سن مسئولیت کیفری

سؤال

سن مسئولیت کیفری چقدر است؟

طبق قانون سن بلوغ در پسران ۱۵ سال قمری و در دختران ۹ سال قمری است. و تا این سن طفل محسوب می‌شوند و در صورت ارتکاب جرم، مبری از مسئولیت کیفری هستند. اما چون مقررات بین المللی و کنوانسیون‌ حقوق کودک، سن مسئولیت کیفری را ۱۸ سال می‌دانند، گاها قوانین و مقررات داخلی سن کیفری ۱۸ سال را لحاظ کرده‌اند.

تغییر قانون مجازات اسلامی

از جمله موضوعات بحث انگیز قانون مجازات اسلامی 1370، پایین بودن حداقل سن مسئولیت کیفری اطفال بود. احتساب سن بلوغ جنسی به عنوان حداقل سن مسئولیت کیفری باعث شده بود که به ویژه دختران در سنی مسئولیت کیفری پیدا کنند که از توانایی های ذهنی لازم برای انتساب مسئولیت بی بهره اند. از سوی دیگر، عدم تفکیک حداقل سن مسئولیت کیفری و سن بلوغ کیفری، باعث می شد که اطفال به یکباره از عدم مسئولیت مطلق به عرصه ی مسئولیت کیفری کامل گام بگذارند. قانونگذار در سال 1392 اقدام به تغییرات مهمی در این حوزه نمود. نخست، در جرایم تعزیری، بین حداقل سن مسئولیت کیفری و سن بلوغ کیفری تفکیک قائل شد و سپس آزادی عمل قضات برای عدم اجرای حد و قصاص در مورد مرتکبان زیر سن 18 سال را افزایش داد.

جمع بین قوانین داخلی و کنوانسیون حقوق کودک

مقالهٔ اصلی: حقوق کودک از نظر اسلام و حقوق بشر

بر اساس ماده ۴۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۸/۵/۱۳۷۰ اطفال در صورت ارتکاب جرم، مبرّی از مسئولیت کیفری هستند. طفل، کسی است که به حدّ بلوغ شرعی نرسیده باشد. بر اساس تبصره ۱ الحاقی به ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی سن بلوغ در پسران ۱۵ سال قمری و در دختران ۹ سال قمری تمام است. به این ترتیب پسران زیر ۱۵ سال و دختران زیر ۹ سال قمری کودک محسوب می‌شوند و بالاتر از این سنین کودک محسوب نمی‌شوند تا طبق ماده ۴۹ قانون مجازات اسلامی، مبرّی از مسئولیت کیفری باشند. از این روی افراد ۱۸ سال جزو بزرگ‌سال حساب می‌گردند. امّا ابهاماتی در بعضی قوانین و مصوبه‌ها وجود دارد که نشان می‌دهد در عمل، مطابق مواد فوق عمل نمی‌شود و تحت تأثیر اسناد و مقررات بین‌المللی وخصوصا کنوانسیون حقوق کودک، زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شود به عنوان مثال در بند ۳ ماده ۱۰ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و نیز بند جماده ۳۷ کنوانسیون حقوق کودک بر جدا کردن زندان کودکان از بزرگسالان تأکید شده است و در همین کنوانسیون افراد زیر ۱۸ سال کودک محسوب می‌شوند. در حقوق داخلی نیز بر اساس ماده ۲۳ آئین‌نامه و مقررات زندان‌ها مصوب ۲۹/۳/۱۳۳۸ «... جوانان تا ۲۰ سال اعم از متهم یا محکوم به نحو جداگانه نگهداری می‌شوند…» و بعد از انقلاب هم بر اساس مواد ۳۴ و ۳۵ آئین‌نامه امور زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی مصوب ۷/۲/۱۳۶۳ کانون اصلاح و تربیت برای نگهداری تربیت و تهذیب متهمین و محکومین کمتر از ۱۸ سال تشکیل شده است.

اعدام پس از هجده سالگی

این گونه اقدامات و مصوبات قانونی نشان می‌دهد که قانون گذار تمایل دارد زیر ۱۸ سال، کودک محسوب شود. امّا در عمل رویّه قضایی بر این است که ماده ۴۹ قانون مجازات به قوت خود باقی و مجری است و هنوز تبصره ۱ الحاقی ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی نیز پا بر جاست یعنی طبق این ۲ ماده قانون اگر کودکی زیر ۱۵ سال (پسر) و زیر (۹) سال دختر باشد از مسئولیت کیفری مبرّی است و اگر بین این سنین و ۱۸ باشند و مرتکب جرم کیفری شده باشند احکام کیفری آنها صادر می‌شود که یکی از این احکام، اعدام است ولی اجرا نمی‌شود و شخص یا در زندان یا در کانون‌های اصلاح تربیت نگهداری می‌شود و وقتی ۱۸ سال اش تمام شد آن وقت حکم اجرا می‌شود.

بنابراین برای زیر ۱۸ ساله‌ها حکم صادر می‌شود ولی اجرای آن به بعد از اتمام ۱۸ سال تمام موکول می‌شود و این کار، جمعی است بین قوانین و مقررات داخلی با مقررات بین‌المللی از جمله کنوانسیون حقوق کودک که در آن برای افراد زیر ۱۸ سال اعدام صادر نمی‌شود چون بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، زیر ۱۸ سال چه پسر و چه دختر کودک محسوب می‌شود و از مسئولیت کیفری مبرّی هستند.

مطالعه بیشتر

۱ـ قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران.

۲ـ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.

۳ـ کنوانسیون حقوق کودک.

۴ـ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی.