اعجاز محتوایی و بیانی قرآن

سؤال

معجزه چیست؟ آیا قرآن معجزه است؟

معجزه، کاری بزرگ و دور از دسترس مردم است که معمولا توسط یک شخص عادی صورت نمیگیرد و انجام دادنش عادی نمی باشد. معجزه بودن قرآن، دلیل اصلی بر الهی بودن آن است که وجوه بیانی و محتوایی آن نشانگر این اعجاز است. همچون فصاحت و بلاغت بی نظیر آن، خبر دادن از غیب، بیان اسرار آفرینش و سرگذشت پیامبران و قوم آنها. قرآن برای اثبات اعجاز خود، به تحدی روی آورده است.

تعریف معجزه

علمای اسلامی تعریف‌هایی برای اعجاز ارائه کرده‌اند که به چند نمونه اشاره می‌شود:

• محقق طوسی: وجود یافتن چیزی که مورد عادت نباشد (عادی نباشد) یا از بین بردن چیزی که وجودش مورد عادت باشد با این نشانه که مطابق با ادعای صاحب معجزه (پیامبر) باشد.
• شیخ مفید: امری که خارق العاده (عادی نباشد)، مطابق ادعا و همراه با مبارز طلبیدن باشد و مردمان از آوردن مثل آن عاجز باشند.
• آیت الله سبحانی از عالم های مذهب شیعه، کلام مشهور را در تعریف معجزه اینچنین می‌داند: کاری که خارق العاده و همراه با ادعا تحدی (مبارز طلبی) است و نمی‌شود با آن مبارزه کرد.
• فخر رازی و تفتازانی نیز کلام همین تعریف آیت الله سبحانی را بیان کرده اند.

مقالهٔ اصلی: تحدی قرآن

ویژگی‌های‌معجزه

آنچه از بررسی تعاریف اعجاز از دیدگاه علما بدست می‌آید این است که موارد زیر به عنوان ارکان معجزه لازم می باشند:

1. وقوع حادثه‌ای که خلاف عادت باشد یا جلوگیری از وقوع حادثه‌ای که طبق عادت است و باید واقع شود.
2. به دنبال ادعای یک منصب الهی یا ادعای حقانیت دین باشد
3. همراه با تحدی و مبارزه‌طلبی باشد.
4. مطابق ادعای صاحب معجزه باشد.

اعجاز بیانی و محتوایی قرآن

اینکه قرآن معجزه است همه قبول دارند اما در وجه اعجاز قرآن نظر علماء متعدد است که متخصصان از این جهت، معجزه های قرآن را به دو بخش تقسیم کرده اند: اعجاز بیانی، اعجاز محتوایی.

قرآن

کتاب مقدس دین اسلام
نسخه‌ای از قرآن، متعلق به قرن چهارم یا پنجم قمری به خط کوفی (مسجد روستای نُگُل، از توابع سنندج)
اطلاعات کتاب
نام‌های دیگر	فرقان، الکتاب و مُصحَف
نویسنده	امام علی
موضوع	خدا
زبان	عربی
تعداد جلد	1

اعجاز بیانی (لفظی)

اعجاز بیانی که به اعجاز ادبی و لفظی هم تعبیر می‌شود یعنی الفاظ و کلمات و جملات و نظم ادبی و قالب قرآن با قطع نظر از اینکه چه احکامی را و چه عالمی را حکایت می‌کند همه معجزه‌اند و دارای چندین وجه است که در ذیل به آنها اشاره می‌شود:

۱ـ قرآن، معجزه است بخاطر فصاحتی که دارد.؛ فصاحت یعنی بیان شیرین و واضح و آشکار که هم کلمات قرآن فصیح است، یعنی اداء کلمات قرآنی بر زبان، ایجاد سنگینی نمی‌کند. و هم جملات و کلام قرآن فصیح است، یعنی ضعف تألیف و گره خوردگی ندارد، بلکه سلیس و روان است. معجزه بودنش بخاطر بلاغت است: یعنی علاوه بر اینکه قرآن فصیح است مطابق مقتضای حال سخن گفته، جملات قرآن دارای عمق معنایی و رعایت اوضاع و احوال مخاطبین است.

۳ـ قرآن معجزه است چون بیانش در قالب یک قالب جدید است. نه شعر است و نه نثر (عرب آن روز فقط همین دو اسلوب را داشتند) روش بیان قرآن با روش و شیوه جامعه ادبی آن زمان کاملا فرق داشت، قالب آن ابتکاری و فوق قدرت بشر است.

۴ـ گیرایی و مجذوب کردن جان‌ها به قرآن معجزه است چون شنیدن الفاظ و جملات آن حتی برای غیر عرب زبانها، هم جذاب است. در صدر اسلام بیشترین توجه به اعجاز قرآن از جهت بیانی بودن آن است.

اعجاز محتوایی (معنایی)

عبدالحسین زرین‌کوب:

«این آیات خدایی روشن و با شکوه، شیوا و خیره کننده،‌ دلنواز و گاه بیم‌انگیز می‌نمود. نه شعر بود و نه خطبه،‌ با سخنان کاهنان و خطیبان تفاوت داشت و با این همه موجی از شعر و رنگی از یک هنر بی‌نام در آن جلوه داشت و ازین رو در دلهایی که از ذوق سخن بی‌بهره نبود تأثیر می‌کرد و از فرط قدرت و نفوذ چیزی از مقوله اعجاز تلقی می‌شد».

اعجاز محتوایی که از آن به اعجاز علمی، معنوی هم تعبیر شده است، یعنی قرآن بخاطر احکام متعالی، اخبار علمی و غیبی و… با قطع نظر از کلمات و الفاظش معجزه است و برای آن مصادیق و وجوهی ذکر کرده‌اند که ما به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:

• این که شخص امّی (درس نخوانده) چنین مطالب عالی را با چنین حجم بدون تناقض بیاورد، معجزه است.

• قرآن با اینکه طی بیست و سه سال و در اوضاع غیرعادی نازل شده و مطالب و احکام متعدد دارد با این حال کوچکترین اختلاف و تناقضی در او نیست و این کار، شگفت و معجزه است.

• قرآن از غیب خبر داده و از حوادثی قبل از وقوع آن خبر داده که بعدا همانگونه واقع شده است.

• قرآن از اسرار عالم آفرینش صدها سال قبل خبر داده که مقداری از آنها را علوم امروز بشر کشف کرده مثل حرکت زمین، بارور کردن باد، گیاهان را، مذکر و مؤنث بودن گیاهان.