جواز جمع بین نماز ظهر و عصر: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۰۸

سؤال

آیا استدلال به آیه شریفه ﴿أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ…﴾ از طرف شیعه برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر تفسیر به رأی نیست؟!

آیه الله سبحانی در این کتاب جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با استناد به قرآن و روایات شیعه و اهل سنت ثابت کرده است

فقهای شیعه بر خلاف اهل تسنن، جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با توجه به سیره پیامبر(ص) و روایات اهل‌بیت(ع) جایز می دانند. اهل سنت باهم خواندن نماز را تنها در شرایط سخت مثل سفر یا بیماری جایز می‌داند. برخی از مفسران آیه ۷۸ سوره اسراء را دلیل بر جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر دانسته‌اند.

متن آیه

﴿

أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‌ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً

نماز را از زوال خورشید (ظهر) تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار و هم چنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.

اسراء:۷۸

﴾

بررسی آیه

دستور کلی آیه، برای اقامه نمازهایی از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح می‌باشد. واژه «دلوک» طبق تفسیر برخی از مفسران، ^[۱] رفتن خورشید به سوی غروب را گویند که مقصود آغاز ظهر است. طبق این آیه از وقت ظهر(دلوک شمس) تا نیمه شب(غسق اللیل) وقت نمازهای یومیه است.

از این رو، شیعه برای نمازهای یومیه، جدای از وقت فضیلت و مخصوص، وقت مشترک هم قائل است.^[۲]

فخر رازی مفسّر اهل سنت می‌گوید: اگر غسق اللیل به معنای غروب باشد، از این آیه اوقات مشترک نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء استفاده می‌شود، زیرا در آیه برای نمازهای پنج گانه سه وقت ذکر شده است: یک) وقت زوال. دو) وقت اول مغرب و عشاء. سه) وقت فجر. اين اشتراک در وقت اقتضاء دارد که جمع بين نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء مطلقاً جایز باشد.^[۳] فخر رازی بدون در نظر گرفتن روایاتی که تصریح به جواز جمع بدون عذر دارند،^[۴] جواز جمع بین دو نماز را فقط با داشتن عذر قبول می‌کند مانند مسافرت، بارش باران و ... .^[۵]

آلوسی مفسر دیگر اهل سنت نیز با استفاده این معنا از آیه، می‌گوید: جواز جمع بین صلاتین مطلبی است که روایات صحیح آن را تأیید می کنند.^[۶] آلوسی با اعتراف به این که در کتاب‌های اهل سنت نیز روایات صحیح وجود دارد که جمع بین نماز ظهر و عصر جایز است، می‌گوید که ممکن است این راویات ناظر به داشتن عذر باشد.^[۷]

روایات

روایات اهل سنت

ترمذی از ابن عباس نقل می‌کند که رسول خدا(ص) بدون اینکه ترسی در کار باشد یا هوا بارانی باشد، نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با هم خواند. از ابن عباس سوال شد که چرا جمع خواند؟ پاسخ داد: برای اینکه امت در سختی نباشد.^[۸]

در سنن نسائی باب جمع بین الصلاتین فی الحضر آمده است: «پیامبر اکرم(ص) نماز ظهر و عصر و هم چنین مغرب و عشاء را با هم جمع خواند، بدون آن که در ترس یا در سفر باشد.»^[۹]

ابن خزیمه هم نقل کرده است که رسول خدا در مدینه بدون اینکه ترس یا باران باشد، نماز هشت رکعتی(ظهر و عصر) و هفت رکعتی(مغرب و عشاء) را با هم خواند.^[۱۰]

ابن حبان در کتاب خود بابی دارد با عنوان:«أن الجمع بين الصلاتين في الحضر لغير المعذور مباح؛ جمع بین دو نماز در وطن بدون عذر مباح است». در این باب روایاتی آورده است که رسول خدا(ص) بدون نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن جمع خواند و نماز هشت و هفت رکعتی خواند(جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء)^[۱۱]

صنعانی نیز از ابن عباس، عبد الله بن عمر روایاتی آورده است که هم رسول خدا(ص) نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن بدون عذر یک‌جا می‌خواند و هم دیگر اصحاب نمازهای خود را گاهی چنین می‌خواندند.^[۱۲]

روایات شیعه

روایات شیعه در جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء در کتاب‌های معتبر آمده است.

مرحوم کلینی در کتاب الکافی ^[۱۳] شش روایت آورده که ثابت می‌کند جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء جایز است.
شیخ صدوق در کتاب علل الشرائع، هشت روایت در علت جمع خواندن نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء آورده است.^[۱۴]
شيخ حرّ عاملي در كتاب وسائل الشيعه^[۱۵] یازده روایت آورده است که جايز بودن جمع كردن بين نمازهاي ظهر و عصر و مغرب و عشاء، بدون هيچ عذري را ثابت می‌کند.

منابع

↑ طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰. ابوعبيده، معمر بن مثنى، مجاز القرآن، مصر- قاهره، مكتبة الخانجي، چاپ اول، ۱۳۸۱ق، ج۱، ۳۸۷.
↑ شمس، سعيد، پرسمانهاى قرآنى نماز، قم، سبط اكبر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۱.
↑ فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.
↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».
↑ فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.
↑ آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.
↑ آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.
↑ ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».
↑ نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ اول، ۱۳۴۸ق/۱۹۳۰م، ج۱، ص۲۹۰.
↑ ابن خزیمه، محمد بن اسحاق، صحيح ابن خزيمة، تحقيق وتعليق وتخريج وتقديم: الدكتور محمد مصطفى الأعظمي، المكتب الإسلامي، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۲، ص۸۵.
↑ ابن حبان، علی بن بلبان، صحيح ابن حبان، تحقیق: شعيب الأرنؤوط، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ج۴، ص۴۷۴.
↑ صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقيق وتخريج وتعليق: حبيب الرحمن الأعظمي، بی‌جا، منشورات المجلس العلمي، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۷.
↑ كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶، بَابُ الْجَمْعِ‏ بَيْنَ‏ الصَّلَاتَيْن.
↑ ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م، ج۲، ص۳۲۱، باب۱۱ باب علة الرخصة في الجمع‏ بين‏ الصلاتين.
↑ حر عاملي، وسائل الشيعه، چاپ موسسه آل البيت، ج۴، ص۲۲۰.

[1] طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰. ابوعبيده، معمر بن مثنى، مجاز القرآن، مصر- قاهره، مكتبة الخانجي، چاپ اول، ۱۳۸۱ق، ج۱، ۳۸۷.

[2] شمس، سعيد، پرسمانهاى قرآنى نماز، قم، سبط اكبر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۱.

[3] فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.

[4] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».

[5] فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.

[6] آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.

[7] آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.

[8] ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷: حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».

[9] نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ اول، ۱۳۴۸ق/۱۹۳۰م، ج۱، ص۲۹۰.

[10] ابن خزیمه، محمد بن اسحاق، صحيح ابن خزيمة، تحقيق وتعليق وتخريج وتقديم: الدكتور محمد مصطفى الأعظمي، المكتب الإسلامي، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۲، ص۸۵.

[11] ابن حبان، علی بن بلبان، صحيح ابن حبان، تحقیق: شعيب الأرنؤوط، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ج۴، ص۴۷۴.

[12] صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقيق وتخريج وتعليق: حبيب الرحمن الأعظمي، بی‌جا، منشورات المجلس العلمي، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۷.

[13] كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶، بَابُ الْجَمْعِ‏ بَيْنَ‏ الصَّلَاتَيْن.

[14] ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م، ج۲، ص۳۲۱، باب۱۱ باب علة الرخصة في الجمع‏ بين‏ الصلاتين.

[15] حر عاملي، وسائل الشيعه، چاپ موسسه آل البيت، ج۴، ص۲۲۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش}}
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-آیا استدلال به آیه شریفه {{قرآن|اقم الصلوه لدلوک الشمس…}} از طرف شیعه برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر تفسیر به رأی نیست؟!
+آیا استدلال به آیه شریفه {{قرآن|أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ…}} از طرف شیعه برای جواز جمع بین نماز ظهر و عصر تفسیر به رأی نیست؟!
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-قرآن شریف می‌فرماید: {{قرآن|اقم الصلوه لدلوک الشمس الی غسق اللیل و قرآن الفجر انّ قرآن الفجر کان مشهوداً}}<ref>اسراء/ ۷۸.</ref> نماز را از زوال خورشید تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار و هم چنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
+[[پرونده: الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب و السنه.jpg |بندانگشتی|آیه الله سبحانی در این کتاب جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با استناد به قرآن و روایات شیعه و اهل سنت ثابت کرده است]]
-ابتدا به مفاهیم کلی آیه پرداخته و سپس روایاتی که در این‌باره وارد شده مورد دقت قرار می‌گیرد.
+فقهای [[شیعه]] بر خلاف [[اهل تسنن]]، جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با توجه به سیره [[پیامبر(ص)]] و روایات [[اهل‌بیت(ع)]] جایز می دانند. اهل سنت باهم خواندن نماز را تنها در شرایط سخت مثل سفر یا بیماری  جایز می‌داند. برخی از مفسران آیه ۷۸ سوره اسراء را دلیل بر جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر دانسته‌اند.
-بررسی آیه:
+== متن آیه ==
+{{قرآن بزرگ|أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‌ غَسَقِ اللَّيْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كانَ مَشْهُوداً
+| سوره = اسراء
+| آیه = ۷۸
+| ترجمه = نماز را از زوال خورشید (ظهر) تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار و هم چنین قرآن فجر (نماز صبح) را چرا که قرآن فجر مورد مشاهده (فرشتگان شب و روز) است.
+}}
-۱. اصول کلی آیه یا دستور کلی آیه، برای اقامه نمازهایی از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح می‌باشد. واژه «دلوک» طبق تفسیر مفسران<ref>طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰.</ref> به معنای رفتن خورشید به سوی غروب را گویند.
+== بررسی آیه ==
+دستور کلی آیه، برای اقامه نمازهایی از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح می‌باشد. واژه «دلوک» طبق تفسیر برخی از مفسران، <ref>طبرسی، مجمع البیان، ترجمه دکتر احمد بهشتی، انتشارات فراهانی، ج۱۴، ص۱۹۰. ابوعبيده، معمر بن مثنى، مجاز القرآن، مصر- قاهره، مكتبة الخانجي، چاپ اول، ۱۳۸۱ق، ج۱، ۳۸۷.</ref> رفتن خورشید به سوی غروب را گویند که مقصود آغاز ظهر است. طبق این آیه از وقت ظهر(دلوک شمس) تا نیمه شب(غسق اللیل) وقت نمازهای یومیه است.
-۲. نماز از تکالیفی است که دارای وقت و ساعات تعیین شده و مخصوص می‌باشد.
+از این رو، شیعه برای [[نمازهای یومیه]]، جدای از وقت فضیلت و مخصوص، وقت مشترک هم قائل است.<ref>شمس، سعيد، پرسمانهاى قرآنى نماز، قم، سبط اكبر، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۱۸۱.</ref>
-۳. نماز ظهر اولین نماز از نمازهای واجب است (اقم الصلوه لدلوک الشمس: لدلوک شمس به معنی زوال خورشید) از این که، در بیان اوقات نمازهای پنجگانه، ابتدا زوال خورشید مطرح شده، می‌تواند گویای این حقیقت باشد که اولین نماز واجب، نماز ظهر است ومؤید این مطلب آیه ۲۳۸ سوره مبارکه بقره است، که می‌فرماید: «حافظوا علی الصلوت و الصلوه الوسطی و قوموا لله قانتین» منظور از «الوسطی» در اینجا نماز ظهر است).
+فخر رازی مفسّر اهل سنت می‌گوید: اگر غسق اللیل به معنای غروب باشد، از این آیه اوقات مشترک نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء استفاده می‌شود، زیرا در آیه برای نمازهای پنج گانه سه وقت ذکر شده است: یک) وقت زوال. دو) وقت اول مغرب و عشاء. سه) وقت فجر. اين اشتراک در وقت اقتضاء دارد که جمع بين نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء مطلقاً جایز باشد.<ref>فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.</ref> فخر رازی بدون در نظر گرفتن روایاتی که تصریح به جواز جمع بدون عذر دارند،<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷:  حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».</ref> جواز جمع بین دو نماز را فقط با داشتن عذر قبول می‌کند مانند مسافرت، بارش باران و ... .<ref>فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بيروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق، ج۲۱، ص۳۸۴.</ref>
-# آخرین وقت نماز، نماز عشاء است. با توجه به این که «غسق»، شدت ظلمت است و تاریکی شب در نیمه شب، از هر وقت متراکم‌تر می‌باشد، این کلمه روی هم رفته، غسق اللیل، نیمه شب را می‌رساند.
+آلوسی مفسر دیگر اهل سنت نیز با استفاده این معنا از آیه،  می‌گوید: جواز جمع بین صلاتین مطلبی است که روایات صحیح آن را تأیید می کنند.<ref>آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.</ref> آلوسی با اعتراف به این که در کتاب‌های اهل سنت نیز روایات صحیح وجود دارد که جمع بین نماز ظهر و عصر جایز است، می‌گوید که ممکن است این راویات ناظر به داشتن عذر باشد.<ref>آلوسی، سید محمود، روح المعانی، بيروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.</ref>
-# قرائت قرآن و بازخوانی پیام وحی عمده‌ترین رکن و مهمترین بعد نماز است. (مراد از «قرآن الفجر» نماز صبح است و آوردن «قرآن» (تلاوت آیات الهی)، به جای «صلاه»، می‌تواند مشعر به مطلب فوق باشد. البته بحث روائی این مطلب در ذیل خواهد آمد).
-# اهمیت و جایگاه ویژه نماز صبح نسبت به سایر نمازها.
-۷. نماز صبح در اول فجر، مورد شهود و نظاره‌ای ویژه است. (ان قرآن الفجر کان مشهوداً).<ref>هاشمی رفسنجانی، علی اکبر و جمعی از محققان حوزه، تفسیر راهنما، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱۰، ص۲۰۹.</ref> حال که اوقات پنجگانه نماز مشخص شد، به بیان جمع بین نماز ظهر وعصر و هم چنین جمع بین نماز مغرب و عشاء می‌پردازیم. در سنن نسائی باب جمع بین الصلاتین فی الحضر چنین آمده است: «اَخبرنا قُتیبه، عن مالکٍ عن أبی الزّبیر، عن سعید بن جبیر عن ابنِ عباسٍ قال: صلّی رسول الله علیه و سلّم الظّهر و العصرَ جمیعاً، و المغربِ و العشاءَ جمیعاً من غیرِ خوفٍ و لاسفرٍ»؛ می‌فرماید: پیامبر اکرم(ص) نماز ظهر و عصر و هم چنین مغرب و عشاء را با هم جمع خواند، بدون آن که ترس یا در سفر باشد.<ref>سیوطی و السندی، سنن النسائی، انتشارات دار الحدیث، قاهره، ج۱، ص۴۱۸ و ۴۱۹.</ref> نظیر این روایت در صحیح مسلم، باب صلاه المسافرین و قصرها و هم‌چنین در سنن ابن ماجه باب جمع بین الصلاتین در سفر آمده است.<ref>الامام مسلم بن الحجاج القشیری النیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، انتشارات احیاء التراث العربی، ج۱، ص۴۸۹، باب الجمع بین الصلاتین فی الحضر.</ref><ref>حافظ ابی عبدالله محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، بیروت، انتشارات دار الفکر، ج۱، ص۳۳۷، باب جمع بین الصلاتین، در آنجا آمده است: انّ رسول الله کان یجمعُ بین المغربِ و العشاء فی السفر، من غیر ان یعجله شیءٌ، و لا یطلبهُ عدّو و لا یخافَ و لا یخافُ شیئاً.</ref>
-روایت دیگری که نشانگر جمع خواندن ظهرین و عشائین است، در سنن نسائی آمده است. «اَخبرنا محمدُ بن عبدِ العزیزِ بن ابی رزقه… عن ابن عباسٍ: أنّ النبیّ(ص) کانَ یُصلّی بالمدینه یجمعُ بین الصّلاتین بین الظّهرِ و العصرِ و المغربِ و العشاءِ من غیر خوفٍ و لا المطرٍ، قیل لهُ: لِمَ؟ قال: لئلّا یکونَ علی امته حرجٌ»؛ می‌گوید که پیامبر اکرم(ص) در مدینه، نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء را جمع خوانده، بدون این که از چیزی بترسد یا باران بیاید. به ابن عباس گفته شدکه چرا پیامبر چنین کردند؟ جواب داد برای این که امتش در سختی نیفتند.<ref>سیوطی و السندی، همان، انتشارات دار الحدیث، قاهره، ج۱، ص۴۱۸ و ۴۱۹.</ref> و همو باز از ابن عباس نقل کرده که قال: صلّیتُ وراءَ رسول الله(ص) ثمانیاً جمیعاً و سبعاً جمیعاً؛ پیامبر در مدینه نماز هشت رکعتی و هفت رکعتی خواندند.<ref>همان.</ref>
+==روایات ==
-روایات فراوانی در این مورد آمده است. جهت اطلاع بیشتر می‌توانید به کتاب‌های فوق مراجعه کنید. امّا روایاتی که شیعه در خصوص جمع بین ظهرین و عشائین نقل می‌کند بدین شرح می‌باشد: «عن ضرارِ عن ابی جعفر عن الباقر(ع): فی قوله تعالی اقمِ الصلوه لدلوک الشمس، قال(ع): دلوکها زوالها غسق اللیل الی نصف اللیل ذلک اربع صلوات وضعهن رسول الله(ص) و وقّتهُنّ للناسِ و قرآن الفجر صلوه الغداه»؛<ref>حویزی، تفسیر نور الثقلین، بیروت، انتشارات مؤسسه تاریخ الغزی، ج۴، ص۲۲۵ و ۲۲۴.</ref> می‌فرماید: دلوک شمس یعنی وقت ظهر، غسق اللیل تا نصف شب است که این وقت چهار نمازی است که پیامبر اکرم(ص) آن را قرار دادند، و وقت آن را برای مردم تعیین نمودند و قرآن الفجر همان نماز صبح است.
+=== روایات اهل سنت ===
+* ترمذی از ابن عباس نقل می‌کند که رسول خدا(ص) بدون اینکه ترسی در کار باشد یا هوا بارانی باشد، نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را با هم خواند. از ابن عباس سوال شد که چرا جمع خواند؟ پاسخ داد: برای اینکه امت در سختی نباشد.<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذي، تحقيق وتصحيح : عبد الوهاب عبد اللطيف، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م، ج۱، ص۱۲۱، باب ۱۳۸، حدیث۱۸۷:  حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الأعمش عن حبيب بن أبي ثابت عن سعيد بن جبير عن ابن عباس قال : جمع رسول الله صلى الله عليه وسلم بين الظهر والعصر ، وبين المغرب والعشاء بالمدينة ، من غير خوف ولا مطر . قال : فقيل لابن عباس : ما أراد بذلك ؟ قال : أراد ان لا يحرج أمته».</ref>
-۲. عن ابی عبدالله(ع) قال: فی قوله تعالی ان الله افترضَ اربع صلوه اول وقتها زوال الشمس الی إنتصاف اللیل فیها صلاتان اول وقتُها من عند زوال الشمس الی غروب الشمس الا انّ هذهِ قبل هذه و فیها صلوتان اول وقتها من غروب الشمس الی انتصاف اللیل هذه قبل هذه؛<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱۳، ص۲۴۶.</ref> فرمود: خداوند چهار نماز را واجب کرده که اول وقت آن، از زوال خورشید است (وقت ظهر) تا نصف شب که دو تایی از آن چهار نماز، شروعشان وقت زوال خورشید و پایان آن وقت پایان خورشید است جز این که این (نماز ظهر) قبل از نماز عصر است و دوتایی از آن نمازها شروع وقتشان پس از غروب خورشید است و پایان آن نصف شب جز این که این (نماز مغرب) قبل از آن (نماز عشاء) است.
+* در سنن نسائی باب جمع بین الصلاتین فی الحضر  آمده است: «[[پیامبر اکرم]](ص) نماز ظهر و عصر و هم چنین مغرب و عشاء را با هم جمع خواند، بدون آن که در ترس یا در سفر باشد.»<ref>نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، چاپ اول، ۱۳۴۸ق/۱۹۳۰م، ج۱، ص۲۹۰.</ref>
-در المیزان علامه طباطبایی (ره) روایتی از سعید بن مسیب از علی بن حسین(ع) در تأیید قرآن فجر آورده که منظور همان نماز صبح است، می‌فرماید: پیامبر اکرم(ص) نماز صبح را به همان صورت که در مکه واجب شده بود، برگزار می‌کرد. چون هنگام صبح، ملائکه روز درآمدن، و ملائکه شب دررفتن، عجله دارند و لذا نماز صبح را برای این که هم آیندگان آن را با رسول اکرم(ص) درک کنند و هم روندگان آن را به دو رکعت باقی گذاشت و معنای آیه: «انّ قرآن الفجر کان مشهوداً» همین است که هم مسلمانان آن را شاهدند و هم ملائکه شب و هم ملائکه روز.<ref>ر. ک. تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۲۴۶.</ref> این روایت را دانشمندان اهل تسنن نیز نقل کرده‌اند، از جمله، طبق تفسیر روح المعانی امام احمد و نسائی و ابن ماجه و ترمذی و حاکم از پیامبر اکرم(ص) آن روایت را نقل کرده‌اند که در تفسیر این جمله فرمود: «تَشهده ملائکه اللیل و ملائکه النهار».<ref>آلوسی بغدادی، سید محمود، تفسیر روح المعانی، بیروت، انتشارات دار الفکر، ج۹، ص۱۹۰.</ref>
+* ابن خزیمه هم نقل کرده است که رسول خدا در مدینه بدون اینکه ترس یا باران باشد، نماز هشت رکعتی(ظهر و عصر) و هفت رکعتی(مغرب و عشاء) را با هم خواند.<ref>ابن خزیمه، محمد بن اسحاق، صحيح ابن خزيمة، تحقيق وتعليق وتخريج وتقديم: الدكتور محمد مصطفى الأعظمي، المكتب الإسلامي، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م، ج۲، ص۸۵.</ref>
-آنچه به عنوان نتیجه قابل بیان است، این است که: طبق روایات وارده از کتب اهل تسنن، پیامبر اکرم نمازهای ظهرین و عشائین را به جمع خوانده‌اند و طبق روایات شیعه، پیامبر اکرم وقت و اوقات این نمازها را بیان فرموده‌اند.
+* ابن حبان در کتاب خود بابی دارد با عنوان:«أن الجمع بين الصلاتين في الحضر لغير المعذور مباح؛ جمع بین دو نماز در وطن بدون عذر مباح است». در این باب روایاتی آورده است که رسول خدا(ص) بدون نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن جمع خواند و نماز هشت و هفت رکعتی خواند(جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء)<ref>ابن حبان، علی بن بلبان، صحيح ابن حبان، تحقیق: شعيب الأرنؤوط، بی‌جا، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م، ج۴، ص۴۷۴.</ref>
-{{پایان پاسخ}}
-{{مطالعه بیشتر}}
-== مطالعه بیشتر ==
+* صنعانی نیز از ابن عباس، عبد الله بن عمر روایاتی آورده است که هم رسول خدا(ص) نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را در وطن بدون عذر یک‌جا می‌خواند و هم دیگر اصحاب نمازهای خود را گاهی چنین می‌خواندند.<ref>صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقيق وتخريج وتعليق: حبيب الرحمن الأعظمي، بی‌جا، منشورات المجلس العلمي، بی‌تا، ج۲، ص۵۵۷.</ref>
-# سنن نسائی، باب جمع صلاه در حضر.
-# سنن ابن ماجه، باب جمع صلاه در حضر.
-# سنن ابن داود، باب جمع صلاه در حضر.
-# صحیح مسلم، باب جمع صلاه در حضر.
-۵. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ج۱۳، ص۲۴۳.
-۶. تفسیر نور الثقلین، علامه حویزی، انتشارات مؤسسه تاریخ الغربی، بیروت، ج۴، ص۲۲۴.
+=== روایات شیعه ===
+روایات شیعه در جایز بودن جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء در کتاب‌های معتبر آمده است.
-۷. تفسیر البرهان، علامه سید هاشم بحرانی، انتشارات مؤسسه انتشارات بعثت، ج۳، ص۵۶۸.
+* [[مرحوم کلینی]] در کتاب [[الکافی]] <ref>كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶، بَابُ الْجَمْعِ‏ بَيْنَ‏ الصَّلَاتَيْن.</ref> شش روایت آورده که ثابت می‌کند جمع بین نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء جایز است.
-{{پایان مطالعه بیشتر}}
+* [[شیخ صدوق]] در کتاب [[علل الشرائع]]، هشت روایت در علت جمع خواندن نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء آورده است.<ref>ابن بابويه، محمد بن على، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش / ۱۹۶۶م، ج۲، ص۳۲۱، باب۱۱ باب علة الرخصة في الجمع‏ بين‏ الصلاتين.</ref>
+* [[حرّ عاملي|شيخ حرّ عاملي]] در كتاب [[وسائل الشيعه]]<ref>حر عاملي، وسائل الشيعه، چاپ موسسه آل البيت، ج۴، ص۲۲۰.</ref> یازده روایت آورده است که جايز بودن جمع كردن بين نمازهاي ظهر و عصر و مغرب و عشاء، بدون هيچ عذري را ثابت می‌کند.
 == منابع ==
@@ خط ۵۰: / خط ۴۸: @@
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
-|شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
+| شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
-|شاخه فرعی۲ = نماز
+| شاخه فرعی۲ = نماز
-|شاخه فرعی۳ =
+| شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
   | شناسه =
-  | تیترها =
+  | تیترها = -
-  | ویرایش =
+  | ویرایش = شد
   | لینک‌دهی =
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه = شد
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
+ | بازبینی نویسنده =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت = ج
-  | کیفیت =
+  | کیفیت = ج
 }}
 {{پایان متن}}
+[[رده:آیات و سوره‌ها]]