خواندن قرآن بدون فهم معانی آن

سؤال

وقتی ما معانی کلمات قرآن را نمی‌دانیم آیا خواندن آن فایده‌ای دارد؟

بهروری از قرآن چهار مرحله جداگانه دارد و هر کدام پاداش و اثر معنوی خاص خود را خواهد داشت: یک) نگاه کردن به قرآن؛ دو) خواندن قرآن؛ سه) تدبر در معانی قرآن؛ چهار) عمل به قرآن.

هر کسی به فراخور توان خود از قرآن بهره می‌برد. کسی که توان روخوانی قرآن را ندارد، با نگاه کردن به قرآن پاداش نگاه کردن را می‌برد. کسی که می‌تواند قرآن را بخواند، پاداش نگاه کردن و تلاوت را دارد. کسی که تدبر و عمل دارد، پاداش هر چهار مرحله را دارد.

کسانی که معانی قرآن را نمی‌دانند با خواندن قرآن دو پاداش نگاه و تلاوت را می‌برند و با عمل به دستورات دینی هم، ثواب عمل به قرآن را خواهند داشت و تلاوت قرآن برای افرادی که توان درک معانی آن را ندارند، بی‌فایده نخواهد شد.

نگاه کردن به قرآن کریم

روایات اسلامی نگاه کردن به صفحات قرآن را عبادت دانسته است. حتی حافظ قرآن و قاری قرآن هم اگر به صفحات قرآن نگاه کند، پاداش می‌برد. اگر کسی سواد لازم برای خواندن قرآن هم نداشته باشد، می‌تواند وضو گرفته و قرآن را باز کند و به نوشته‌هایش نگاه کند و پاداش الهی نصیبش شود.

• ابی ذر غفاری از رسول خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: «وَ النَّظَرُ فِي الصَّحِيفَةِ يَعْنِي صَحِيفَةَ الْقُرْآنِ عِبَادَة؛ نگاه کردن در قرآن عبادت است.»
• امام زین العابدین(ع) فرمود: «وَ النَّظَرُ إِلَى الْمُصْحَفِ مِنْ غَيْرِ قِرَاءَةٍ عِبَادَة؛ نگاه کردن به قرآن بدون آن که بخواند، عبادت است.»

امام صادق(ع) به حافظ قرآن توصیه کرده است که به جای خواندن قرآن از حفظ، آن را از روی قرآن بخواند و نگاه کردن به خود قرآن را با فضیلت‌ترین عبادت دانسته است.

افرادی که توانایی روخوانی قرآن را ندارند، می‌توانند با نگاه کردن به قرآن، از قرآن کریم بهره برند. نگاه کردن منحصر به افراد بی‌سواد نیست و برای همه پاداش دارد.

خواندن قرآن کریم

دومین مرحله بهره‌وری از قرآن، خواندن قرآن است. در این روایات اشاره‌ای به درک معانی قران نشده است.

• امام صادق(ع) فرمود: «الْقُرْآنُ عَهْدُ اللَّهِ إِلَى خَلْقِهِ فَقَدْ يَنْبَغِي لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ يَنْظُرَ فِي عَهْدِهِ وَ أَنْ يَقْرَأَ مِنْهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ خَمْسِينَ آيَه؛ قرآن مجيد سفارشنامه‌اى است كه از سوى خداوند به مردم ابلاغ شده است. پس شايسته است كه مرد مسلمان در اين نامه سفارشى بنگرد و هر روزه پنجاه آيه از قرآن تلاوت كند.»
• امام صادق(ع) می‌فرماید: «مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَهُوَ غَنِيٌّ وَ لَا فَقْرَ بَعْدَهُ وَ إِلَّا مَا بِهِ غِنًى؛ کسي که قرآن بخواند ثروتي دارد که بعد از آن فقير نيست و کسي که قرآن نخواند چيزي ندارد.»

روایات می‌رساند خود خواندن قرآن پاداش دارد و این یک مرحله بالاتر از مرحله اول یعنی نگاه کردن به قرآن است. در این روایات هیچ اشاره‌ای نشده است که اگر کسی معانی قرآن را درک نکند، آن را نخواند.

تدبر در معانی قرآن

تدبر یعنی ژرف اندیشی و عاقبت اندیشی در آموزه‌های قرآن. تدبر چهار بار در قرآن کریم آمده است که در سه آیه، قرآن کریم مخاطبین خود را به تدبر در اعماق و مقاصد پیام خویش دعوت کرده است که سیاق این آیات نوعی هشدار و توبیخ است که چرا عده ای در قرآن تدبر ندارند. در آیه چهارم، محتوای پر خیر و برکت قرآن را بیان می‌کند که بواسطه تدبر در آن می‌توان از برکات عظیم آن بهره‌مند گردید. خداوند در این باره هدف اصلی نزول قرآن را تدبر و درس عبرت گرفتن می‌داند: ﴿کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ کتابی مبارک به تو نازل کرده‌ایم تا در آیات آن تدبر کنند و صاحبان اندیشه از آن درس بگیرند.﴾(ص:۲۹)

این مرحله هر چند نسبت به دو مرحله قبل از اهمیت ویژه‌ای بر خوردار است اما به هیچ وجه آن دو را نفی نمی‌کند.

عمل به قرآن

مرحله نهایی در قرآن کریم عمل کردن به پیام‌ها و دستورات قرآنی است. عمل به قرآن منوط به این نیست که باید همه بتوانند دستورات الهی را از قرآن بدست آورند. مؤمنان می‌توانند با مراجعه به متخصصان دین یعنی مراجع تقلید، به دستورات الهی عمل کنند و اگر کسی طبق فتوای مرجع تقلیدش حرکت کند به یقین از افرادی شمرده می‌شود که در پیشگاه الهی به قرآن عمل نموده است. رسول‌خدا(ص) می‌فرماید: «و کسي که قرآن را براي رضاي خدا و آشنايي در دين بخواند، خداوند براي او ثواب همه ملائکه، انبيا و رسولان را خواهد داد.»

در این گونه روایات عمل به قرآن ملاک است حال یا خود انسان دارای چنان مقام علمی است که اندیشه کرده و دستورات اسلامی را از قرآن استخراج می‌کند یا اینکه با تقلید از مرجع تقلید به قرآن عمل می‌کند.

هر کسی باید به اندازه توانش از قرآن بهره برد و نباید به این تصور که معانی را درک نمی‌کند، از پاداش نگاه کردن و خواندن قرآن بی‌بهره ماند. در نگاه قرآنی، خدای متعال هر کسی را به اندازه توانش پاداش خواهد داد و بیش از تحمل او از او عمل نخواهد خواست:

• ﴿و این که برای انسان بهره‌ای جز سعی و تلاش او نیست. و این که او به زودی پاداش تلاش خود را خواهد دید. سپس به او جزای کافی داده خواهد شد.﴾(نجم:۴۱ – ۳۹)
• ﴿خداوند هیچ‌کس را جز به اندازه توانائیش تکلیف نمی‌کند. هر کاری را (انسان) انجام دهد برای خود انجام داده و هر بدی کند به زیان خود کرده است.﴾(بقره:۲۸۶)

قرآن غذای روح است و فکر و سفره‌ای است گسترده و متنوع، متناسب با گستردگی و تنوع نیاز انسان، پس تناول این غذا که نگاه کردن، تلاوت، تدبر و عمل است، بر همه جسم‌ها و روح‌ها ضرورت دارد. هر کس به اندازه توان خود از این سفره بهره می‌برد. نه تنها خواندن قرآن، نگاه کردن به نوشته‌های آن نیز پاداش دارد.