ابراهیم پدر معنوی مسلمانان

سؤال

آیا با استناد به آیات قرآن می‌توان گفت حضرت ابراهیم(ع) پدر معنوی مسلمانان است؟

حضرت ابراهیم(ع) در قرآن، به صراحت پدر مسلمانان معرفی شده است. در آیه ۷۸ سوره حج آمده است که به مسلمانان گفته شده که اسلام، آیین پدرتان ابراهیم است. مفسران این قول را اینطور تفسیر کرده‌اند که عرب و مسلمانان صدر اسلام، از نسل اسماعیل بودند و از این جهت قرآن، حضرت ابراهیم را پدر آنان خواند. قول دیگر این است که حضرت ابراهيم(ع) پدر حقيقى پيامبران و پدر معنوى پيروان اديان آسمانى است؛ زيرا تمام پيروان اديان آسمانى بر نبوت و عظمت او اتفاق‏نظر دارند. در آیه ۳۵ سوره ابراهیم هم، حضرت ابراهیم دعا می‌کند که فرزندانش و نسلش از بت‌پرستی‌دور باشند. «ابن» در لغت عرب همان‌طور که بر فرزند بلا فصل اطلاق می‌شود، بر فرزندان پشت‌های بعدی نیز اطلاق می‌شود. یعنی حضرت ابراهیم دعا می‌کند تمام فرزندانی که از صلب او هستند، از بت‌پرستی دور باشند.

متن آیه

﴿ وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ ۚ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ ۚ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ ۚ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِي هَٰذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ ۚ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ ۖ فَنِعْمَ الْمَوْلَىٰ وَنِعْمَ النَّصِيرُ

حج:۷۸

﴾

«و در راه خدا جهاد کنید، و حقّ جهادش را ادا نمایید! او شما را برگزید، و در دین (اسلام) کار سنگین و سختی بر شما قرار ندارد؛ از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتاب‌های پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید، تا پیامبر گواه بر شما باشد و شما گواهان بر مردم! پس نماز را برپا دارید و زکات را بدهید و به خدا تمسّک جویید، که او مولا و سرپرست شماست! چه مولای خوب، و چه یاور شایسته‌ای!»

حضرت ابراهیم، پدر مسلمانان

قرآن در آیه ۷۸ سوره حج، حضرت ابراهیم(ع) را پدر مسلمانان معرفی می‌کند: ﴿أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ؛ پدرتان ابراهیم.﴾

در اینکه چرا قرآن حضرت ابراهیم را پدر مسلمانان معرفی می‌کند اقوال مختلفی میان مفسران گفته شده است.

1. مسلمانان فرزندان واقعی ابراهیم: عرب فرزند حضرت اسماعيل(ع) و بيشتر عجم فرزند حضرت اسحاق هستند و اين دو، فرزندان ابراهيم‌اند. پس غالب مردم اولاد ابراهيم‌اند. برخی هم براین باورند که خطاب آیه با قريش است و ابراهيم(ع) پدر ايشان بود. و اگر گويند: خطاب با عرب است هم روا باشد، چه عرب از فرزندان اسماعيل‏اند.
2. حضرت ابراهیم پدر معنوی: حضرت ابراهیم و حضرت پدر پدر رحمت هستند، هر دو شرایع الهی را ترویج می‌دادند؛ خدا هم این دو را با ذکری زیبا جمع کرد و گفت پدر شما هستند. از دیگر سوی، رسول خدا(ص) پدر معنی امت اسلامی است و چون حضرت ابراهیم پدر رسول خداست، پدر مسلمانان نیز خواهد شد. ابراهيم(ع) پدر حقيقى پيامبران و پدر معنوى پيروان اديان آسمانى است؛ زيرا تمام پيروان اديان آسمانى بر نبوت و عظمت او اتفاق‏نظر دارند.
3. حرمت حضرت ابراهیم همانند حرمت پدر: هر چند همه مسلمانان از نسل آن حضرت نیستند؛ آما قرآن گفته است ﴿أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ﴾ تا بگوید حرمت حضرت ابراهیم برای شما همانند حرمت پدر است و حق معنوی او بر شما همانند حق پدر بر فرزندان می‌باشد. همانگونه که درباره زنان رسول خدا(ص) فرمود: ﴿وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ؛ و همسران او مادران آنها [= مؤمنان‌] محسوب می‌شوند.﴾(احزاب:۶‏).

حضرت ابراهیم(ع) در آیه ۳۵ سوره ابراهیم دعا می‌کند که فرزندانش از بت‌پرستی دور باشند: ﴿وَ إِذْ قالَ إِبْراهيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْني‏ وَ بَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ؛ (به ياد آوريد) زمانى را كه ابراهيم گفت: پروردگارا! اين شهر [مكّه‏] را شهر امنى قرار ده! و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاه دار!﴾

كلمه ﴿وَ بَنِيَّ﴾ تمامى فرزندانى را كه از نسل او پديد آيند شامل مى‏شود و آنها عبارتند از دودمان اسماعيل و اسحاق. كلمه" ابن" در لغت عرب همانطور كه بر فرزند بلا فصل اطلاق مى‏شود، بر فرزندان پشت‌هاى بعدى نيز اطلاق مى‏شود.

مطالعه بیشتر

• پدر پیامبران در قرآن، حبیب الله عباسی.