود، زمانی را برای قرآن قرار دهد. جلسات تفسیری ایشان در اوائل انقلاب از صدا و سیما پخش می‌شد و هر کسی به اندازه فهم خود از آن بهره می‌برد.

توصیه ایشان پیرامون انس با قرآن این بود که با قرآن آشنا شو، اگر چه با قرائت آن، و راهی از آن به سوی محبوب باز کن و تصور نکن که قرائت بدون معرفت اثری ندارد که این وسوسه شیطان است، این کتاب محبوب است و نامه محبوب، محبوب است.

آیت‌الله گلپایگانی

آیت‌الله گلپایگانی از دوران کودکی انس با قرآن داشتند و برنامه تلاوت قرآن‌شان برنامه‌ای بود که نَوَد سال به آن پایبند بودند. هر روز صبح حداقل یک جزء از قرآن را تلاوت می‌کرد و شب هنگام بعد از نماز عشاء، قرآن تلاوت می‌کرد. در ماه رمضان اهتمام بیشتری به قرائت قرآن داشت و علاوه بر قرائت انفرادی، یک ختم هم با خانواده انجام می‌داد.

ایشان توصیه‌های درباره قرآن داشتند:

• قرآن بهترین موعظه است به قصد اینکه از آن درس بگیرید، بخوانید؛ نه اینکه فقط برای ثوابش قرائت کنید. در این صورت است که اشک چشمت جاری می‌شود و ببین به چه مقامی می‌رسی.
• زکات قرآن به این است که خوانده شود؛ زیرا در قیامت قرآن از ما بازخواست می‌کند.

از آیت الله گلپایگانی شنیده شده که من دائما قرآن تلاوت می‌کنم، در مدت هفت ساعت و نیم می‌توانم یک ختم قرآن بنمایم که در جوانی بیشتر انجام می‌دادم. اکنون بین نماز مغرب و عشاء یا بعد از آن هرشب یک جزء یا بیشتر را می‌خوانم و اگر بتوانم در ماه دو ختم قرآن و لااقل یک ختم را موفق می‌شوم.

آیت‌الله اراکی

آیت‌الله اراکی با قرآن و تفسیر جوامع الجامع انس بسیار داشتند. پنج جزء اول قرآن را حفظ بود. هر روز یک جزء قرآن و در ماه رمضان روزی سه جزء تلاوت می‌کرد. ایشان طلاب را به خواندن قرآن با تفکر توصیه می‌کرد و می‌فرمود: اگر کسی در آن تدبر کند، حالش منقلب می‌شود و از کسالت و بی‌توفیقی روحی نجات پیدا می‌کند.

آیت‌الله مرعشی نجفی

آیت‌الله مرعشی نجفی از هر فرصتی برای تلاوت قرآن مجید و تفکر در آیات الهی استفاده می کردند؛ چنانچه بر اثر این ممارست، نیمی از قرآن را حفظ بودند. ایشان عادت داشتند قرآن را پیش از خواب شبانگاهی و پس از خواب تلاوت کنند؛ به این ترتیب که شبها قبل از استراحت، حتماً آیاتی از قرآن را تلاوت می‌کردند. همچنین پس از آن که در نیمه‌های شب و سحرگاهان به نماز شب می‌ایستادند، تا اذان صبح به راز و نیاز و عبادات می‌پرداختند؛ سپس نماز صبح را به جا می‌آوردند. بعد با صدای بلند و آهنگین قرآن تلاوت می کردند. ایشان در پایان روزهای درسی به مناسبت‌های مختلف، مانند ماه رمضان یا ایام تابستان، مقداری مطالب اخلاقی و نصیحت آمیز برای شاگردان بیان می‌کرد و در نهایت می‌فرمود: «طلاب عزیز و فضلا! اگر می‌خواهید توفیق از شما سلب نشود، به قرآن نزدیک شوید و فاصلهٔ خود را با آن کم کنید. هر روز یک جزء از قرآن را بخوانید یا هر اندازه‌ای که می‌توانید از آیات آن تلاوت کنید؛ زیرا قرائت قرآن باعث آرامش خاطر می‌شود و به شما امنیت می‌دهد.»

علامه طباطبایی

گفته شده است که علامه طباطبایی وقتی برای معالجه به لندن رفته بود اواخر شب که می‌خواستند استراحت کنند، مقدار قابل ملاحظه‌ای قرآن می‌خواندند و یکی از عادات ایشان بود. هشت جزء آخر قرآن مجید را حفظ بودند و روزها می‌خواندند؛ حتی اواخر عمرشان که از بیماری رنج می‌برد تلاوت قرآن را ترک نمی‌کرد.

آیت‌الله بهجت

آیت‌الله بهجت معتقد بود اگر به قرآن عمل کنیم، دیگران را به اسلام و قرآن جذب می‌کنیم زیرا قرآن جامع کمالات همه انبیاء اولوالعزم است. اگر چشم بصیرت داشته باشیم سخن خدا را قدر می‌دانیم ولی ما همچنان نشسته‌ایم و هوای نفس بر ما غالب گشته که این‌گونه کرامات و معجزات قرآن را مانند دور و تسلسلِ محال می‌دانیم؛ خدا می‌داند حفظ قرآن چقدر در استفاده از این منبع رحمت الهی مدخلیت دارد ما آن‌گونه که باید و شاید از قرآن استفاده نمی‌کنیم.