انس با قرآن در سیره و گفتار عالمان دین

سؤال

عالمان دینی چه سفارش و توصیه‌هایی به انس با قرآن دارند؟

انس با قرآن، فضیلتی است که بسیاری از عالمان دینی بدان اهتمام جدی داشتند و سفارش زیادی به این امر می‌کردند. عالمان دینی در طول زندگی خود با قرآن مأنوس بودند و دیگران را به انس و تلاوت و تفکر در آن توصیه می‌کردند. بسیاری از عالمان به ختم قرآن در طول یک ماه و قرائت هر روزه مبادرت داشتند. عالمان معمولاً چند جزء از قرآن را حفظ داشتند و روزانه آن را تلاوت می‌کردند. از آیت‌الله گلپایگانی نقل است که در ماه یک یا دو بار ختم قرآن داشتند. آیت‌الله مرعشی توصیه کرده است که هر روز یک جزء قرآن خوانده شود. از سلوک علامه طباطبایی گفته شده که عادت به تلاوت قرآن داشتند. آیت‌الله اراکی در ماه رمضان روزی سه جزء قرآن را می‌خواندند.

عالمان در کنار تلاوت قرآن، توصیه داشتند که به معنا و موضوعات و محتوای قرآن بسیار اندیشیده شود. و انس با قرآن را در واقع همین تدبر و تأمل و تلاوت مستمر می‌دانستند که برکات زیادی برای انسان دارد. عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم گفته است همان‌طور که اهل‌سنت از عترت دور شده‌اند، شیعیان هم از قرآن فاصله گرفته‌اند.

عبدالکریم حائری یزدی

آیت‌الله عبدالکریم حائری، مانند بسیاری از علماء و مراجع دیگر بر این اعتقاد بودند که اهل‌سنت از عترت جدا شده‌اند و شیعیان هم قرآن را کنار گذاشته‌اند و از این رو تمام تلاش خود را برای راه‌اندازی مدرسه و مؤسسات مناسب برای استفاده از قرآن در کنار عترت به کار گرفتند و سعی داشتند تا مفاهیم قرآنی را در فعالیت‌های اجتماعی و علمی خود دخیل کنند. اکثر معناهایی که ایشان برای واژه‌های اجتماعی، فقهی و … می‌آوردند، برگرفته از قرآن بود که خبر از انس و الفت بسیار زیاد ایشان با قرآن می‌داد. یکی از توصیه‌های او از قول آیت‌الله بهجت این است که ایشان می‌فرمودند: عامّه عترت را کنار گذاشته‌اند و خاصّه، قرآن را، البته معنای این سخن، این است که هر دو طایفه، هر دو را کنار گذاشته‌اند، زیرا قرآن و عترت با هم متلازمند و به عقیده بنده اگر کسی یکی را ضایع کند دیگری را هم ضایع کرده است، زیرا این دو با هم اتحاد دارند.

امام خمینی

امام خمینی با قرآن انس بسیار داشت؛ در شبانه روز، به خصوص هنگام نماز شب، به تلاوت قرآن می‌پرداخت و در هر فرصتی که به دست می‌آورد، مشغول تلاوت قرآن می‌شد. آیت‌الله توسلی از نزدیکان امام، در زمینه قرائت مداوم و روزانه قرآن به وسیله ایشان می‌گوید: امام با همه اشتغالاتی که داشتند، به انجام مستحبات به ویژه خواندن قرآن، دعا و نماز اول وقت اهمیت می‌دادند. امام هر روز، سه تا پنج مرتبه قرآن می‌خواندند، در ماه مبارک رمضان، سه بار قرآن را ختم می‌کردند.

امام خمینی با وجود مشغله‌هایی که داشتند به قرآن اهتمام می‌ورزیدند. ایشان مقید بودند روزانه ۳ جزء قرآن بخوانند و در تمام مراحل زندگیِ خود، زمانی را برای قرآن قرار دهند. جلسات تفسیری ایشان اگر چه در حد بالائی از علم بود، اما در اوائل انقلاب از صدا و سیما پخش می‌شد و هر کسی به اندازه فهم خود از آن بهره می‌برد. توصیه ایشان پیرامون انس با قرآن این بود که با قرآن آشنا شو، اگر چه با قرائت آن، و راهی از آن به سوی محبوب باز کن و تصور نکن که قرائت بدون معرفت اثری ندارد که این وسوسه شیطان است، این کتاب محبوب است و نامه محبوب، محبوب است.

آیت‌الله گلپایگانی

آیت‌الله گلپایگانی، انس عجیبی با قرآن داشتند، این عشق و علاقه به قرآن، از دوران کودکی در دلشان شعله‌ور بود و برنامه تلاوت قرآن‌شان برنامه‌ای بود که نَوَد سال به آن پایبند بودند. برنامه قرائت ایشان چنین بود که هر روز صبح حداقل یک جزء از قرآن را تلاوت می‌نمودند و شب هنگام بعد از نماز عشاء، قرآن تلاوت می‌کردند و در ماه مبارک رمضان اهتمام وافری به قرائت قرآن داشتند و روی این اهتمام علاوه بر قرائت انفرادی، یک ختم هم با معیت خانواده انجام می‌دادند. توصیه‌هایی که ایشان داشتند: ۱. می‌فرمودند قرآن بهترین موعظه است به قصد اینکه از آن درس بگیرید، بخوانید؛ نه اینکه فقط برای ثوابش قرائت کنید. در این صورت است که اشک چشمت جاری می‌شود و ببین به چه مقامی می‌رسی، ۲. می‌فرمودند: زکات قرآن به این است که خوانده شود زیرا در قیامت قرآن از ما بازخواست می‌کند.

از آیت الله گلپایگانی شنیده شده است که فرمود من دائما قرآن تلاوت می‌کنم، در مدت هفت ساعت و نیم می‌توانم یک ختم قرآن بنمایم که در جوانی بیشتر انجام می‌دادم و اکنون بین نماز مغرب و عشاء یا بعد از آن هرشب یک جزء یا بیشتر قرآن مجید را می‌خوانم و اگر بتوانم در ماه دو ختم قرآن و لااقل یک ختم را موفق می‌شوم.

آیت‌الله بروجردی

آیت‌الله بروجردی نزدیک به نصف قرآن را حفظ کرده بودند و بقیه را نیز به‌طور نامرتب محفوظ بودند، در اوقات فراغت به تلاوت قرآن می‌پرداختند، این مداومت، در ماه رمضان و پیش از افطار و بعد از وضو و هنگام تعقیبات نماز بیشتر دیده می‌شد، همیشه بعد از وضو، قبل از رفتن به مسجد، مشغول تلاوت قرآن می‌شدند، ایشان توصیه می‌کردند که از حفظ داشتن قرآن توشه‌ای برای انسان است، افسوس بر کسی که از دنیا برود و توشه‌ای نداشته باشد.

آیت‌الله اراکی

نقل است که آیت‌الله اراکی با قرآن و تفسیر جوامع الجامع انس عجیبی داشته است و پنج جزء اول قرآن را حفظ بودند. هر روز یک جزء قرآن و در ماه رمضان روزی سه جزء تلاوت می‌کردند. ایشان طلاب علوم دینی را به خواندن قرآن با تفکر و تأمل توصیه می‌کردند و می‌فرمودند: اگر کسی در آن تدبّر بکند، حالش منقلب می‌شود و از کسالت و بی توفیقی روحی نجات پیدا می‌کند.

آیت‌الله بهجت

آیت‌الله بهجت می‌فرمایند: اگر به قرآن عمل بکنیم دیگران را به اسلام و قرآن جذب می‌کنیم زیرا قرآن جامع کمالات همه انبیاء الوالعزم است. اگر چشم بصیرت داشته باشیم سخن خدا را قدر می‌دانیم ولی ما همچنان نشسته‌ایم و هوای نفس بر ما غالب گشته که این گونه کرامات و معجزات قرآن را مانند دور و تسلسل محال می‌دانیم؛ خدا می‌داند حفظ قرآن چقدر در استفاده از این منبع رحمت الهی مدخلیّت دارد ما آن گونه که باید و شاید از قرآن استفاده نمی‌کنیم.

آیت‌الله مرعشی نجفی

آیت‌الله مرعشی نجفی با قرآن انس و ممارست دائم داشتند و از هر فرصتی برای تلاوت قرآن مجید و تفکر در آیات الهی استفاده می کردند؛ چنانچه بر اثر این ممارست، نیمی از قرآن را حفظ بودند؛ به ویژه سنت حسنه‌ای داشتند و آن تلاوت قرآن پیش از خواب شبانگاهی و پس از خواب بود؛ به این ترتیب که شبها قبل از استراحت، حتماً آیاتی از قرآن را تلاوت می‌کردند. همچنین پس از آن که در نیمه‌های شب و سحرگاهان به نماز شب می‌ایستادند، تا اذان صبح به راز و نیاز و عبادات می‌پرداختند؛ سپس نماز صبح را به جا می‌آوردند. بعد با صدای بلند و آهنگین قرآن تلاوت می کردند. در حقیقت آغاز و انجام کارهایشان با یاد خدا و تلاوت آیات الهی بود و هیچگاه این سنت مبارک را ترک نکردند. ایشان در پایان روزهای درسی به مناسبت‌های مختلف، مانند ماه رمضان یا ایام تابستان، مقداری مطالب اخلاقی و نصیحت آمیز برای شاگردان بیان می‌کرد و در نهایت می‌فرمود: «طلاب عزیز و فضلا! اگر می‌خواهید توفیق از شما سلب نشود، به قرآن نزدیک شوید و فاصلهٔ خود را با آن کم کنید. هر روز یک جزء از قرآن را بخوانید یا هر اندازه‌ای که می‌توانید از آیات آن تلاوت کنید؛ زیرا قرائت قرآن باعث آرامش خاطر می‌شود و به شما امنیت می‌دهد.»

علامه طباطبایی

گفته شده است که علامه طباطبایی وقتی برای معالجه به لندن رفته بود اواخر شب که می‌خواستند استراحت کنند، مقدار قابل ملاحظه‌ای قرآن می‌خواندند و یکی از عادات ایشان بود. و هشت جزء آخر قرآن مجید را حفظ بودند و روزها می‌خواندند؛ حتی اواخر عمرشان که از مریضی رعشه، رنج می‌برد تلاوت قرآن را ترک نمی‌کردند.

مطالعه بیشتر

• طبقات مفسران شیعه، عبدالرحیم عقیقی بخشایشی.