ازدواج موقت
ازدواج موقت (متعه) نوعی پیوند زناشویی مشروع در فقه اسلامی است که با تعیین مدت معین و مهریه مشخص منعقد شده و با پایان مدت، بهطور خودکار منحل میشود. برخلاف تصور رایج، این نهاد شرعی تنها برای پاسخگویی به نیازهای جنسی طراحی نشده، بلکه اهداف اجتماعی گستردهای همچون حمایت از زنان بیسرپرست، تأمین نیازهای عاطفی در شرایط دشوار، پیشگیری از فساد و زمینهسازی برای ازدواج دائم را دنبال میکند. در میان مذاهب اسلامی، فقه امامیه با استناد به آیه ۲۴ سوره نساء و روایات متعدد، مشروعیت آن را تأیید میکند، در حالی که مذاهب اهل سنت عموماً آن را جایز نمیدانند. این ازدواج دارای شرایط خاصی از جمله تعیین دقیق مدت، مهریه، صیغه عقد صریح و رضایت طرفین است.
چیستی ازدواج موقت
ازدواج موقت که در فقه اسلامی با عنوانهای «نکاح منقطع» یا «متعه» شناخته میشود، یکی از نهادهای حقوقی در نظام خانواده اسلامی است که دارای پیشینه تاریخی طولانی میباشد. این نوع ازدواج بر اساس ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی ایران به این صورت تعریف شده است: «نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.»[یادداشت ۱] بر خلاف ازدواج دائم که برای مدت نامحدود منعقد میشود، در ازدواج موقت، مدت رابطه زناشویی بهطور دقیق و صریح در عقد ذکر میشود و با پایان یافتن این مدت، رابطه زوجیت به صورت خودکار منحل میشود.[۱]
سابقه تاریخی
ازدواج موقت دارای سابقه تاریخی طولانی در جوامع اسلامی است. دکتر ناصر کاتوزیان در این زمینه مینویسد: «متعه در صدر اسلام به عنوان یک نهاد حقوقی کاملاً شناخته شده وجود داشت و در میان مسلمانان رواج داشت. اگرچه در دورههایی از تاریخ اسلام، برخی خلفا آن را ممنوع اعلام کردند، اما این ممنوعیت در میان فقهای امامیه هرگز مورد پذیرش قرار نگرفت.» شواهد تاریخی نشان میدهد که این نوع ازدواج در زمان پیامبر اسلام(ص) و خلفای اولیه نیز وجود داشته و به عنوان یک راهکار شرعی برای حل مشکلات اجتماعی مورد استفاده قرار میگرفته است.[۲]
شرایط و ضوابط شرعی
- تعیین مدت: مدت ازدواج باید بهطور دقیق و واضح مشخص شود. شهید اول در «اللمعه الدمشقیه» تصریح میکند: در متعه شرط است تعیین مدت، پس اگر بهطور مطلق عقد شود صحیح نیست.[۳][یادداشت ۲]
- تعیین مهریه: مهریه باید بهطور مشخص معین گردد. محقق حلی در «شرایع الاسلام» مینویسد: و واجب است تعیین مهر در آن (ازدواج موقت) مانند تعیین مدت.[۴][یادداشت ۳]
- صیغه عقد: عقد باید با الفاظ صریح خوانده شود، در صحت عقد لازم است ایجاب و قبول با تلفظ به الفاظ دال بر آنها باشد.[۵]
- رضایت طرفین
فلسفه ازدواج موقت
شهید مرتضی مطهری در کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» به تفصیل به فلسفه و اهداف ازدواج موقت پرداخته است. ایشان معتقد است: «متعه یک سنت اسلامی است که برای حل مشکلات اجتماعی و جلوگیری از فساد تشریع شده است. این نهاد حقوقی تنها برای پاسخگویی به نیازهای جنسی طراحی نشده، بلکه اهداف متعالیتری را دنبال میکند.» از جمله مهمترین اهداف تشریع ازدواج موقت میتوان به موارد زیر اشاره کرد:[۶]
- تأمین نیازهای عاطفی و روانی در شرایط سخت زندگی مانند سفرهای طولانی، دوری از خانواده و شرایطی که ازدواج دائم میسر نیست.
- ایجاد زمینه برای ازدواج دائم از طریق شناخت بهتر و کاهش موانع ازدواج.
- حمایت از زنان بیسرپرست و تأمین اقتصادی آنان از طریق مهریه.
- پیشگیری از افتادن افراد در دام فحشا و روابط نامشروع.
- پاسخگویی به نیازهای طبیعی جوانانی که به دلایل اقتصادی یا اجتماعی قادر به ازدواج دائم نیستند.
دیدگاه مذاهب
فقه امامیه
در فقه امامیه، ازدواج موقت به عنوان یک حکم شرعی مسلم و مورد تأیید شناخته میشود. مرحوم امام خمینی در کتاب «تحریر الوسیله» مینویسد: متعه بدون اختلاف میان امامیه جایز است و اخبار متواتر بسیاری در این زمینه وارد شده است.[یادداشت ۴] فقهای امامیه به استناد آیه ۲۴ سوره نساء و روایات متعدد از ائمه معصومین(ع)، مشروعیت متعه را اثبات میکنند.[۷]
مذاهب اهل سنت
در مقابل، مذاهب چهارگانه اهل سنت دیدگاههای متفاوتی دارند:[۸]
- حنفیه: به حرمت متعه معتقدند و استدلال میکنند که این حکم نسخ شده است.
- مالکیه: متعه را حرام میدانند و معتقدند تنها ازدواج دائم مشروع است.
- شافعیه: اگرچه در اصل حرمت اتفاق نظر دارند، اما در برخی شرایط خاص قائل به جواز هستند.
- حنبلیه: به شدت با متعه مخالفند و آن را حرام میدانند.
منابع
- ↑ محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۹۵). حقوق خانواده. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی. ص۲۶۷.
- ↑ کاتوزیان، ناصر (۱۳۹۲). حقوق خانواده. تهران: انتشارات بهنامی. ص۱۴۳.
- ↑ شهید اول، محمد بن مکی (۱۴۱۰). اللمعه الدمشقیه. قم: دارالفکر. ص۱۹۸.
- ↑ محقق حلی، جعفر بن حسن (۱۴۰۸). شرایع الاسلام. ج۲. قم: مؤسسه اسماعیلیان. ص۲۹۶.
- ↑ شهید اول، محمد بن مکی (۱۴۱۰). اللمعه الدمشقیه. قم: دارالفکر. ص۱۹۹.
- ↑ مطهری، مرتضی (۱۳۷۷). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: انتشارات صدرا. ص۱۸۵.
- ↑ خمینی، سید روحالله (۱۴۲۱). تحریر الوسیله. ج۲. قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم. ص۲۹۱.
- ↑ زحیلی، وهبه (۱۴۲۶). الفقه الاسلامی و ادلته. ج۷. دمشق: دارالفکر. ص۵۵۸.