محقق کرکی
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
كمی از زندگی شيخ علی كركی برای من بنويسيد؛ خيلی علاقمندم كه واقعيت‌هایی از زندگی ايشان بدانم.
علی بن حسین بن عبدالعالی کرکی عاملی معروف به محقق ثانی و محقّق کَرَکی (۸۶۵ یا ۸۷۰ق-۹۴۰ق)، از فقها و علمای مشهور شیعه در دورهٔ صفویه است. محقق کرکی به دعوت شاه اسماعیل صفوی به ایران آمد و به تبلیغ و ترویج تشیع در ایران پرداخت. محقق ثانی، در فقه استدلالی خبره بود و آثار فقهی‌اش با اقبال خاص فقیهان بعدی مواجه شد. کتاب جامع المقاصد فی شرح القواعد از او است و بدین رو، وی را صاحب جامع المقاصد می‌گویند. محقق ثانی درباره ولایت فقیه نظرات قابل توجهی دارد.
محقق کرکی شاگردان برجسته‌ای نیز تربیت کرد و بسیاری از فقهاء و دانشمندان قرن نهم و دهم هجری از شاگردان او هستند؛ بزرگانی مانند شیخ علی منشار، حسین بن عبدالصمد عاملی (پدر شیخ بهایی) و سید نعمت الله جزائری.
آغاز زندگی، تحصیل و استادان
علی بن حسین بن علی بن محمد بن عبدالعالی کرکی در سال ۸۶۸ق در روستای کَرَک نوح، از توابع بقاع لبنان، به‌دنیا آمد. لقب او نورالدین و کنیه‌اش ابوالحسن بود و به محقق کرکی، محقق ثانی و خاتم المجتهدین شهرت یافت.[۱] از دیگر القاب او به القابی چون علائی[۲] و مُروّج المذهب یا مولی المروج می‌توان اشاره کرد.[۳]
پس از آموزش‌های ابتدایی در فقه شیعه در زادگاه خود، نزد استادانی چون علی بن هلال جزائری، برای آموزش در فقه سایر مذاهب اسلامی به شام، فلسطین و مصر سفر کرد.[۴] محقق کرکی برای تکمیل تحصیلات خود به نجف مهاجرت کرد؛ هجرتی که با آغاز شهرت او به عنوان فقیهی توانا در فقه شیعه همراه شد.[۵] برخی محققان حضور محقق کرکی در عراق را بیشتر برای تدریس دانسته‌اند، چون در منابع از استادان او در نجف یادی نشده است.[۶]
.
استادان
به جز علی بن هلال جزائری، محقق کرکی استادان دیگری را در مناطق مختلف جهان اسلام درک کرد و از آنان استفاده علمی نمود؛ از جملهٔ این استادان به افراد زیر می‌توان اشاره کرد:
- محمد بن داود بن موذن جزينی
- شمس‌الدين محمد بن خاتون عاملی
- سيد حيدر عاملی
- احمد بن علی عاملی
- زين‌الدين جعفر بن حسام عاملی
- شمس‌الدين محمد بن احمد صهيونی
- ابی يحيی زكريا انصاری
- كمال‌الدين ابراهيم بن محمد بن ابی‌شريف قريشی
محقق کرکی در ایران
شهرت و جایگاه محقق کرکی در نجف موجب شد که پس از برآمدن دولت شیعی صفویان در ایران و تصرف عراق به دست شاه اسماعیل صفوی ارتباطی بین شاه صفوی با محقق کرکی ایجاد شود. ارتباطی که موجب تأیید حکومت و همراهی محقق کرکی با دولت صفوی شد. این تأیید و همراهی از جملات تأییدآمیزی که ضمن برخی رسالاتش، مانند نفحات اللاهوت (نگاشته‌شده در مشهد) و جامع المقاصد (نگاشته‌شده در نجف)، دربارهٔ حکومت صفوی نگاشته قابل دریافت است.[۸]
در پی دعوت شاه اسماعیل صفوی از ایشان برای حضور در ایران به سال۹۱۶ق و مناسب بودن زمینه برای رشد و تعالی فرهنگ تشیع محقق کرکی به ایران آمد.[۹]
محقق کرکی در ايران با حمايت صفويان، تلاش زيادی در نهادینه‌شدن علوم اهل‌بیت(ع) كرد و به راستی از مروّجان آيين توحيد و مذهب تشيع بود. وی قلم به دست گرفت و بر غنای حوزه‌ها و انديشه‌های علوم دينی افزود و در ترويج علوم و معارف اسلامی كوشش نمود.[۱۰]
دربارهٔ اقدامات اجتماعی و مذهبی محقق كركی، جاي سخن بسيار است. در آن زمان، عبارت‌های «اشهد انّ عليّا ولی الله» و«حی علی خير العمل» كه از هنگام آمدن طغرل بيک سلجوقی در سال ۴۵۰ق تا اين تاريخ (۹۰۶ق) چهارصد و پنجاه و شش سال بود كه از اذان حذف شده بودند، در سايه اقتدار صفويان و درايت محقق به اذان ضميمه شد و در مأذنه‌ها گفته شد.[۱۱]
همچنين، محقق در جلوگيری از فحشا و منكرات و ريشه كن كردن اعمال نامشروع و رواج دادن واجبات الهی و دقت در وقت اقامه نماز جمعه و جماعت و بيان احكام نماز و روزه و دلجويی از علما و دانشمندان و رواج‌دادن اذان در شهرها ايران و قلع و قمع مفسدان و ستمگران، كوشش‌های فراوان و نظارت شديدی را به عمل آورد.[۱۲]
محقق كرکی چه در زمان شاه اسماعيل صفوی و چه در زمان شاه طهماسب صفوی به‌عنوان شيخ الاسلام ايران، خدمات با ارزشی را نسبت به اسلام و مردم مسلمان ايران انجام داد.
تألیفات
آثار زيادی از اين فقيه بر جای مانده كه گواه روشنی بر موقعيت ممتاز علمی اوست، از جمله:
۱. جامع المقاصد (شرح قواعد الاحكام علامه حلی).
۲. اثبات الرجعه.
۳. احكام الأرضين يا أقسام الأرضين.
۴. اسرار اللاهوت في وجوب لعن الجبت و الطاغوت.
۵. ترجمهٔ الجزيره الخضراء كه در هند چاپ شده است.
۶. الجعفرية في الصلوة و مقدماتها.
۷. حاشيه ارشاد علامه حلی.
۸. حاشيه الفيّه شهيد.
۹. حاشيه قواعد علامه.
۱۰. حاشيه دروس و حاشيه ذكری شهيد اول.
۱۱. حاشيه بر شرائع الاسلام.
۱۲. حاشيه المختصر النافع محقق اول.
۱۳. حاشيه مختلف علامه حلی.
۱۴. شرح ارشاد علامه حلی.
۱۵. صيغ العقود و الايقاعات.
۱۶. قاطعه اللجاج في حلّ الخراج.
۱۷. النجميه در كلام.
۱۸. نفحات اللاهوت.[۱۳]
شاگردان
اين فقيه جامع الشرائط، شاگردان زيادی را تربيت كرد و به جهان تشيع عرضه کرد؛ از جمله:
۱. شيخ زين الدين فقعانی.
۲. شيخ احمد بن محمد بن ابی جامع.
۳. شيخ نعمت‌الله بن شيخ جمال الدين.
۴. احمد بن الشيخ شمس الدين.
۵. شيخ عبد النبی الجزائری، صاحب رجال.
۶. شيخ علي منشار زين الدين العاملی (شيخ الاسلام).
۷. كمال‌الدين درويش محمد بن الشيخ كمال الدين درويش محمد بن شيخ حسن عاملی.
۸. نطنزيی جد موسی استاد صاحب استناد.
۹. سيد امير محمود بن ابی طالب استرآبادی حسينی موسوی شارح جعفريه و مترجم نفحات اللاهوت استاد خويش.
۱۰. سيد شرف الدين علی الحسن استرآبادی نجفی.[۱۴]
شهادت
محقق کرکی در سال ۹۴۰ق به نجف اشرف بازگشت. او در اين زمان نزديك به ۷۵ سال سن داشت. تلاش محقق کرکی موجب كينه‌توزی‌های فراوانی نسبت به او گرديده بود و اين حسدها هنوز ادامه داشت و هر لحظه جان اين فقيه بزرگوار را تهديد می‌كرد. تا اينكه عاقبت در ۱۸ ذي حجه سال ۹۴۰ همزمان با عيد غدير خم به وسيله زهر عده‌ای از متعصبان اهل‌سنت، مسموم شد و شربت شهادت نوشيد.
پيكرش در جوار مرقد مطهر امير المومنين علی(ع) مدفون شد.[۱۵]
مطالعه بیشتر
- گلشن ابرار، جمعی از نويسندگان، ج۱.
- شهيدان راه فضيلت، علامه امينی، ترجمه جلال الدين فارسی.
- الفوائد الرضويه، شيخ عباس قمی.
- تاريخ فقه و فقهاء، عبدالرحيم عقيقی بخشايشی.
- دايره المعارف دهخدا، ج۳۳.
- ريحانه الادب، مدرس تبريزی.
منابع
- ↑ السبحانی، جعفر، المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة)، قم، مؤسسة الإمام الصادق (ع)، ۱۴۲۴ق، ص۱۸؛ نیز: جعفریان، رسول، کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی، قم، نشر اديان، ۱۳۸۴ش، ص۷۹.
- ↑ الحسون، محمد، حياة المحقق الكركي و آثاره، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۵۰-۵۱.
- ↑ الحسون، حياة المحقق الكركي و آثاره، ج۱، ص۵۶.
- ↑ السبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۱۶۳.
- ↑ افندی الصبهانی، عبدالله بن عیسی‌بیک، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق السید محمود المرعشی و السید احمد الحسینی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۳۱ق، ج۳، ص۴۴۱؛ نیز: عقيقی بخشايشی، عبدالرحيم، فقهای نامدار شيعه، قم، كتابخانهٔ آيت‌الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۲ش، ص۱۹۵.
- ↑ السبحانی، المحقق الکرکی (رجل العلم و السیاسة)، ص۲۳.
- ↑ گرجی، ابوالقاسم، تاريخ فقه و فقهاء، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۶ -۲۲۷.
- ↑ جعفریان، کاوش‌های تازه در باب روزگار صفوی، ص۸۱-۸۲.
- ↑ ميرزا عبدالله افندي، رياض العلماء، و حياض الفضلاء، قم، مطبعه الخيام، چاپ اول، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۴۴۵؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۶.
- ↑ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۷.
- ↑ همان، ص۱۶۸، به نقل از احسن التواريخ، ص۸۵.
- ↑ همان، ص۱۶۸، به نقل از مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۴۲.
- ↑ شيخ عباس قمي، الفوائد الرضويه، به تحقيق ناصر باقري بيدهندي، قم، موسسه بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۰۱ و ۵۰۲؛ فقهاي نامدار شيعه، همان، ص۲۰۱ و ۲۰۲.
- ↑ موسوي همداني خوانساري، محمد باقر، روضات الجنات، تهران، مكتبه اسماعيليان، چاپ اول، ۱۳۹۱ق، ج۴، ص۳۶۵؛ فقهاي نامدار شيعه، همان، ص۲۰۳.
- ↑ علامه اميني، شهيدان راه فضيلت، ترجمه جلال الدين فارسي، تهران، انتشارات روز به، چاپ چهارم، ۱۳۶۳ش، ص۲۰۶؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۷۲.