تنزیه الانبیاء (کتاب)

سؤال

درباره کتاب تنزیه‌ الانبیاء توضیح دهید و هدف از تألیف آن چه بود؟

تنزیه الانبیاء
اطلاعات کتاب
نویسنده	سید مرتضی علم الهدی
موضوع	عصمت انبیاء و ائمه(ع)
زبان	عربی

کتاب تنزیه الانبیاء و الائمه(ع) عن الذنوب و القبایح معروف به کتاب تنزیه الانبیاء، نوشته سید مرتضی علم الهدی است. این کتاب در پاسخ به شبهاتی درباره مسئله عصمت پیامبران و ائمه نوشته شده است. در این کتاب از اقوال مخالفان عصمت انبیاء و ائمه، دلایل عصمت و تأویل آیات و روایاتی که در مورد ارتکاب گناه توسط انبیاء و ائمه، وارد شده است، بحث می‌شود. این کتاب با وجود حجم اندک، نزد علمای شیعه به عنوان یکی از مراجع اصلی کلام، در بحث عصمت به شمار می‌رود.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: سید مرتضی

ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (۳۵۵ق ـ۴۳۶ق) از عالمان بزرگ شیعه و از شاگردان شیخ مفید می‌باشد. او یکی از بزرگان علم فقه، کلام و تفسیر در شیعه است و در رویکرد به دین نگاهی کاملا عقلانی دارد و پیرو مکتب اصالت عقل است.

محتوا

این کتاب، اثرى گران‌بها از عالم بزرگ شیعه، سید مرتضى، و کتابى قابل توجه براى دستیابى به دیدگاه شیعه دربارۀ پیامبران و ائمۀ معصومین‰ است. از زمان نگارش آن تاکنون، پیوسته مورد توجه علما و دانشمندان اسلامى قرار گرفته، و بسیارى از تألیفات خود را، با توجه به این کتاب نگاشته‏‌اند. موضوع این کتاب، عقاید و مباحث نبوت و امامت است. سید مرتضى در این کتاب به بررسى عصمت پیامبران و ائمه معصومین‰ از دیدگاه شیعه پرداخته است. وى با اشاره به اعتراضات و ایراداتى که برخى به عصمت پیامبران و ائمه معصومین‰ گرفته‏اند، به پاسخ گویى به آن‌ها مى‏پردازد. به همین منظور، به تأویل نیکویی از آیات و احادیثی که دلالت بر وقوع گناه از پیامبران و امامان می‌کند، همت گمارده است.

کتاب دارای یک مقدمه و دو بخش است. در مقدمۀ کتاب به دو مبحث مهم پرداخته شده است: الف) بیان نظرات مختلف مذاهب پیرامون انبیا و عصمت آنان؛ ب) قول صحیح دربارۀ منزه بودن انبیاء از گناهان. بخش اول:‌ شامل چند سخن دربارۀ تنزیۀ پیامبران است. بخش دوم: دربرگيرندۀ تنزیۀ ائمه است که فقط از پنج امام بحث به میان آمده است.

سید مرتضی کتاب را به این ترتیب نظم داده است:

• اختلاف مذاهب درباره ارتکاب گناه توسط انبیاء و ائمه؛
• دلایل عصمت انبیاء و ائمه که عبارت است از تنزیه همه انبیاء از کفر و گناه به‌طور مطلق: که در ذیل این بخش، عصمت انبیاء مثل حضرت آدم(ع)، نوح(ع)، یعقوب(ع)، یوسف(ع)، ایوب(ع)، موسی(ع)، سلیمان(ع)، عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) را مطرح و اثبات کرده است.

همچنین در تنزیه امامان شیعه از کفر و گناه به‌طور مشخص درباره عصمت امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام رضا(ع) و امام مهدی(عج) بحث کرده است.

• تأویل آیات و روایاتی که مخالفان شیعه، ارتکاب را از آنها گمان کرده‌اند.

ویژگی‌ها

عالم بزرگ شیعه، سید مرتضى علم الهدی، با نگارش کتاب تنزیه الانبیاء و الائمة‰، به بسیاری از شبهاتى که درباره پیامبران الهى و ائمۀ معصومین‰ مطرح می‌شد، پاسخ داد. با توجه به تصریح خود نویسنده در کتب دیگرش درباره تنزیه الانبیا و تصریح تصریح علمای رجال و تراجم در فهرست‌نگاری‌ها، انتساب این کتاب به سید مرتضی یقینی است.

این کتاب برای پاسخ به روایات و آیات رد عصمت انبیاء و ائمه، نوشته شد. از ویژگی‌های این کتاب بررسی آیات و روایات و تأویل و تفسیر آن‌ها است. در ضمن بیان عصمت اهل بیت(ع)، این کتاب به اثبات اصل امامت و شبهات مربوط به هر یک از امامان نیز پرداخته است. همچنین بحثی اجمالی درباره فلسفه غیبت امام زمان(عج) را مطرح کرده است که به نوبه خود حائز اهمیت می‌باشد.

این کتاب علی‌رغم اینکه در یک حجم اندک تنظیم و تألیف شده است، بسیاری از مطالب مهم عقاید شیعه در باب عصمت انبیاء و ائمه مثل ادله عصمت، ابعاد عصمت، اقتضائات عینی عصمت، و تأویل آیات و روایات به ظاهر ناسازگار با عصمت، را دربردارد که سید مرتضی برای اولین بار در یک کتاب با این عنوان گردآورده است. بسیاری از دانشمندان شیعه این کتاب را به عنوان منبع و اساس عقیده عصمت تلقی نموده و به مطالب آن استناد کرده‌اند.

مطالعه بیشتر

• سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الأنبیاء، تحقیق فارس حسون کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق.

• سید محسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۹۵.

• سید مرتضی علم الهدی، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق سید مهدی رجایی، قم دارالقرآن الکریم، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۲؛ ص۴۱۲؛ ج۳، ص۸۵، ص۱۱۷.