معنای لطیف از اسماء الهی

سؤال

معنای اسم لطیف از اسماء الهی چیست؟

لطیف یکی از اسماء الهی , در لغت به معنای مهربانی و خوشخویی است و در فعالیت‌ها به معنی کار بسیار ظریف.[۱] لطیف در قرآن، کلماتی مانند مهربانی، محبت، دقت، ظرافت و تدبیر را دربر می‌گیرد.[۲]

لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ[۳]

چشمها او را نمى‌بينند و او چشم ها را مى‌بيند. و او دقيق و آگاه است.

لطیف هفت بار[۴] در قرآن ذکر شده است که پنج بار همراه خبیر آمده است. معناى لطيف اين است كه خداوند خالق مخلوقات ظريف و حتّى كوچك و ناپيدا است! امّا اين‌كه در غالب آيات قرآن «لطيف» با «خبير» همراه شده، به خاطر آن است «خبير» به گفته بعضى از محققان اشاره به آگاهى عميق و علم به حقايق و احاطه دقيق است، و اين معنا با معناى لطيف تناسب بسيار نزديكى دارد. [۵]

طبرسی برای معنای لطیف سه قول گزارش می‌کند: مدارا کننده. آنکه حاجت تو را با مدارا برآورد. آنکه به دقائق امور دانا است.[۶] برخی می‌گویند لطیف يعنى كسى كه به بندگان خود نيكى مى‌كند و از راهى كه نمى‌دانند به ايشان لطف مى‌كنند يعنى نرمى و مدارا مى‌نمايد.[۷] از امام رضا(ع) نقل شده که فرمود: اینکه می‌گوئیم خداوند لطیف است به خاطر آن است که مخلوقاتِ لطیف آفریده و به خاطر این است که از اشیاء لطیف و ظریف و ناپیدا آگاه است… این احتمال نیز در تفسیر این کلمه وجود دارد که منظور از لطیف بودن خداوند آن است که ذات پاک او چنان است که هرگز با احساس کسی درک نمی‌شود؛ بنابراین او لطیف است زیرا هیچ‌کس از ذات او آگاه نیست.[۸]

از امام رضا(ع) نقل شده که فرمود: اینکه می‌گوئیم خداوند لطیف است به خاطر آن است که مخلوقاتِ لطیف آفریده و به خاطر این است که از اشیاء لطیف و ظریف و ناپیدا آگاه است… این احتمال نیز در تفسیر این کلمه وجود دارد که منظور از لطیف بودن خداوند آن است که ذات پاک او چنان است که هرگز با احساس کسی درک نمی‌شود؛ بنابراین او لطیف است زیرا هیچ‌کس از ذات او آگاه نیست.[۹]

علامه طباطبائی می‌فرماید:

لطیف به معنای رقیق و نفوذ کننده است. وقتی خدای تعالی محیط باشد به هر چیزی، و احاطه‌اش هم احاطه حقیقی باشد قهراً شاهد و ناظر بر هر چیزی خواهد بود و پیدا و پنهان هر چیزی را خواهد دید و به ظاهر و باطن هر چیزی عالم خواهد بود. ناظر بودن او بر تمامی احوال یک موجود او را از اینکه در همان حال بر سایر موجودات ناظر و واقف باشد بازنمی‌دارد و هیچ چیزی حجاب و فاصله بین او و بین موجودی دیگر نمی‌شود پس او هم چشم‌ها را می‌بیند و هم آنچه را که چشم‌ها می‌بینند.[۱۰]

مکارم شیرازی:

و اگر خدا را به عنوان لطيف توصيف مى‏كنيم نيز به همين معنى است، يعنى او خالق اشياى ناپيدا و داراى افعالى است كه از محيط قدرت استماع بيرون است، بسيار باريك بين و فوق العاده دقيق مى‏باشد. حديث جالبى در اين زمينه از" فتح بن يزيد جرجانى" از امام على بن موسى الرضا ع نقل شده يك معجزه علمى محسوب مى‏شود، حديث چنين است كه امام مى‏فرمايد: اينكه مى‏گوئيم خداوند لطيف است به خاطر آن است

كه مخلوقات لطيف آفريده و به خاطر اين است كه از اشياء لطيف و ظريف و ناپيدا آگاه است. است كه هرگز با احساس كسى درك نمى‏شود، بنا بر اين او لطيف است زيرا هيچ كس از ذات او آگاه نيست، و خبير است چون از همه چيز آگاه است. اين معنى نيز در بعضى از روايات اهل بيت ع به آن اشاره شده است و بايد توجه داشت كه هيچ مانعى ندارد كه هر دو معنى از اين كلمه اراده شده باشد.[۱۱]

منابع

  1. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، تهران، دارالکتب اسلامیه، چاپ بیست و دوم، ج۱۴، ص۱۵۸.
  2. اسماء و صفات خدا در قرآن، جعفر سبحانی، ماهنامه مکتب اسلام ۱۳۷۶، شماره ۶
  3. سور انعام، آیه۱۰۳.
  4. آیه ۱۰۳ سوره انعام، آیه ۱۰۰ سوره یوسف، آیه ۶۳ سوره حج، آیه ۱۶ سوره لقمان، آیه ۱۹ سوره شورا، آیه ۱۴ سوره ملک، آیه ۳۴ سوره احزاب
  5. پيام قرآن، مكارم شيرازى، ناصر، ج۴، ص۳۶۵
  6. تفسير احسن‌الحديث، قرشی، سید علی اکبر، ج۷، ص۷۴
  7. آداب راز و نياز به درگاه بى نياز (ترجمه عدة الداعى)، ابن فهد حلي؛ مترجم محمدحسين نائيجي، ج۱، ص۲۹۸
  8. مکارم شیرازی، همان، ج۵، ص۳۸۷.
  9. مکارم شیرازی، همان، ج۵، ص۳۸۷.
  10. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج۷، ص۴۰۵.
  11. « تفسير نمونه، ج‏5، ص۳۸۶- 387.