ملاقات با امام زمان(ع)

سؤال

در کتاب اصول کافی آمده است که حضرت صاحب‌الزمان(ع) به آخرین نایب خاصش فرمود: دروغ‌گو است کسی که بگوید مرا دیده است… پس چگونه است کسانی می‌گویند ما امام زمان(عج) را دیده‌ایم یا داستان‌های بسیاری که از علماء نقل می‌شود که در آن‌ها از رؤیت امام زمان(عج) خبر می‌دهند؟

ملاقات با امام زمان(ع) از نگاه مشهور عالمان شیعه، برای برخی افراد و با شرایط خاص، ممکن دانسته شده است. به نظر این عالمان، روایتی که ملاقات‌کننده با امام زمان را دروغ‌گو خوانده است، مربوط به کسانی است که همراه با ادعای ملاقات، نیابت و وکالت از جانب امام را هم ادعا کنند. برخی معتقدند ملاقات با امام زمان برای همه مردم ممکن است. تعدادی نیز طبق نامه امام زمان(ع) به آخرین نایب خاص، امکان ملاقات را به طور کلی مردود دانسته‌اند.

دیدگاه مشهور

طرفداران این دیدگاه معتقدند ملاقات با امام مهدی(عج) در زمان غیبت امکان دارد و برخی از انسان‌های صالح و پرهیزگار، خدمت آن امام رسیده‌اند. طبق این دیدگاه ملاقات با امام مهدی(عج) به شرایط و قابلیت‌هایی نیاز دارد. منتظران واقعی حضرت بیش از آنکه به دنبال ملاقات با حضرت باشند، در مسیر تأسی به آن حضرت، انجام وظایف و نیز فراهم کردن زمینه‌های ظهور می‌کوشند.

به اعتقاد عالمان شیعه ملاقات با امام مهدی(عج) در زمان غیبت امکان دارد و انسان‌های صالح و پرهیزگار با شرایطی، می‌توانند امام زمان(ع) را ملاقات نمایند.

با توجه به اینکه امام مهدی(عج) فرموده‌اند مدعیان ملاقات دروغ‌گویند؛ و از سویی حکایات فراوانی از ملاقات مؤمنان و صالحان با امام مهدی(عج) در کتاب‌ها نقل شده است، عالمان فراوانی با پذیرش امکان ملاقات در صدد پاسخ به این سؤال برآمده‌اند. علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار (ج ۵۲، ص۱۵۱)، شیخ محمد عراقی در کتاب دارالسلام (ص ۱۹۳)، محدث نوری در کتاب جنه المأوی و سید محسن امین در اعیان الشیعه (ج ۲، ص۷۱):

پاسخ اول: منظور از مشاهده در این روایت، ملاقات با امام مهدی(عج) نیست بلکه منظور مشاهده همراه با ادعای نیابت و وکالت است. علامه مجلسی در این‌باره می‌نویسد: شاید معنای این نامه امام(عج) به علی بن محمد سمری، این باشد؛ کسی ملاقات با حضرت را ادعا کند و مدعی باشد که نایب آن حضرت است، و مثل نواب چهارگانه از طرف آن حضرت اخبار را به شیعیان می‌رساند. چنین شخصی دروغ‌گو و افترا زننده است. ما نامه را به این شکل معنی کردیم تا با اخباری که از ملاقات برخی با امام زمان(عج) گزارش می‌دهد منافاتی نداشته باشد.

دلایل این قول:

• دلیل اول سیاق است، منظور از سیاق این است که مخاطب این نامه نایب چهارم است و در این نامه به او اطلاع داده می‌شود که دوران نیابت خاصه به پایان رسیده است و از آن به بعد امام مهدی(عج) نایب خاصی در میان مردم ندارد. بنابراین فضای حاکم بر این نامه و مضمون اصلی آن اعلام به پایان رسیدن ارتباط با امام مهدی(عج) از طریق نایبان خاص است. وقتی در این فضا گفته می‌شود: «از این پس برخی ادعای مشاهده می‌کنند و آگاه باشید هر کس ادعای مشاهده کند دروغ‌گو است» منظور از مشاهده همان ارتباط خاصی است که در اول نامه از آن گفتگو شده و به علی بن محمد سمری پایان یافتن آن گوشزد شده بود یعنی مشاهده همراه با نیابت خاص.

• واژه مُفتِر: دومین دلیلی که بر مدعای فوق اقامه شده است واژه مفتر است که در این نامه آمده است: «... فهو کذّاب مفتر» مفتر به کسی گفته می‌شود که دروغی را به کسی نسبت دهد. تقریر استدلال به این شکل است که:

در معنای واژه مشاهده «... سیأتی من شیعتی من یدعی المشاهده…» دو احتمال وجود دارد: ۱. ملاقات ۲. ملاقاتِ همراه با ادعای نیابت و وکالت.

اگر منظور از مشاهده ملاقات تنها، باشد معنای روایت یاد شده این است که کسی که ادعای ملاقات با امام زمان را بکند دروغ‌گو و افترا زننده است. دروغ‌گو بودن چنین شخصی معلوم است زیرا طبق مفاد این روایت کسی نمی‌تواند در دوران غیبت با آن حضرت ملاقات کند پس مدعی ملاقات دروغ‌گو است اما این شخص افترا زننده نیست زیرا دروغی را به امام زمان(عج) نسبت نداده است پس آوردن واژه مفتر لغو است. اما اگر منظور از واژه مشاهده ملاقات همراه با ادعای نیابت باشد کسی که ادعا کند با حضرت ملاقات کرده و آن حضرت او را به نیابت خود برگزیده است. این نامه می‌گوید چنین شخصی هم دروغ‌گو است و هم افترا زننده دروغگو بودنش به این دلیل است به دروغ ادعای ملاقات با حضرت کرده است و افترا زننده بودنش به این خاطر است که به حضرت نسبت دروغی داده است یعنی مدعی شده است که امام مهدی(عج) مرا به نیابت خاص خود برگزیده است و حال آنکه حضرت چنین کاری نکرده است.

بنابراین اگر واژه مشاهده را صرفاً به معنای ملاقات بگیریم آمدن واژه مفتر در این نامه لغو خواهد بود و اگر آن را به معنای ملاقات با ادعای نیابت بگیریم این واژه لغو نخواهد بود. از آنجا که امام معصوم(ع) سخن لغو بر زبان جاری نمی‌کنند پس منظور از مشاهده ملاقات همراه با نیابت است.

پاسخ دوم: این است که «اصولاً معنای واژه مشاهده ملاقات یا ملاقات همراه با ادعای نیابت نیست بلکه منظور ادعای ظهور است یعنی اگر پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی مدعی شد امام مهدی(عج) ظهور کرده‌اند چنین شخصی دروغ‌گو و افترا زننده است زیرا آن حضرت پیش از تحقق این دو علامت ظهور نخواهند کرد. همچنان که امام صادق(ع) در حدیثی فرموده‌اند:

نمی‌بیند او را در وقت ظهورش چشمی، مگر اینکه همه چشم‌ها او را خواهد دید پس هر کس برای شما غیر این را بگوید او را تکذیب کنید.

قرینه مطلب یاد شده این است که خروج سفیانی و صیحه آسمانی از علائم ظهورند پس منظور از ادعای مشاهده قبل از تحقق این دو علامت ادعای تحقق ظهور است.

خلاصه سخن اینکه: ما بر این باوریم که در بحث ملاقات دیدگاه میانه درست است و روایتی که در سؤال به آن اشاره شده نفی کننده ملاقات نیست بلکه ملاقات همراه با نیابت یا ادعای ظهور پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی را نفی می‌کند؛ بنابراین میان این روایت و حکایات معتبری که بر ملاقات برخی از مؤمنان پرهیزگار با امام مهدی(عج) دلالت دارد هیچ منافاتی وجود ندارد.

دیدگاه‌های نادر

براساس این دیدگاه در زمان غیبت هیچ‌کس نمی‌تواند به محضر امام مهدی(عج) شرفیاب شود.

نامه امام مهدی(عج) به علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص، از مهم‌ترین دلایلی که طرفداران این دیدگاه عدم امکان ملاقات با امام زمان(عج)، برای اثبات نظریه خود به آن استناد کرده‌اند. متن این نامه که در اواخر عمر علی بن محمد سمری به او ارسال شده چنین است:

«يَا عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ اَلسَّمُرِيَّ، اِسْمَعْ أَعْظَمَ اَللَّهُ أَجْرَ إِخْوَانِكَ فِيكَ، فَإِنَّكَ مَيِّتٌ مَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ سِتَّةِ أَيَّامٍ، فَاجْمَعْ أَمْرَكَ وَ لاَ تُوصِ إِلَى أَحَدٍ يَقُومُ مَقَامَكَ بَعْدَ وَفَاتِكَ فَقَدْ وَقَعَتِ اَلْغَيْبَةُ اَلتَّامَّةُ فَلاَ ظُهُورَ إِلاَّ بَعْدَ إِذْنِ اَللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ وَ ذَلِكَ بَعْدَ طُولِ اَلْأَمَدِ وَ قَسْوَةِ اَلْقُلُوبِ وَ اِمْتِلاَءِ اَلْأَرْضِ جَوْراً وَ سَيَأْتِي مِنْ شِيعَتِي مَنْ يَدَّعِي اَلْمُشَاهَدَةَ أَلاَ فَمَنِ اِدَّعَى اَلْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ اَلسُّفْيَانِيِّ وَ اَلصَّيْحَةِ فَهُوَ كَذَّابٌ مُفْتَرٍ وَ لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ اَلْعَلِيِّ اَلْعَظِيمِ»

«ای علی محمد سمری گوش فرا ده، خداوند اجر برادران تو را در سوگ تو زیاده گرداند تو تا شش روز دیگر دار فانی را وداع خواهی کرد پس آماده باش و کسی را جانشین خودت قرار مده… و به زودی برخی از شیعیان من ادعای مشاهده می‌کنند آگاه باشید کسی که پیش از خروج سفیانی و شنیده شدن ندای آسمانی چنین ادعایی را بکند دروغگو و افترا زننده است…»

در مقابل این دیدگاه، این نظریه وجود دارد که تشرف به محضر امام زمان(عج) امری ساده و همگانی است و یکی از مهم‌ترین وظایف منتظران، دیدار با آن حضرت است و لو این کار به بر زمین ماندن اهداف و آرمان‌های بزرگتری بیانجامد، این دیدگاه و آسیب‌های آن مورد بررسی قرار گرفته است.