خطاب سلام‌های آخر در نماز: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۵۶

سؤال

مخاطب سلام‌های آخر نماز چه کسانی هستند؟

خطاب سلام اول در نماز پیامبر اکرم(ص) می‌باشد. در سلام دوم نمازگزار به همه انبیا و صالحان و بندگان نیک خداوند درود می‌فرستد. در خطاب سلام سوم کمی ابهام وجود دارد. گفته می‌شود در سلام سوم به مخاطبینِ دو سلام پیشین به طور جمعی سلام می‌فرستد.

خطاب سلام

در آخر نماز سه سلام وجود دارد که هرکدام مخاطبی بخصوص دارد.

خطاب سلام اول

سلام اول در نماز خطابش روشن است که رسول خدا(ص) می‌باشد: «السلام عليك أيها النبي و رحمة الله بركاته؛ سلام بر تو باد اى پيغمبر و رحمت خدا و بركات او.»^[۱]

خطاب سلام دوم

جمله دوم عبارت است: السلام علینا و علی عباد الله الصالحین، در این جمله نمازگزار به وسیله کلمه علینا هم به خود و هم به دیگر نمازگزاران سلام می‌کند و با کلمه «عباد الله الصالحین» به همه بندگان شایسته خدا سلام می‌کند.

قرآن گروه‌های مختلفی را جزء صالحین قرار داده از جمله:

۱. انبیاء: خداوند انبیاء را جزء صالحین دانسته و فرموده: ﴿وَ زَكَرِيَّا وَ يَحْيى‏ وَ عيسى‏ وَ إِلْياسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحين‏؛ زکریا و یحیی و عیسی و الیاس جز صالحان هستند.﴾(انعام:۸۵) و در آیات دیگر انبیاء دیگر را هم جزو صالحین شمرده است.

۲. مؤمنین: خداوند کسانی را که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و در کارهای خیر سرعت می‌گیرند جزو صالحان می‌داند، ﴿یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ﴾^[۲] ﴿وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ؛ و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند آنها را در زمره صالحان وارد خواهیم کرد.﴾(عنکبوت:۹)

۳. جنیان مؤمن: از آنجا که جنیان دو گروهند، گروهی که ایمان دارند و گروهی که ایمان ندارند لذا بعضی از جنیان صالح و بعضی غیر صالحند. ﴿وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ؛ و این‌که در میان ما افرادی صالح و افرادی غیر صالحند.﴾(جن:۱۱)

بنابراین کلمه «عباد الله الصالحین» شامل تمام بندگان شایسته خدا می‌شود؛ چون این کلمه، به صورت جمع آمده آمده است و «ال» اول هم دلالت بر جمیع می‌کند، یعنی هر کس که صالح باشد چه انبیاء باشند و چه مؤمنین انسی و چه مؤمنین جنی، نمازگزار بر همه آنها سلام می‌دهد.

خطاب سلام سوم

جمله سوم: «السّلام علیکم و رحمه الله و برکاته». در این جمله مخاطب مبهم است؛ امّا در روایات مصادیقی را بیان فرموده‌اند. از جمله گفته شده است که: این سلام‌ها خطاب به ملائکه موکل انسان هستند. در بعضی از روایات گفته شده که این سلام خطاب به تمام ملائکه و فرشتگان است و در بعضی آمده که این سلام‌ها به انبیاء الهی است.^[۳] و شاید هم بتوان گفت: بعد از آن که نمازگزار در سلام اول به رسول خدا(ص) سلام کرد و در سلام دوم به تمام نمازگزاران و تمام بندگان شایسته اعم از انبیاء و مؤمنین انسی و جنّی و ملائکه سلام کرد، در سلام سوم به صورت جمعی به همه آنها سلام می‌دهد و همه را مورد خطاب خود قرار می‌دهد.

تشریع سلام سوم در معراج به رسول خدا(ص): پیامبر(ص) در مورد نماز خود در معراج می‌فرماید: چون به خود و اهل بیت خود صلوات فرستادم استقامت نمودم، دیدم فرشتگان و انبیاء و مرسلین پشت سر من صف کشیده‌اند خطاب به من رسید، ای محمّد: بر ایشان سلام کن، پس گفتم: السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. پس وحی رسید سلام و تحیت منم، و تو و ذریه‌ات رحمت و برکات هستید.^[۴]

سلام‌های آخر نماز از سوی خداوند

اگر ظاهر امر در نظر گرفته شود، گفته می‌شود: این سلام‌ها از طرف نمازگزاران بیان می‌شوند اما در واقع این سلام‌ها از ناحیه خداوند صادر می‌شوند، ولی از زبان نمازگزار بیان می‌شوند؛ و در حقیقت این نمازگزار ترجمان سخن خداوند است و این توفیق به این عبد و نمازگزار داده شده است که سخن خداوند را به مخاطبین برساند.

هم‌چنین در روایات دارد که این سلام‌ها تحیت هستند.^[۵] بنابراین، این سلام‌ها از ناحیه خداوند و فرشتگان موکل هستند که از زبان آن نمازگزار صادر می‌شوند.

فلسفه سلام‌های آخر نماز

در مورد فلسفه سلام‌های آخر نماز، در روایات اشاراتی وجود دارد؛ از جمله:

امام رضا(ع) در جواب کسی که از ایشان پرسید: چرا خداوند سلام را تحلیل نماز قرار داده و چرا به جای آن، تکبیر و تسبیح یا چیز دیگری قرار نداد، فرمود: چون وقتی نمازگزار خواست شروع به نماز کند، کلام مخلوقین را بر خود حرام کرد و توجه به خدا و خالق کرد؛ اما تحلیل نماز به کلام مخلوقین است و انتقال به طرف مخلوقین است و اولین چیزی که انسان‌ها می‌گویند سلام است.^[۶]

مطالعه بیشتر

۱. سرّ الصلاه، امام خمینی، ص۱۰۸.

۲. هزار و یک نکته درباره نماز، حسین دیلمی، ص۳۰۹.

۳. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۸۲، ص۳۰۶.

منابع

↑ انصاری، مرتضی، صراط النجاة(فارسي)، تحقيق: محمد حسين فلاح زاده، قم، كنگرهء بزرگداشت دويستمين سالگرد تولد شيخ انصارى، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۲.
↑ آل‌عمران/ ۱۱۴.
↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶.
↑ نگاه کنید به مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحب قرانی، قم، انتشارات دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۴، ص۱۲۷؛ و موسوی خمینی، روح الله، سر الصلوه، تهران، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۷۲، ص۱۰۸.
↑ وسائل، ابواب تسلیم، ج۱۱، باب ۱.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶؛ و وسائل، ابواب تسلیم، باب ۱، ح ۱۱.

[1] انصاری، مرتضی، صراط النجاة(فارسي)، تحقيق: محمد حسين فلاح زاده، قم، كنگرهء بزرگداشت دويستمين سالگرد تولد شيخ انصارى، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۲.

[2] آل‌عمران/ ۱۱۴.

[3] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶.

[4] نگاه کنید به مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحب قرانی، قم، انتشارات دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۴، ص۱۲۷؛ و موسوی خمینی، روح الله، سر الصلوه، تهران، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۷۲، ص۱۰۸.

[5] وسائل، ابواب تسلیم، ج۱۱، باب ۱.

[6] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶؛ و وسائل، ابواب تسلیم، باب ۱، ح ۱۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-در نماز می‌خوانیم «السلام علیکم و رحمه الله و برکاته» مورد خطاب سلام، کیانند؟
+مخاطب سلام‌های آخر نماز چه کسانی هستند؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
+خطاب سلام اول در نماز [[پیامبر اکرم]](ص) می‌باشد. در سلام دوم نمازگزار به همه [[انبیا]] و صالحان و بندگان نیک خداوند درود می‌فرستد. در خطاب سلام سوم کمی ابهام وجود دارد. گفته می‌شود در سلام سوم به مخاطبینِ دو سلام پیشین به طور جمعی سلام می‌فرستد.
-== الف: سلام‌های آخر نماز از طرف چه کسی صادر می‌شوند؟ ==
+== خطاب سلام ==
-اگر ظاهر امر در نظر گرفته شود، گفته می‌شود: این سلام‌ها از طرف نمازگزاران بیان می‌شوند امّا در واقع این سلام‌ها از ناحیه خداوند صادر می‌شوند، ولی از زبان نمازگزار بیان می‌شوند؛ و در حقیقت این نمازگزار ترجمان سخن خداوند است و این توفیق به این عبد و نمازگزار داده شده است که سخن خداوند را به مخاطبین برسانند. امیرالمؤمنین(ع) در جواب این سؤال که معنای السلام علیکم امام چیست؟ می‌فرماید: امام مترجم سخن خداوند است و به اهل جماعت می‌گوید شما از عذاب روز آخرت در امان هستید.}}<ref>وسائل، ابواب تسلیم، ج۴، باب ۴.</ref>
+در آخر [[نماز]] سه سلام وجود دارد که هرکدام مخاطبی بخصوص دارد.
-صدوق در مقنع فرمود: سپس سلام بده و بگو: «اللهم انت السلام و منک السلام و لک السلام و الیک یعود السلام»<ref>مستدرک الوسائل، ابواب تسلیم، ج۳، باب ۲.</ref> خداوندا توسلامی و سلام از ناحیه تو است و سلام بر توست و سلام بر تو برمی‌گردد.
+=== خطاب سلام اول ===
+سلام اول در نماز خطابش روشن است که رسول خدا(ص) می‌باشد: {{عربی|السلام عليك أيها النبي و رحمة الله بركاته|ترجمه= سلام بر تو باد اى پيغمبر و رحمت خدا و بركات او.}}<ref>انصاری، مرتضی، صراط النجاة(فارسي)، تحقيق: محمد حسين فلاح زاده، قم، كنگرهء بزرگداشت دويستمين سالگرد تولد شيخ انصارى، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۲.
+</ref>
-هم‌چنین در روایات دارد که این سلام‌ها تحیت هستند.<ref>وسائل، ابواب تسلیم، ج۱۱، باب ۱.</ref> بنابراین، این سلام‌ها از ناحیه خداوند و فرشتگان موکل هستند که از زبان آن نمازگزار صادر می‌شوند.
+=== خطاب سلام دوم ===
+جمله دوم عبارت است: السلام علینا و علی عباد الله الصالحین، در این جمله نمازگزار به وسیله کلمه علینا هم به خود و هم به دیگر نمازگزاران سلام می‌کند و با کلمه «عباد الله الصالحین» به همه بندگان شایسته خدا سلام می‌کند.
+قرآن گروه‌های مختلفی را جزء صالحین قرار داده از جمله:
+'''۱. انبیاء:''' خداوند انبیاء را جزء صالحین دانسته و فرموده: {{قرآن|وَ زَكَرِيَّا وَ يَحْيى‏ وَ عيسى‏ وَ إِلْياسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحين‏|ترجمه=زکریا و یحیی و عیسی و الیاس جز صالحان هستند.|سوره=انعام|آیه=۸۵}} و در آیات دیگر انبیاء دیگر را هم جزو صالحین شمرده است.
+'''۲. مؤمنین:''' خداوند کسانی را که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و در کارهای خیر سرعت می‌گیرند جزو صالحان می‌داند، {{قرآن|یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ}}<ref>آل‌عمران/ ۱۱۴.</ref> {{قرآن|وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ|ترجمه=و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند آنها را در زمره صالحان وارد خواهیم کرد.|سوره=عنکبوت|آیه=۹}}
+'''۳. جنیان مؤمن:''' از آنجا که جنیان دو گروهند، گروهی که ایمان دارند و گروهی که ایمان ندارند لذا بعضی از جنیان صالح و بعضی غیر صالحند. {{قرآن|وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ|ترجمه=و این‌که در میان ما افرادی صالح و افرادی غیر صالحند.|سوره=جن|آیه=۱۱}}
+بنابراین کلمه «عباد الله الصالحین» شامل تمام بندگان شایسته خدا می‌شود؛ چون این کلمه، به صورت جمع آمده آمده است و «ال» اول هم دلالت بر جمیع می‌کند، یعنی هر کس که صالح باشد چه انبیاء باشند و چه مؤمنین انسی و چه مؤمنین جنی، نمازگزار بر همه آنها سلام می‌دهد.
-== ب: در آخر نماز به چه کسانی سلام می‌دهیم؟ ==
+=== خطاب سلام سوم ===
-به‌طور معمول در آخر نماز، نمازگزار سه سلام می‌دهد، سلام اول مورد خطابش روشن است که رسول خدا(ص) می‌باشد اگر چه در بعضی از روایات اهل‌بیت پیامبر(ص) هم ذکر شده‌اند که باید به آنها سلام کرد.<ref>من لایحضره، قم، منشورات جامعه مدرسین، چاپ دوم، ج۱، ص۳۱۹.</ref> امّا جمله دوم عبارت است: السلام علینا و علی عباد الله الصالحین، در این جمله نمازگزار به وسیله کلمه علینا هم به خود و هم به دیگر نمازگزاران سلام می‌کند و با کلمه «عباد الله الصالحین» به همه بندگان شایسته خدا سلام می‌کند. صالحین چه کسانی هستند؟ قرآن گروه‌های مختلفی را جزء صالحین قرار داده از جمله:
+جمله سوم: «السّلام علیکم و رحمه الله و برکاته». در این جمله مخاطب مبهم است؛ امّا در روایات مصادیقی را بیان فرموده‌اند. از جمله گفته شده است که: این سلام‌ها خطاب به ملائکه موکل انسان هستند. در بعضی از روایات گفته شده که این سلام خطاب به تمام ملائکه و فرشتگان است و در بعضی آمده که این سلام‌ها به انبیاء الهی است.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶.</ref> و شاید هم بتوان گفت: بعد از آن که نمازگزار در سلام اول به  رسول خدا(ص) سلام کرد و در سلام دوم به تمام نمازگزاران و تمام بندگان شایسته اعم از انبیاء و مؤمنین انسی و جنّی و ملائکه سلام کرد، در سلام سوم به صورت جمعی به همه آنها سلام می‌دهد و همه را مورد خطاب خود قرار می‌دهد.
-۱. انبیاء: خداوند انبیاء را جزء صالحین دانسته و فرموده: {{قرآن|و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس کل من الصالحین<ref>انعام/ ۸۵.</ref> زکریا و یحیی و عیسی و الیاس جز صالحان هستند.» و در آیات دیگر نسبت به انبیاء دیگر آنها را جز صالحین شمرده است.
+تشریع سلام سوم در معراج به رسول خدا(ص): پیامبر(ص) در مورد نماز خود در معراج می‌فرماید: چون به خود و اهل بیت خود صلوات فرستادم استقامت نمودم، دیدم فرشتگان و انبیاء و مرسلین پشت سر من صف کشیده‌اند خطاب به من رسید، ای محمّد: بر ایشان سلام کن، پس گفتم: السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. پس وحی رسید سلام و تحیت منم، و تو و ذریه‌ات رحمت و برکات هستید.<ref>نگاه کنید به مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحب قرانی، قم، انتشارات دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۴، ص۱۲۷؛ و موسوی خمینی، روح الله، سر الصلوه، تهران، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۷۲، ص۱۰۸.</ref>
-۲. مؤمنین: خداوند کسانی را که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و در کارهای خیر سرعت می‌گیرند جزء صالحان می‌داند، {{قرآن|یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ}}<ref>آل‌عمران/ ۱۱۴.</ref> {{قرآن|وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِینَ}}<ref>عنکبوت/ ۹.</ref> و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند آنها را در زمره صالحان وارد خواهیم کرد.
+== سلام‌های آخر نماز از سوی خداوند ==
+اگر ظاهر امر در نظر گرفته شود، گفته می‌شود: این سلام‌ها از طرف نمازگزاران بیان می‌شوند اما در واقع این سلام‌ها از ناحیه خداوند صادر می‌شوند، ولی از زبان نمازگزار بیان می‌شوند؛ و در حقیقت این نمازگزار ترجمان سخن خداوند است و این توفیق به این عبد و نمازگزار داده شده است که سخن خداوند را به مخاطبین برساند.
-۳. جنیان مؤمن: از آنجا که جنیان دو گروهند، گروهی که ایمان دارند و گروهی که ایمان ندارند لذا بعضی از جنیان صالح و بعضی غیر صالحند. {{قرآن|وَ أَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذلِکَ}}<ref>جن/ ۱۱.</ref> «و این‌که در میان ما افرادی صالح و افرادی غیر صالحند».
+هم‌چنین در روایات دارد که این سلام‌ها تحیت هستند.<ref>وسائل، ابواب تسلیم، ج۱۱، باب ۱.</ref> بنابراین، این سلام‌ها از ناحیه خداوند و فرشتگان موکل هستند که از زبان آن نمازگزار صادر می‌شوند.
-پس بنابراین کلمه «عباد الله الصالحین» شامل تمام بندگان شایسته خدا می‌شود چون این کلمه، به صورت جمع آمده که «ال» هم روی آن آمده که دلالت بر جمیع می‌کند، یعنی هر کس که صالح باشد چه انبیاء باشند و چه مؤمنین انسی و چه مؤمنین جنی، نمازگزار بر همه آنها سلام می‌دهد.
+== فلسفه سلام‌های آخر نماز ==
+در مورد فلسفه سلام‌های آخر نماز، در روایات اشاراتی وجود دارد؛ از جمله:
-جمله سوم: «السّلام علیکم و رحمه الله برکاته». در این جمله مخاطب مبهم است امّا در روایات مصادیقی از این مخاطب را بیان فرموده‌اند از جمله گفته شده: این سلام‌ها خطاب به ملائکه موکل انسان هستند. در بعضی از روایات گفته شده که این سلام خطاب به تمام ملائکه و فرشتگان است و در بعضی آمده که این سلام‌ها به انبیاء الهی است.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶.</ref> و شاید هم بتوان گفت: بعد از آن که نمازگزار در سلام اول به خصوص رسول خدا(ص) (و اهل‌بیت) سلام کرد و در سلام دوم به تمام نمازگزاران و تمام بندگان شایسته اعم از انبیاء و مؤمنین انسی و جنّی و ملائکه سلام کرد در سلام سوم به صورت جمعی به همه آنها سلام می‌دهد و همه را مورد مخاطب خود قرار می‌دهد.
+امام رضا(ع) در جواب کسی که از ایشان پرسید: چرا خداوند سلام را تحلیل نماز قرار داده و چرا به جای آن، تکبیر و تسبیح یا چیز دیگری قرار نداد، فرمود: چون وقتی نمازگزار خواست شروع به نماز کند، کلام مخلوقین را بر خود حرام کرد و توجه به خدا و خالق کرد؛ اما تحلیل نماز به کلام مخلوقین است و انتقال به طرف مخلوقین است و اولین چیزی که انسان‌ها می‌گویند سلام است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶؛ و وسائل، ابواب تسلیم، باب ۱، ح ۱۱.</ref>
-تشریع سلام سوم در معراج به رسول خدا(ص): پیامبر(ص) در مورد نماز خود در معراج می‌فرماید: چون به خود و اهل‌بیت خود صلوات فرستادم استقامت نمودم، دیدم فرشتگان و انبیاء و مرسلین پشت سر من صف کشیده‌اند خطاب به من رسید، ای محمّد: بر ایشان سلام کن، پس گفتم: السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. پس وحی رسید سلام و تحیت منم، و تو و ذریه‌ات رحمت و برکات هستید.<ref>ر. ک. مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحب قرانی، قم، انتشارات دارالتفسیر، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۴، ص۱۲۷؛ و موسوی خمینی، روح الله، سر الصلوه، تهران، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۷۲، ص۱۰۸.</ref>
-== ج: فلسفه سلام‌های آخر نماز چیست؟ ==
-در مورد فلسفهٔ سلام‌های آخر نماز، در روایات اشاراتی وجود دارد؛ از جمله:
-امام رضا(ع) در بیان فلسفه این که چرا سلام تحلیل نماز است؟ در جواب کسی که از ایشان پرسید: چرا خداوند سلام را تحلیل نماز قرار داده و چرا به جای آن، تکبیر و تسبیح یا چیز دیگری قرار نداد؟ فرمود: چون وقتی نمازگزار خواست شروع به نماز کند، کلام مخلوقین را بر خود حرام کرد و توجّه به خدا و خالق کرد؛ امّا تحلیل نماز به کلام مخلوقین است و انتقال به طرف مخلوقین است و اولین چیزی که انسان‌ها می‌گویند سلام است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳، ج۸۲، ص۳۰۶؛ و وسائل، ابواب تسلیم، باب ۱، ح ۱۱.</ref> و به این سر و معنا هم عرفاء اشاره کرده‌اند؛ از جمله امام خمینی (ره) می‌فرماید: چون نمازگزار از مقام سجود که سرّ سجود فناء است به خود آمد و حالت هوشیاری به او دست داد و از حال غیبت خلق به حال حضور، رجوع کرد، به موجودات سلام می‌دهد، سلام کسی که از سفر و غیبت برگشته است، پس از این رجوع، اول به نبی اکرم(ص) سلام می‌دهد و بعد از آن، به اعیان دیگر موجودات و جمیع ملائکه خدا و انبیاء و مرسلین که در این سفر همراه او بودند سلام می‌کند و سلامت آنها را از خدا تقاضا می‌کند،... بعد می‌فرماید: کسی که در نماز غایب از خلق نبوده و مسافر الی الله نبوده برای او سلام حقیقت ندارد و جز لقلقه لسان چیزی نبوده… و اگر در نماز که حقیقت معراج است عروجی حاصل نشد و از بیت نفس خارج نشده سلام برای او نیست.
-{{پایان پاسخ}}
 {{مطالعه بیشتر}}
@@ خط ۴۰: / خط ۵۱: @@
 ۳. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۸۲، ص۳۰۶.
-{{پایان مطالعه بیشتر}}
 == منابع ==
@@ خط ۴۶: / خط ۵۸: @@
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
-|شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
+| شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
-|شاخه فرعی۲ = نماز
+| شاخه فرعی۲ = نماز
-|شاخه فرعی۳ =
+| شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | تیترها = شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش = شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی = شد
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه = شد
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
+ | بازبینی نویسنده =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت = ج
-  | کیفیت =
+  | کیفیت = ج
 }}
 {{پایان متن}}