بابی انت و امی
آیا این نوع عبارات صادره از زبان امام معصوم علیه السلام فقط در مقام تعلیم به ماست یا واقعاً خود ایشان هم در مقام زیات می‌فرمایند مثلا:
- در زیارت امام حسین علیه السلام در عید فطر و عید قربان، در مدح حضرت علی اکبر علیه السلام از لسان مبارک امام صادق علیه السلام صادر شده: «بابی انت و امی»
- در زیارت وارث که انشاء امام صادق علیه السلام است، حضرت در قسمت زیارت انصار الحسین علیهم السلام میفرماییند: «بابی انتم و امی»
- امام کاظم نسبت به حضرت معصومه علیهماالسلام: «فداها ابوها»
با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی. از اینکه با مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات مکاتبه نموده‌اید صمیمانه تشکر می‌کنیم.
پاسخ اجمالی:
فدا کردن چیزی یا کسی برای کسی دیگر، بیشتر به معنای دادن چیزی و گرفتن چیزی بهتر است، بنابراین عباراتی همچون «بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی»، «بنفسی انت» و «بمالی» و … به این معناست که در واقع ما راضی هستیم که نه تنها جان و مال خود را فدای بهترین‌ها کنیم بلکه پدر و مادر خویش را که از همه چیز و همه کس برای ما با ارزش‌تر هستند، به عنوان فدیه بدهیم و اهل بیت نیز در مواردی که این عبارت‌ها را گفته‌اند به معنای حقیقی آن نبوده بلکه به سبب همراهی با اصطلاحات اعراب و همراهی با گفتار محاوره ای در پی تعلیم دادن به ما بودند.
پاسخ تفصیلی:
اولاً: در ادعیه و احادیث بی‌شماری از عباراتی چون «بنفسی انت»، «بنفسی فداک» یا «جعلت فداک» که به معنی جانم فدای شما شود به مراتب بیشتر از عبارت «بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی» استفاده شده است، چنان‌که در دعای شریف و مشهور «ندبه» خطاب به امام زمان، حدّاقل شش بار، عبارت «بنفسی انت» (جانم فدای شما) را تکرار می‌کنیم در حالی که عبارت «بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی»[۱] (پدر و مادر و جانم فدای تو باد) فقط یک بار بیان می‌شود؛ بنابراین چنین نیست که انسان بیشتر، از جان دیگران، خصوصاً پدر و مادر، برای کسانی که دوست شان دارد، مایه می‌گذارد؛ بلکه از جان خویش به مراتب بیشتر مایه می‌گذارد.
ثانیاً: عبارت «بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی» یک اصطلاح وضرب المثل در کلام عربی است و برای ابراز علاقهٔ شدید به کسی که زیاد دوستش داشته باشند استفاده می‌کنند و احادیث ما نیز که به زبان عرف جامعهٔ عرب‌زبان بیان شده است از این قاعده مستثنی نیستند، لذا چنین عبارت‌هایی مختصّ احادیث ما نیست. وقتی ضرب‌المثلی در عامه مردم اصطلاح شده باشد و برای ابراز علاقه به دیگران بیان کرده باشند جزو فرهنگ مردم است و اهل بیت نیز در همراهی با مردم از اصطلاحات آنها بهره می‌گیرند.
ثالثا: دعاهای صادره از معصوم (عم) برای تعلیم و تربیت مردم و آموزش بیان دعا و همچنین از زبان مردم بیان شده است. در برخی از دعاها به مخاطب می‌فهماند در مقابل خدا چگونه سخن بگوید و از این رو نمی‌توان برای شخص معصوم معنای حقیقی اراده کرد.
حدیث اخلاقی:
امام صادق سلام الله علیه فرمود:
«کُونُوا دُعَاه لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ لِیَرَوْا مِنْکُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاه وَ الْخَیْرَ فَإِنَّ ذَلِکَ دَاعِیَه»[۲]
مردم را با غیر زبان‌تان (یعنی با کردارتان) بخوانید تا از شما پارسایی و کوشش و نماز و خوبی را ببینند زیرا این امور آنان را [به سوی حق] فرا می‌خواند.