آیه مودت

سؤال

آیه مودت درباره چه کسانی است؟

درگاه‌ها

آیه مودت، آیه ۲۳ سوره شوری است که براساس آن، پیامبر(ص) هیچ مزدی از مردم نمی‌خواهد جز مودت و دوستی با اهل‌بیتش.

قربی اسم مصدر به معنای نزدیکی و خویشاوندی است. در قرآن جز در آیه ۲۳ سوره شوری، همیشه همراه با «ذی»، «ذوی» و «اولی» آمده است که به معنای نزدیکان و خویشاوندان می‌شود.

در تفسیر فی القربی سه قول وجود دارد. یک: فی القربی خویشاوندان پیامبر هستند و مصداق آن اهل بیت(ع) هستند. دو: فی القربی یعنی دوستی قریش با رسول خدا(ص) به سبب خویشاوندی. سه: دوستی رسیدن به قرب الهی با ایمان و عمل.

متن آیه

﴿ ذٰلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّـهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ ۗ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرً‌ا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْ‌بَیٰ ۗ وَمَن یَقْتَرِ‌فْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا ۚ إِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ شَکُورٌ

این همان [پاداشی] است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند [بدان] مژده داده است. بگو: «به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.» و هر کس نیکی به جای آورد [و طاعتی اندوزد]، برای او در ثواب آن خواهیم افزود. قطعاً خدا آمرزنده و قدرشناس است.

شوری:۲۳

﴾

معنای القربی

قربی اسم مصدر به معنای نزدیکی و خویشاوندی است. در قرآن جز در آیه ۲۳ سوره شوری، همیشه همراه با «ذی» یا «ذوی» «اولی» آمده است که به معنای نزدیکان و خویشاوندان می‌شود.

تفسیر فی القربی

در تفسیر فی القربی سه قول وجود دارد. یک: فی القربی خویشاوندان پیامبر هستند و مصداق آن اهل بیت(ع) هستند. دو: فی القربی یعنی دوستی قریش با رسول خدا(ص) به سبب خویشاوندی. سه: دوستی رسیدن به قرب الهی با ایمان و عمل.

دوستی با خویشاوندان رسول خدا(ص)

بسیاری از مفسران فی القربی را به معنای خویشاوندان گرفته‌‌ند و مصداق آن را اهل بیت معصوم(ع) پیامبر دانسته‌‌ند. در این تفسیر «فی القربی»، «ذوی‌القربی» است و الف و لام در القربی هم عوض از مضاف الیه می‌شود یعنی: «قربای». و معنای آیه اینطور می‌شود: «از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستی با خویشاوندانم». مفسران شیعه مصداق این آیه را اهل بیت(ع) پیامبر دانسته‌اند.

طبرسی می‌گوید: «از علی بن الحسین(ع) و سعید بن جبیر و عمرو بن شعیب و حضرت باقر(ع)و حضرت صادق(ع)و جماعتی نقل شده که معنی آیه اینست من از شما در برابر رسالتم جز دوست داشتن نزدیکانم و اهل بیتم مزدی نمی‌خواهم‏»

دوستی قریش با رسول خدا(ص) به خاطر خویشاوندی

برخی مفسران می‌گویند آیه در مقام بیان مطلب دیگری است. پیامبر به قریش گفت اگر به رسالت من ایمان هم نمی‌آورید دست‌کم به سبب دوستی و تعلق خویشاوندی، مرا آزار ندهید و شرط خویشاوندی و نزدیکی که همانا مروت و دوستی است را بجا آورید.

میبدی مفسر قرن ششم می‌گوید: «مزد نمی‌خواهم، لکن شما را می‌فرمایم که اگر مرا به‌رسالت استوار نمی‌دارید و دعوت مرا اجابت نمی‌کنید، باری بحکم قرابت که میان من و شماست مرا مرنجانید و مرا دوست دارید و رحم پیوندید.»

علامه طباطبایی می‌گوید: «این تفسیر اشکال دارد، برای اینکه معنای اجر وقتی تمام می‌شود که درخواست‌کننده آن، کاری کرده باشد و سودی به مردم رسانده باشد و در ازاء آن مزد طلب کند، مزدی که برابر عمل عامل باشد و در مورد بحث، اجر وقتی معنا دارد که رسول خدا قریش را هدایت کرده باشد و ایشان ایمان آورده باشند، چون با فرض باقی ماندن در کفر و تکذیب دعوت آن جناب، چیزی از آن جناب نگرفته‌‌ند تا در مقابلش اجری بدهند و به فرض هم که به آن جناب ایمان آورده باشند، تازه به یکی از اصول سه‌گانه دین ایمان آورده‌اند، نه به همه آن تا باز بدهکار مزد باشند، علاوه بر اینکه در همین فرض دیگر بغض و دشمنی تصور ندارد، تا ترک آن مزد رسالت فرض شود، و رسول خدا آن را از ایشان بخواهد.»

دوستی با قرب الهی

برخي گفته‌‌ند: مودت «قربي» عبارت است از مودت به خدا از راه تقرب جستن به او به وسيله اطاعت. معناي آيه چنين است: اجر و مزد رسالت، دوست داشتن قرب به خدا به وسيله اموري كه مايه تقرب به خدا مي‌گردد و آن اطاعت خدا و عمل صالح است.

در تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار آمده است: «مزد نمی‌خواهم لکن می‌فرمایم شما را بدوست داشتن هر کس که نزدیکی جوید به اللّه، بطاعت و عمل نیکو. بر وفق این قول، هر کس که اللَّه را فرمان بردار است و تقرب را به وی نیکوکار است، واجب است بر تو که او را دوست داری و مودت وی فریضه دانی»

اين نظريه مردود است، زيرا بر اساس اين معني آيه مي‌خواهد چنين بگويد: دوستدار خدا باشيد و به او تقرب پيدا كنيد، در حالي كه در ميان مخاطبان آيه كسي وجود نداشت كه دوست نداشته باشد كه به خدا نزديك شود و حتي مشركان نيز طالب قرب به خداوند، بودند و بت‌ها را به عنوان شفيع براي تقرب به او مي‌پرستيدند، پس اگر مقصود دوست داشتن قرب الهي از راه عبادت باشد، بايد آن را به عبادت خالصانة او مقيد مي‌کرد و به يكتاپرستي دعوت مي‌كرد ولي اين قيد را ذكر نكرده و قرب الهي را به طور مطلق، اجر رسالت قرار داده، با وجود آن كه در ميان مخاطبان كساني هستند كه شرك و بت‌پرستي خود را وسيله تقرب به خدا مي‌دانند و اين با ذوق سليم سازگاري ندارد.