الهی بودن امامت در قرآن
آیا از نظر قرآن امامت یک منصب الهی است؟
|
امامت در قرآن یک مقام و منصب الهی دانسته شده است. از نظر قرآن فقط خداوند می‌تواند این مقام را به کسانی که شرایط امامت و رهبری مردم را دارند، عطا کند. عصمت و دوری از هرگونه گناه و اشتباه از شرایطی است که برای امامت قرار داده شده است.
انتخاب امام از طرف خداوند
خداوند در آیاتی از قرآن اشاره کرده است که تنها اوست که تعیین می‌کند چه کسانی سزاوار مقام امامت هستند و اطاعت از ایشان را برای مردم واجب دانسته است:
- آیه ابتلای ابراهیم: ﴿وَإِذِ ابْتَلَیٰ إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ ۖ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا ۖ قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی ۖ قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ؛ و [یاد کنید] هنگامی که ابراهیم را پروردگارش به اموری [دشوار و سخت] آزمایش کرد، پس او همه را به‌طور کامل به انجام رسانید، پروردگارش [به خاطر شایستگی ولیاقت او] فرمود: من تو را برای همه مردم پیشوا و امام قرار دادم. ابراهیم گفت: و از دودمانم [نیز پیشوایانی برگزین]. [پروردگار] فرمود: پیمان من [که امامت و پیشوایی است] به ستمکاران نمی‌رسد.﴾(بقره:۱۲۴)
این آیه بیان می‌کند امامت، مقامی است که از جانب خداوند به اشخاص داده می‌شود، یعنی انتصابی است، نه انتخابی که با رأی مردم انتخاب شود؛ زیرا حضرت ابراهیم(ع) بعد از موفقیت در امتحان‌های زیادی که خداوند برایش مقرر کرده بود، به این درجه منصوب گشت؛ یعنی بعد از امتحان الهی، توسط باری تعالی به عنوان امام در میان مردم نصب گردید.
- آیه ولایت: ﴿إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ؛ سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‌اند؛ همانها که نماز را برپا می‌دارند، و در حال رکوع، زکات می‌دهند.﴾(مائده:۵۵). خداوند در این آیه بعد از اطاعت خود و رسولش، اطاعت شخص دیگری را واجب دانسته است که او را به عنوان امام و پیشوا و سرپرست جامعه نصب فرمود. از این آیه هم استفاده می‌شود که منصب امامت توسط خود خدا نصب گردید و اطاعتش بر مردم واجب شد. بر اساس روایات شیعه و اهل سنت، امام علی(ع) مصداق کسی است که بعد از خدا و پیامبر(ص) اطاعت از او واجب است.[۱]
- آیه اولی الامر: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ ۖ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر [= اوصیای پیامبر] را! و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آنها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (کار) برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.﴾(نساء:۵۹). در این آیه خداوند بعد از فرمان به اطاعت خویش و رسول خویش، اطاعت شخص یا اشخاص دیگری را هم واجب دانسته و آنها را هم ردیف خود و رسول خود قرار داده و در واقع در این مقام نصب کرده‌اند و فرموده‌اند آنها «اولی الأمر» یعنی صاحبان امراند.
عالمان شیعه با استناد به این آیات معتقدند که امامت، مقامی است که توسط خداوند نصب شده است.
ناتوانی غیر خدا در انتخاب امام
از نظر قرآن مسئله امامت، مقامی الهی است که توسط خداوند تعیین می‌شود بنابراین هیچ شخص دیگری توانایی چنین کاری ندارد. برای امام ویژگی‌هایی بیان شده که کسی جز خدا آنها را نمی‌داند؛ مانند آیه ۱۲۴ سوره بقره که می‌فرماید: «ابراهیم گفت: از ذریه من نیز کسی امام خواهد شد. پروردگار فرمود عهد من به ظالمین نمی‌رسد»، یعنی کسی که به هر نحوی ظلمی مرتکب شود عهد من که همان مقام امامت است به او نمی‌رسد.
آیه در بیان این شرط، مطلق است که هم قبل از امامت را شامل می‌گردد و هم بعد از امامت را؛ یعنی اگر کسی ظلمی مرتکب شود صلاحیت امامت را ندارد یا اگر در مقام امامت ظلمی مرتکب شود از این مقام باید عزل گردد، در نتیجه امام کسی است که طبق آیه هیچ ظلمی مرتکب نمی‌شود چه قبل از امامت و چه بعد از امامت:
خداوند در مورد ظلم فرمود:
- «همانا شرک ظلمی بزرگ و عظیم است».[۲]
- «هر کس از حدود الهی (دستورات الهی) تعدی کند (گناهی مرتکب گردد) به راستی که به خود ظلم کرده است».[۳]
طبق این دو آیه گناه و معصیت، ظلم است، از این رو امام باید کسی باشد که هیچ گناهی مرتکب نگردد، هیچ شرکی مرتکب نشده باشد، یعنی عصمت داشته باشد، و چون بعضی از گناهان را مانند گناهان قلبی کسی غیر از خداوند نمی‌داند، لذا تنها اوست که می‌داند کدامیک از بندگان مقام عصمت را دارد و در خفاء و در قلب و در هیچ جای دیگر گناهی مرتکب نمی‌شود.[۴] طبق این آیه تنها خداست که می‌تواند عصمت را تشخیص دهد و تنها اوست که می‌تواند امام را نصب کند، در نتیجه باید امامت منصبی الهی باشد نه انتخابی تا به رأی مردم انتخاب گردد چون مردم هرگز نمی‌دانند چه شخصی عصمت از گناه و معصیت دارد.
مطالعه بیشتر
- امامت از دیدگاه کتاب و سنت، شیخ مهدی سماوی، ترجمه حمید رضا آژیر.
- المراجعات، علامه شرف الدین.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ذیل آیه؛ طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ذیل آیه؛ جلال الدین ابی بکر سیوطی، تفسیر الدرالمنثور، ذیل آیه.
- ↑ سوره لقمان، آیه ۱۳.
- ↑ سوره طلاق، آیه ۱.
- ↑ علی ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، معاونت پژوهش، واحد نشر مدیریت خدمات پژوهشی، انتشارات نصایح ۱۳۸۰ش، قم، ج۲، ص۱۰۸.