عوامل فساد در جامعه و راه‌کارهای مبارزه با آن در قرآن

سؤال

عوامل فساد د ر جامعه و راه‌کارهای قرآنی برای مبارزه با فساد و آلودگی و انحراف چیست؟

تداوم بر گناه؛ دنياپرستی؛ پيروی از شيطان؛ محيط آلوده و ... از عوامل فساد در جامعه از نگاه قرآن است. ترسیم سرانجام کارهای خوب برای مومنان و پیامدهای مخالفت با دستورات الهی برای کافران؛ توصیه‌های فردی و اجتماعی بازدارنده از فساد و انحراف؛ تشویق فرد و جامعه به رفتارهای حرکت دهنده جامعه به سمت رشد و کمال؛ مسئولیت دادن به تک تک افراد جامعه برای نظارت همگانی بر رفتارهای خود و جامعه با امر به معروف و نهی از منکر از راه‌کارهای قرآن برای مبارزه با فساد در جامعه می‌باشد.

عوامل فساد در جامعه از نگاه قرآن کريم

• تداوم بر گناه

﴿ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذينَ أَساؤُا السُّواى‏ أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُن؛ سپس سرانجام کساني که اعمال بد مرتکب شدند به جايي رسيد که آيات خدا را تکذيب کرده و آن را مسخره کردند.﴾(روم:۱۰)

• دنیاپرستی

﴿إِنَّ الَّذينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا وَ اطْمَأَنُّوا بِها وَ الَّذينَ هُمْ عَنْ آياتِنا غافِلُونَ . أُولئِكَ مَأْواهُمُ النَّارُ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ؛ کساني که اميدي به لقاء ما ندارند، به زند گي دنيا دل بسته‌اند و به آن آرامش يافته‌اند و کساني که از آيات ما بي‌خبرند، جايگاه شان آتش است ، به سبب آنچه که عمل مي‌کرده‌اند.﴾(یونس:۸-۷)

• پیروی از شیطان

﴿وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبيلِ فَهُمْ لا يَهْتَدُونَ؛ و شيطان کردارشان را برای شان زينت داد پس ايشان را از راه خدا باز داشت وآن‌ها هدايت نخواهند شد.﴾(نمل:۲۴)

• محیط آلوده

﴿يا عِبادِيَ الَّذينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضي‏ واسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ؛ اي بندگان من که ايمان آورده‌ايد ! زمين من وسيع است ، پس تنها مرا بپرستيد(از محیط‌های آلوده به محیط امن هجرت کنید).﴾(عنکبوت:۵۶)

راه‌كارهاي دين برای مبارزه با انحراف‌ها

راه‌كارهاي نظري

• ترسيم ساز و كار پاداش‏‏ و عقوبت

دين براي افراد مؤمن و نيكوكار كه دستورهای ديني مربوط به انديشه و عمل را به خوبي رعايت مي‏‌كنند، متناسب با ميزان پايداري آنان، پاداش‏‌هاي دنيوي و اخروي معرفی می‌کند مانند: نعمت‏‌هاي بهشتي؛ احساس رضايت‏‌مندي؛ سرور و افتخار؛ جلب نظر و توجه الهي؛ به دست آوردن يقين؛ اطمينان و آرامش؛ برخـورداري از كمـك‏‌هاي ويـژة الهي در دنيا و برخورداري از هدايت بيشتر الهي و… . در مقابل، عقوبت‏‌هايي را براي كفار،‌ بدكاران ترسيم مي‏‌كند مانند: عذاب‏‌هاي اخروي؛ پشيماني و سرافكندگي؛ برخوردار نبودن از نگاه توجه و رضايت‏ الهي؛ شك و ناآرامي.

• ترسيم ساز و كار بدي‏ و خوبي

انسان بر طبق فطرت و آموزه‏‌هاي اجتماعي، ‌چيزهايي را خوشايند و‌ زيبا و چيزهايي را ناخوشايند و نامطلوب مي‏‌يابد؛ به گونه‌اي كه درك اين زيبايي و زشتي در انسان نهادينه شده است. امور خوب و بد ديني نيز به همين ترتيب شكل مي‌‏گيرد. دين سعي مي‏‌کند تا زشتي و بدي، زيبايي و خوبي بعضي اعمال را همچون ناخوشايندي و زشتي‏‌ها و يا خوشايندي و زيبايي‏ه‌اي طبيعي و اجتماعي مجسم نموده و براي ما روشن سازد. قمار، شراب، گوشت خوك، مردار و خون به رجس و پليدي تعبير مي‏‌شود؛ از منافقين به سبب اعمال ناشايست شان، به عنوان افراد بيمار دل ياد مي‏‌شود؛ از مال حرام، عقايد نادرست و افراد بدكار به خبيث، آلوده و ناپاك تعبير مي‏‌گردد‏. در مقابل افراد مومن و درستكار با صفاتي چون هدايت شده، داراي نور، زنده دل، صاحب عقل و دانش توصيف مي‌‏گردد.

راه‌کارهای عملی

• توصيه‏‌هاي فردي: رفتاري كه هر كسي با عمل به آن مي‏‌تواند خودش را از انحراف دور نمايد. اعمال و عباداتي مانند: تلاوت مقدار ممكن قرآن كريم در هر شبانه روز، اقامه نمازهاي پنجگانه، تفكر در خلقت آسمان و زمين، حج، روزه، صله رحم و به طور كلي همة افعالي كه به عنوان عبادت و اطاعت خداوند انجام مي‏‌شود، همه از توصيه‏‌هاي رفتار فردي است.

• توصيه‌‏هاي اجتماعي: رفتاري كه افراد براي بازداشتن يكديگر از انحراف بايد به كار گيرند.

یک) رفتارهايي كه افراد قطع نظر از اينكه انحرافي از سوي آنان ايجاد شده باشد، بايد نسبت به يكديگر انجام دهند كه از مهمترين اين رفتارها مي‌‏‏توان به «ارشاد» و «تبليغ» اشاره نمود.

دو) رفتارهايي كه افراد پس از بروز انحراف، به منظور مقابلة با آن بايد انجام دهند كه به اين نوع رفتار «امر به معروف و نهي از منكر» اطلاق مي‏‌شود.

مطالعه بیشتر

1. اخلاق در قرآن؛ ناصر مکارم شيرازي، ج۱.

2. اخلاق در قرآن؛ محمد تقي مصباح يزدي .