فرقه‌های شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:)
خط ۴: خط ۴:
  |شاخه فرعی۱ = شیعه امامیه
  |شاخه فرعی۱ = شیعه امامیه
  |شاخه فرعی۲ = فرقه‌های شیعه
  |شاخه فرعی۲ = فرقه‌های شیعه
  |شاخه فرعی۳ =  
  |شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{سوال}}
{{سوال}}
مذهب شيعه چه فرقه‌هایی دارد؟
مذهب شیعه چه فرقه‌هایی دارد؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
شیعه به مسلمانانی گفته می شود که معتقدند جانشین پیامبر(ص) را خدا تعیین می کند و پیامبر(ص) در موارد متعدد علی(ع) و دیگر امامان(ع) را از طرف خدا به عنوان خلیفه و جانشین خود تعیین و معرفی کرده است.  
شیعه به مسلمانانی گفته می‌شود که معتقدند جانشین پیامبر(ص) را خدا تعیین می‌کند و پیامبر(ص) در موارد متعدد علی(ع) و دیگر امامان(ع) را از طرف خدا به عنوان خلیفه و جانشین خود تعیین و معرفی کرده است.


در تاریخ شیعه فرقه هایی پدید آمده اند که بیشتر آن ها اکنون پیروی ندارند. فرقه هایی از شیعه که هم اکنون موجودند عبارتند از شیعه اثنا عشری، زیدیه، و اسماعلیله.
در تاریخ شیعه فرقه‌هایی پدید آمده‌اند که بیشتر آن‌ها اکنون پیروی ندارند. فرقه‌هایی از شیعه که هم‌اکنون موجودند عبارتند از شیعه اثنا عشری، زیدیه، و اسماعلیله.


گروهی از شیعیان که امامت امامان دوازده گانه را پذیرفته اند به اثنی عشری یا دوازده امامی مشهور شده اند.  
گروهی از شیعیان که امامت امامان دوازده‌گانه را پذیرفته‌اند به اثنی عشری یا دوازده امامی مشهور شده‌اند.


زیدیه پس از امام حسین(ع) معتقد به امامت نوه ایشان زید شهید هستند. از نظر آنان قیام کردن از جمله شرایط امام است.  
زیدیه پس از امام حسین(ع) معتقد به امامت نوه ایشان زید شهید هستند. از نظر آنان قیام کردن از جمله شرایط امام است.


اسماعیلیه پس از امام صادق(ع) امامت اسماعیل فرزند بزرگتر ایشان -که در آن زمان از دنیا رفته بود- را پذیرفته اند.
اسماعیلیه پس از امام صادق(ع) امامت اسماعیل فرزند بزرگتر ایشان -که در آن زمان از دنیا رفته بود- را پذیرفته‌اند.


==تاریخچه انشعابات شیعه==
== تاریخچه انشعابات شیعه ==
شيعه در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته مي شود كه معتقدند امام و جانشين پس از پيامبر(ص) از طريق نص شرعي تعيين مي شود، و معتقدند پس از پیامبر(ص) حضرت علي(ع) و ديگر امامان شيعه از طريق نص شرعي به عنوان خلیفه پس از پیامبر(ص) و امام ثابت شده است.<ref>مفيد، اوائل المقالات، ص۳۵؛ درآمدي بر علم كلام، ص۱۷۹.</ref>
شیعه در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود که معتقدند امام و جانشین پس از پیامبر(ص) از طریق نص شرعی تعیین می‌شود، و معتقدند پس از پیامبر(ص) حضرت علی(ع) و دیگر امامان شیعه از طریق نص شرعی به عنوان خلیفه پس از پیامبر(ص) و امام ثابت شده است.<ref>مفید، اوائل المقالات، ص۳۵؛ درآمدی بر علم کلام، ص۱۷۹.</ref>


در تاريخ شيعه، فرقه هايي پديد آمده است كه بیشتر آنها منقرض شده اند و بحث درباره آنها فايده‌ چنداني ندارد. فرقه هاي شيعه‌ای كه هم اكنون موجودند عبارتند از: شيعه اثنا عشريه، زيديه، و اسماعيليه. اما قبل از آنكه توضيحي درباره اين فرقه ها داده شود، به بررسي اجمالي سير تاريخ تشيع و انشعابات پرداخته مي شود:
در تاریخ شیعه، فرقه‌هایی پدید آمده است که بیشتر آنها منقرض شده‌اند و بحث درباره آنها فایده چندانی ندارد. فرقه‌های شیعه‌ای که هم‌اکنون موجودند عبارتند از: شیعه اثنا عشریه، زیدیه، و اسماعیلیه. اما قبل از آنکه توضیحی درباره این فرقه‌ها داده شود، به بررسی اجمالی سیر تاریخ تشیع و انشعابات پرداخته می‌شود:


مذهب شيعه تا زمان امام حسين(ع) انشعابي نپذيرفت. پس از شهادت امام سوم، اكثريت شيعه به امامت حضرت سجاد(ع) قائل شدند و اقليتي معروف به «كيسانيه» پسر سوم حضرت علي(ع)، محمد بن حنفيه را امام دانستند و معتقد شدند كه محمدبن حنفيه پيشواي چهارم و همان مهدي موعود است كه در كوه رضوي غايب شده و روزي ظاهر خواهد شد.  
مذهب شیعه تا زمان امام حسین(ع) انشعابی نپذیرفت. پس از شهادت امام سوم، اکثریت شیعه به امامت حضرت سجاد(ع) قائل شدند و اقلیتی معروف به «کیسانیه» پسر سوم حضرت علی(ع)، محمد بن حنفیه را امام دانستند و معتقد شدند که محمدبن حنفیه پیشوای چهارم و همان مهدی موعود است که در کوه رضوی غایب شده و روزی ظاهر خواهد شد.


پس از شهادت امام چهارم، امام سجاد(ع) اكثريت شيعه به امامت فرزندش امام محمد باقر(ع) معتقد شدند. اما اقليتي به زيد شهيد كه پسر ديگر امام سجاد(ع) بود گرويدند و به «زيديه» موسوم شدند.  
پس از شهادت امام چهارم، امام سجاد(ع) اکثریت شیعه به امامت فرزندش امام محمد باقر(ع) معتقد شدند. اما اقلیتی به زید شهید که پسر دیگر امام سجاد(ع) بود گرویدند و به «زیدیه» موسوم شدند.


پس از درگذشت امام ششم، امام صادق(ع)، اكثريت شیعه فرزندش امام موسي كاظم(ع) را امام هفتم دانستند. اما جمعي اسماعيل پسر بزرگ امام ششم را -كه پیش از آن درگذشته بود- امام گرفتند و از اكثريت شيعه جدا شده به نام «اسماعيليه» معروف شدند. بعضي پسر ديگر امام صادق(ع)، عبدالله اَفطَح را به امامت پذيرفتند و «فَطَحيه» نام گرفتند. بعضي دیگر «محمد» فرزند دیگر امام صادق(ع) را پيشوا گرفتند. بعضي دیگر در خود امام صادق(ع) متوقف شدند و ایشان را آخرين امام دانستند.  
پس از درگذشت امام ششم، امام صادق(ع)، اکثریت شیعه فرزندش امام موسی کاظم(ع) را امام هفتم دانستند. اما جمعی اسماعیل پسر بزرگ امام ششم را -که پیش از آن درگذشته بود- امام گرفتند و از اکثریت شیعه جدا شده به نام «اسماعیلیه» معروف شدند. بعضی پسر دیگر امام صادق(ع)، عبدالله اَفطَح را به امامت پذیرفتند و «فَطَحیه» نام گرفتند. بعضی دیگر «محمد» فرزند دیگر امام صادق(ع) را پیشوا گرفتند. بعضی دیگر در خود امام صادق(ع) متوقف شدند و ایشان را آخرین امام دانستند.


پس از شهادت امام هفتم، امام موسي كاظم(ع) اكثريت شيعه فرزندش امام رضا(ع) را امام هشتم دانستند. اما برخي در امام کاظم(ع) توقف كردند و به «واقفيه» معروف شدند.  
پس از شهادت امام هفتم، امام موسی کاظم(ع) اکثریت شیعه فرزندش امام رضا(ع) را امام هشتم دانستند. اما برخی در امام کاظم(ع) توقف کردند و به «واقفیه» معروف شدند.


پس از امام هشتم تا امام دوازدهم، انشعاب قابل توجهي به وجود نيامده است. اگر وقايعي نيز در شكل انشعاب پيش آمده، مدت کوتاهی ادامه یافته و خود به خود منحل شده است. مانند اين كه جعفر فرزند امام هادی(ع) پس از رحلت برادرش امام حسن عسکری(ع)، ادعای امامت كرد و عده‌ای به او گرويدند، ولي پس از مدتی متفرق شدند و جعفر -که در آن زمان به کذاب مشهور شده بود- نيز ادعای خود را تعقيب نكرد.  
پس از امام هشتم تا امام دوازدهم، انشعاب قابل توجهی به وجود نیامده است. اگر وقایعی نیز در شکل انشعاب پیش آمده، مدت کوتاهی ادامه یافته و خود به خود منحل شده است. مانند این که جعفر فرزند امام هادی(ع) پس از رحلت برادرش امام حسن عسکری(ع)، ادعای امامت کرد و عده‌ای به او گرویدند، ولی پس از مدتی متفرق شدند و جعفر -که در آن زمان به کذاب مشهور شده بود- نیز ادعای خود را تعقیب نکرد.


همچنين اختلافات ديگري در ميان علمای شيعه در مسائل علمي كلامي و فقهي وجود دارد كه آنها را نمی توان انشعاب مذهبي در نظر گرفت.<ref>طباطبائي، محمد حسين، شيعه در اسلام، انتشارات نشر قدس رضوي، چاپ سوم، ۱۳۸۳، ص۷۹.</ref>  
همچنین اختلافات دیگری در میان علمای شیعه در مسائل علمی کلامی و فقهی وجود دارد که آنها را نمی‌توان انشعاب مذهبی در نظر گرفت.<ref>طباطبائی، محمد حسین، شیعه در اسلام، انتشارات نشر قدس رضوی، چاپ سوم، ۱۳۸۳، ص۷۹.</ref>


==شيعه اثنا عشريه==
== شیعه اثنا عشریه ==
اکثریت شیعه را، شیعه امامیه یا اثنی عشریه تشکیل می‌دهد. از آنجا که آنان جانشینان پیامبر اکرم(ص) را دوازده نفر می‌دانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شده‌اند. نام و خصوصیات امامان دوازده‌گانه در احادیثی که از پیامبر اکرم(ص) روایت شده بیان گردیده است.<ref>ر. ک. سبحانی، جعفر، پیشوایی از نظر اسلام، انتشارات مکتب اسلام، چاپ اول، ۱۳۷۴، ص۲۴۹.</ref> شیعه اثنا عشریه بر مسئله امامت تأکید خاصی داشته و عصمت امام و افضلیت او را بر دیگر افراد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی می‌داند؛ و از طرفی، امامت را، پس از سه امام نخست، منحصر در فرزندان امام حسین(ع) می‌داند. با توجه به این عقاید ویژه درباره امامت، به «امامیه» شهرت یافته است.<ref>درآمدی بر علم کلام، ص۱۸۰.</ref>


اكثريت شيعه را، شيعه اماميه يا اثني عشريه تشكيل مي دهد. از آنجا كه آنان جانشينان پيامبر اكرم(ص) را دوازده نفر مي دانند، اثنا عشريه ‌(دوازده امامي) ناميده شده اند. نام و خصوصيات امامان دوازده گانه در احاديثي كه از پيامبر اكرم(ص) روايت شده بيان گرديده است.<ref>ر.ك: سبحاني، جعفر، پيشوايي از نظر اسلام، انتشارات مكتب اسلام، چاپ اول، ۱۳۷۴، ص۲۴۹.</ref> شيعه اثنا عشريه بر مساله امامت تاكيد خاصي داشته و عصمت امام و افضليت او را بر ديگر افراد امت اسلامي بسيار مهم و اساسي مي داند. و از طرفي، امامت را، پس از سه امام نخست، منحصر در فرزندان امام حسين(ع) مي داند. با توجه به اين عقايد ويژه درباره‌ امامت، به «اماميه» شهرت يافته است.<ref>درآمدي بر علم كلام، ص۱۸۰.</ref>
شیعه امامیه در کشورهایی مانند ایران، آذربایجان، بحرین، و عراق اکثریت را دارند. شیعه امامیه در کشورهایی مانند پاکستان، هند، و لبنان به صورت اقلیت‌های بزرگ حضور دارند و بسیاری از کشورهای دیگر در اقلیت‌های کوچک زندگی می‌کنند.<ref>مظفر، غلام محمد حسین، تاریخ شیعه، ترجمه دکتر سید محمد باقر، حجتی، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۱۴۰ به بعد.</ref>


شيعه اماميه در كشورهايي مانند ايران، آذربایجان، بحرین، و عراق اکثریت را دارند. شیعه امامیه در کشور هایی مانند پاكستان، هند، و لبنان به صورت اقلیت های بزرگ حضور دارند و بسیاری از کشور های دیگر در اقلیت های کوچک زندگی می کنند.<ref>مظفر، غلام محمد حسين، تاريخ شيعه، ترجمه دكتر سيد محمد باقر، حجتي، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۱۴۰ به بعد.</ref>  
== زیدیه ==
پیدایش زیدیه به قرن دوم هجری بازمی‌گردد. پیروان زیدیه پس از شهادت امام حسین(ع)، زید شهید فرزند امام سجاد(ع) را امام می‌دانند. آنان امام سجاد(ع) را تنها پیشوای علم و معرفت می‌شمارند نه امام به معنی رهبر سیاسی و زمامدار اسلامی. زیرا یکی از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه بر علیه ستمگران است. مذهب زیدیه در روزگار ما پیروانی دارد که اکثریت آنا در کشور یمن زندگی می‌کنند.<ref>مشکور محمد جواد. فرهنگ فرق اسلامی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۲، ص۲۱۶.</ref>


==زيديه==
=== شرایط امام از نظر زیدیه ===
پيدايش زيديه به قرن دوم هجري باز مي گردد. پیروان زیدیه پس از شهادت امام حسين(ع)، زيد شهيد فرزند امام سجاد(ع) را امام مي دانند. آنان امام سجاد(ع) را تنها پيشواي علم و معرفت مي شمارند نه امام به معني رهبر سياسي و زمامدار اسلامي. زيرا يكي از شرايط امام از نظر آنان، قيام مسلحانه بر عليه ستمگران است. مذهب زيديه در روزگار ما پيرواني دارد که اكثريت آنا در كشور يمن زندگي مي كنند.<ref>مشكور محمد جواد. فرهنگ فرق اسلامي، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۲، ص۲۱۶.</ref>
زیدیه برای امامت شرایط زیر را لازم دانسته‌اند:
* از اولاد فاطمه زهرا(س) باشد. زیرا پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «المهدی من ولد فاطمه».
* عالم به شریعت باشد تا بتواند مردم را به احکام دینی هدایت نماید و موجب گمراهی آنان نشود.
* زاهد باشد تا به احوال مسلمانان چشم طمع نورزد.
* شجاع باشد تا از جهاد با دشمنان نگریزد و سبب پیروزی آنان بر حق نگردد.
* آشکارا به دین خدا دعوت کند و برای یاری دین خدا قیام مسلحانه کند.


===شرایط امام از نظر زیدیه===
به عقیده آنان پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) بعد از او تصریح کرده‌اند که هر کسی دارای صفات یاد شده باشد، امام خواهد بود و اطاعت او بر مسلمانان واجب است و این مطلب را «نص خفی» نامیده‌اند.<ref>مدخل علم کلام، ص۲۰۸.</ref>
زيديه براي امامت شرايط زير را لازم دانسته اند:


*از اولاد فاطمه زهرا(س) باشد. زيرا پيامبر اكرم(ص) فرموده است: «المهدي من ولد فاطمه».
=== فرقه‌های زیدیه ===
 
مشهورترین فرقه‌هایی زیدیه عبارتند از:
*عالم به شريعت باشد تا بتواند مردم را به احكام ديني هدايت نمايد و موجب گمراهي آنان نشود.
 
*زاهد باشد تا به احوال مسلمانان چشم طمع نورزد.
 
*شجاع باشد تا از جهاد با دشمنان نگريزد و سبب پيروزي آنان بر حق نگردد.
 
*آشكارا به دين خدا دعوت كند و براي ياري دين خدا قيام مسلحانه كند.
 
به عقيده آنان پيامبر اكرم(ص) و ائمه(ع) بعد از او تصريح كرده اند كه هر كسي داراي صفات ياد شده باشد،‌ امام خواهد بود و اطاعت او بر مسلمانان واجب است و اين مطلب را «نص خفي» ناميده اند.<ref>مدخل علم كلام، ص۲۰۸.</ref>
 
===فرقه هاي زيديه===
 
مشهورترين فرقه هايي زيديه عبارتند از:  
{{ستون شروع|۳}}
{{ستون شروع|۳}}
* جاروديه
* جارودیه
* سليمانيه يا جريريه
* سلیمانیه یا جریریه
* صالحيه یا بتريه
* صالحیه یا بتریه
{{پایان}}
{{پایان}}


زيديه در اصول عقاید گرایش به معتزله دارند و در فروع و فقه، پیرو ابو حنيفه -پیشوای مذهب حنفی اهل سنت- هستند. اختلافات مختصري نيز در پاره اي از مسائل در ميانشان هست.<ref>شيعه در اسلام، ص۸۲ به نقل از ملل و نحل شهرستاني و كامل ابن اثير.</ref>
زیدیه در اصول عقاید گرایش به معتزله دارند و در فروع و فقه، پیرو ابو حنیفه -پیشوای مذهب حنفی اهل سنت- هستند. اختلافات مختصری نیز در پاره ای از مسائل در میانشان هست.<ref>شیعه در اسلام، ص۸۲ به نقل از ملل و نحل شهرستانی و کامل ابن اثیر.</ref>


==مذهب اسماعيليه==
== مذهب اسماعیلیه ==
اسماعیلیه یکی از فرقه‌های شیعه است. این فرقه تاریخی پر ماجرا دارد و انشعابات گوناگونی در آن پدید آمده است. ظهور اسماعیلیه پس از شهادت امام جعفر صادق(ع) رخ داد. آنان کسانی بودند که اسماعیل (۱۰۱–۱۳۸ق) بزرگترین فرزند امام صادق(ع) که در زمان حیات پدر درگذشته بود را امام دانستند، این فرقه بعدها به گروهای تقسیم شدند که برخی منقرض گردیدند و برخی تا زمان حاضر همچنان باقی اند و معروفترین آنها عبارت اند از فرقه مستعلیه یا بُهره و فرقه نزاریه یا آغاخانیه.


اسماعيليه يكي از فرقه هاي شيعه است. اين فرقه تاريخي پر ماجرا دارد و انشعابات گوناگوني در آن پديد آمده است. ظهور اسماعيليه پس از شهادت امام جعفر صادق(ع) رخ داد. آنان كساني بودند كه اسماعيل (۱۰۱-۱۳۸ق) بزرگترين فرزند امام صادق(ع) كه در زمان حيات پدر درگذشته بود را امام دانستند، اين فرقه بعدها به گروهاي تقسيم شدند كه برخي منقرض گرديدند و برخي تا زمان حاضر همچنان باقي اند و معروفترين آنها عبارت اند از فرقه مستعليه يا بُهره و فرقه نزاريه يا آغاخانيه.
اسماعیلیه معتقدند که امام به دور هفت گردش می‌کند و نبوت در حضرت محمد(ص) ختم نشده است، و تغییر و تبدیل در احکام شریعت، بلکه ارتفاع اصل تکلیف خاصه به قول باطنیه مانعی ندارد. بر خلاف شیعه دوازده امامی که حضرت محمد(ص) را خاتم الانبیاء می‌دانند و برای او دوازده وصی و جانشین قائلند، و ظاهر شریعت را معتبر و غیرقابل نسخ می‌دانند و برای قرآن کریم هم ظاهر و هم باطن اثبات می‌کنند.<ref>شیعه در اسلام. ص۹۲.</ref>


اسماعيليه معتقدند كه امام به دور هفت گردش مي كند و نبوت در حضرت محمد(ص) ختم نشده است، و تغيير و تبديل در احكام شريعت، بلكه ارتفاع اصل تكليف خاصه به قول باطنيه مانعي ندارد. بر خلاف شيعه دوازده امامي كه حضرت محمد(ص) را خاتم الانبياء مي دانند و براي او دوازده وصي و جانشين قائلند، و ظاهر شريعت را معتبر و غير قابل نسخ مي دانند و براي قرآن كريم هم ظاهر و هم باطن اثبات مي كنند.<ref>شيعه در اسلام. ص۹۲.</ref>
اسماعیلیه در هند و پاکستان بیش از دیگر جاها مراکز اسماعیلیه وجود دارد و در محل‌هایی به نام اجمیر و مرواره و راجپوتانه و کشمیر و بمبئی و بروده و کورج فراوانند. همچنین در سوریه، در ایران در کهک و محلات قم و بیرجند و قاین خراسان، در افغانستان در بلخ و بدخشان، در آسیای مرکزی در خوجند و قره تکین حضور دارند.<ref>فرهنگ فرق اسلامی، ص۵۱.</ref>
{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}


اسماعيليه در هند و پاكستان بيش از ديگر جاها مراكز اسماعيليه وجود دارد و در محل هايي به نام اجمير و مرواره و راجپوتانه و كشمير و بمبئي و بروده و كورج فراوانند. همچنین در سوريه، در ايران در كهك و محلات قم و بيرجند و قاين خراسان، در افغانستان در بلخ و بدخشان، در آسياي مركزي در خوجند و قره تكين حضور دارند.<ref>فرهنگ فرق اسلامي، ص۵۱.</ref>
== برای مطالعهٔ بیشتر ==
{{پایان پاسخ}}
* شیعه در اسلام، علامه طباطبایی.
{{مطالعه بیشتر}}
* فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی.
==مطالعه بيشتر==
* فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی جلد ۵، جعفر سبحانی.
* شيعه در اسلام، علامه طباطبايي.
* فرق و مذاهب كلامي، علي رباني گلپايگاني.
* فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي جلد ۵، جعفر سبحاني.
{{پایان مطالعه بیشتر}}
{{پایان مطالعه بیشتر}}


==منابع==
== منابع ==
<references />
{{پانویس|۲}}


{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
خط ۹۴: خط ۸۷:
  | تیترها = شد
  | تیترها = شد
  | ویرایش = شد
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت =
  | کیفیت =  
  | کیفیت =
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ ‏۲۱ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۸:۲۱

سؤال

مذهب شیعه چه فرقه‌هایی دارد؟

شیعه به مسلمانانی گفته می‌شود که معتقدند جانشین پیامبر(ص) را خدا تعیین می‌کند و پیامبر(ص) در موارد متعدد علی(ع) و دیگر امامان(ع) را از طرف خدا به عنوان خلیفه و جانشین خود تعیین و معرفی کرده است.

در تاریخ شیعه فرقه‌هایی پدید آمده‌اند که بیشتر آن‌ها اکنون پیروی ندارند. فرقه‌هایی از شیعه که هم‌اکنون موجودند عبارتند از شیعه اثنا عشری، زیدیه، و اسماعلیله.

گروهی از شیعیان که امامت امامان دوازده‌گانه را پذیرفته‌اند به اثنی عشری یا دوازده امامی مشهور شده‌اند.

زیدیه پس از امام حسین(ع) معتقد به امامت نوه ایشان زید شهید هستند. از نظر آنان قیام کردن از جمله شرایط امام است.

اسماعیلیه پس از امام صادق(ع) امامت اسماعیل فرزند بزرگتر ایشان -که در آن زمان از دنیا رفته بود- را پذیرفته‌اند.

تاریخچه انشعابات شیعه

شیعه در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود که معتقدند امام و جانشین پس از پیامبر(ص) از طریق نص شرعی تعیین می‌شود، و معتقدند پس از پیامبر(ص) حضرت علی(ع) و دیگر امامان شیعه از طریق نص شرعی به عنوان خلیفه پس از پیامبر(ص) و امام ثابت شده است.[۱]

در تاریخ شیعه، فرقه‌هایی پدید آمده است که بیشتر آنها منقرض شده‌اند و بحث درباره آنها فایده چندانی ندارد. فرقه‌های شیعه‌ای که هم‌اکنون موجودند عبارتند از: شیعه اثنا عشریه، زیدیه، و اسماعیلیه. اما قبل از آنکه توضیحی درباره این فرقه‌ها داده شود، به بررسی اجمالی سیر تاریخ تشیع و انشعابات پرداخته می‌شود:

مذهب شیعه تا زمان امام حسین(ع) انشعابی نپذیرفت. پس از شهادت امام سوم، اکثریت شیعه به امامت حضرت سجاد(ع) قائل شدند و اقلیتی معروف به «کیسانیه» پسر سوم حضرت علی(ع)، محمد بن حنفیه را امام دانستند و معتقد شدند که محمدبن حنفیه پیشوای چهارم و همان مهدی موعود است که در کوه رضوی غایب شده و روزی ظاهر خواهد شد.

پس از شهادت امام چهارم، امام سجاد(ع) اکثریت شیعه به امامت فرزندش امام محمد باقر(ع) معتقد شدند. اما اقلیتی به زید شهید که پسر دیگر امام سجاد(ع) بود گرویدند و به «زیدیه» موسوم شدند.

پس از درگذشت امام ششم، امام صادق(ع)، اکثریت شیعه فرزندش امام موسی کاظم(ع) را امام هفتم دانستند. اما جمعی اسماعیل پسر بزرگ امام ششم را -که پیش از آن درگذشته بود- امام گرفتند و از اکثریت شیعه جدا شده به نام «اسماعیلیه» معروف شدند. بعضی پسر دیگر امام صادق(ع)، عبدالله اَفطَح را به امامت پذیرفتند و «فَطَحیه» نام گرفتند. بعضی دیگر «محمد» فرزند دیگر امام صادق(ع) را پیشوا گرفتند. بعضی دیگر در خود امام صادق(ع) متوقف شدند و ایشان را آخرین امام دانستند.

پس از شهادت امام هفتم، امام موسی کاظم(ع) اکثریت شیعه فرزندش امام رضا(ع) را امام هشتم دانستند. اما برخی در امام کاظم(ع) توقف کردند و به «واقفیه» معروف شدند.

پس از امام هشتم تا امام دوازدهم، انشعاب قابل توجهی به وجود نیامده است. اگر وقایعی نیز در شکل انشعاب پیش آمده، مدت کوتاهی ادامه یافته و خود به خود منحل شده است. مانند این که جعفر فرزند امام هادی(ع) پس از رحلت برادرش امام حسن عسکری(ع)، ادعای امامت کرد و عده‌ای به او گرویدند، ولی پس از مدتی متفرق شدند و جعفر -که در آن زمان به کذاب مشهور شده بود- نیز ادعای خود را تعقیب نکرد.

همچنین اختلافات دیگری در میان علمای شیعه در مسائل علمی کلامی و فقهی وجود دارد که آنها را نمی‌توان انشعاب مذهبی در نظر گرفت.[۲]

شیعه اثنا عشریه

اکثریت شیعه را، شیعه امامیه یا اثنی عشریه تشکیل می‌دهد. از آنجا که آنان جانشینان پیامبر اکرم(ص) را دوازده نفر می‌دانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شده‌اند. نام و خصوصیات امامان دوازده‌گانه در احادیثی که از پیامبر اکرم(ص) روایت شده بیان گردیده است.[۳] شیعه اثنا عشریه بر مسئله امامت تأکید خاصی داشته و عصمت امام و افضلیت او را بر دیگر افراد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی می‌داند؛ و از طرفی، امامت را، پس از سه امام نخست، منحصر در فرزندان امام حسین(ع) می‌داند. با توجه به این عقاید ویژه درباره امامت، به «امامیه» شهرت یافته است.[۴]

شیعه امامیه در کشورهایی مانند ایران، آذربایجان، بحرین، و عراق اکثریت را دارند. شیعه امامیه در کشورهایی مانند پاکستان، هند، و لبنان به صورت اقلیت‌های بزرگ حضور دارند و بسیاری از کشورهای دیگر در اقلیت‌های کوچک زندگی می‌کنند.[۵]

زیدیه

پیدایش زیدیه به قرن دوم هجری بازمی‌گردد. پیروان زیدیه پس از شهادت امام حسین(ع)، زید شهید فرزند امام سجاد(ع) را امام می‌دانند. آنان امام سجاد(ع) را تنها پیشوای علم و معرفت می‌شمارند نه امام به معنی رهبر سیاسی و زمامدار اسلامی. زیرا یکی از شرایط امام از نظر آنان، قیام مسلحانه بر علیه ستمگران است. مذهب زیدیه در روزگار ما پیروانی دارد که اکثریت آنا در کشور یمن زندگی می‌کنند.[۶]

شرایط امام از نظر زیدیه

زیدیه برای امامت شرایط زیر را لازم دانسته‌اند:

  • از اولاد فاطمه زهرا(س) باشد. زیرا پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «المهدی من ولد فاطمه».
  • عالم به شریعت باشد تا بتواند مردم را به احکام دینی هدایت نماید و موجب گمراهی آنان نشود.
  • زاهد باشد تا به احوال مسلمانان چشم طمع نورزد.
  • شجاع باشد تا از جهاد با دشمنان نگریزد و سبب پیروزی آنان بر حق نگردد.
  • آشکارا به دین خدا دعوت کند و برای یاری دین خدا قیام مسلحانه کند.

به عقیده آنان پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) بعد از او تصریح کرده‌اند که هر کسی دارای صفات یاد شده باشد، امام خواهد بود و اطاعت او بر مسلمانان واجب است و این مطلب را «نص خفی» نامیده‌اند.[۷]

فرقه‌های زیدیه

مشهورترین فرقه‌هایی زیدیه عبارتند از:

  • جارودیه
  • سلیمانیه یا جریریه
  • صالحیه یا بتریه


زیدیه در اصول عقاید گرایش به معتزله دارند و در فروع و فقه، پیرو ابو حنیفه -پیشوای مذهب حنفی اهل سنت- هستند. اختلافات مختصری نیز در پاره ای از مسائل در میانشان هست.[۸]

مذهب اسماعیلیه

اسماعیلیه یکی از فرقه‌های شیعه است. این فرقه تاریخی پر ماجرا دارد و انشعابات گوناگونی در آن پدید آمده است. ظهور اسماعیلیه پس از شهادت امام جعفر صادق(ع) رخ داد. آنان کسانی بودند که اسماعیل (۱۰۱–۱۳۸ق) بزرگترین فرزند امام صادق(ع) که در زمان حیات پدر درگذشته بود را امام دانستند، این فرقه بعدها به گروهای تقسیم شدند که برخی منقرض گردیدند و برخی تا زمان حاضر همچنان باقی اند و معروفترین آنها عبارت اند از فرقه مستعلیه یا بُهره و فرقه نزاریه یا آغاخانیه.

اسماعیلیه معتقدند که امام به دور هفت گردش می‌کند و نبوت در حضرت محمد(ص) ختم نشده است، و تغییر و تبدیل در احکام شریعت، بلکه ارتفاع اصل تکلیف خاصه به قول باطنیه مانعی ندارد. بر خلاف شیعه دوازده امامی که حضرت محمد(ص) را خاتم الانبیاء می‌دانند و برای او دوازده وصی و جانشین قائلند، و ظاهر شریعت را معتبر و غیرقابل نسخ می‌دانند و برای قرآن کریم هم ظاهر و هم باطن اثبات می‌کنند.[۹]

اسماعیلیه در هند و پاکستان بیش از دیگر جاها مراکز اسماعیلیه وجود دارد و در محل‌هایی به نام اجمیر و مرواره و راجپوتانه و کشمیر و بمبئی و بروده و کورج فراوانند. همچنین در سوریه، در ایران در کهک و محلات قم و بیرجند و قاین خراسان، در افغانستان در بلخ و بدخشان، در آسیای مرکزی در خوجند و قره تکین حضور دارند.[۱۰]


برای مطالعهٔ بیشتر

  • شیعه در اسلام، علامه طباطبایی.
  • فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی.
  • فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی جلد ۵، جعفر سبحانی.


منابع

  1. مفید، اوائل المقالات، ص۳۵؛ درآمدی بر علم کلام، ص۱۷۹.
  2. طباطبائی، محمد حسین، شیعه در اسلام، انتشارات نشر قدس رضوی، چاپ سوم، ۱۳۸۳، ص۷۹.
  3. ر. ک. سبحانی، جعفر، پیشوایی از نظر اسلام، انتشارات مکتب اسلام، چاپ اول، ۱۳۷۴، ص۲۴۹.
  4. درآمدی بر علم کلام، ص۱۸۰.
  5. مظفر، غلام محمد حسین، تاریخ شیعه، ترجمه دکتر سید محمد باقر، حجتی، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸، ص۱۴۰ به بعد.
  6. مشکور محمد جواد. فرهنگ فرق اسلامی، انتشارات آستان قدس، چاپ دوم، ۱۳۷۲، ص۲۱۶.
  7. مدخل علم کلام، ص۲۰۸.
  8. شیعه در اسلام، ص۸۲ به نقل از ملل و نحل شهرستانی و کامل ابن اثیر.
  9. شیعه در اسلام. ص۹۲.
  10. فرهنگ فرق اسلامی، ص۵۱.