فهرست اسیران واقعه کربلا

سؤال

در واقعه کربلا،‌ چه کسانی از سپاهیان امام حسین به اسارت درآمدند؟

درگاه‌ها

فهرست اسیران واقعه کربلا شامل کسانی است که پس از نبرد کربلا در دهم محرم، شب یازدهم محرم در کربلا نگه داشته شدند و بعد از ظهر روز یازدهم، به کوفه نزد عبیدالله بن زیاد برده شدند. ابن زیاد، اسرا را بدون پوشش مناسب، بر محمل‌هایی سوار کرده و با همراهی گروهی از جمله شمر و طارق بن مُحَفِّز به دربار یزید بن معاویه در شام فرستاد. او دست و پای برخی همچون امام سجاد(ع) را غل و زنجیر کرد. این افراد عمدتاً از خاندان اهل بیت امام حسین (ع) و برخی یاران باقی‌مانده او بودند که پس از شهادت امام حسین و یارانش به اسارت درآمدند و به کوفه و سپس شام فرستاده شدند.

رخدادهای اسارت

سه محور اصلی در موضوع اسیران واقعه کربلا قابل توجه است:

• شرح مصائب و نحوه اسارت خاندان امام حسین(ع) پس از شهادت ایشان و یارانش که شامل به آتش کشیدن خیمه‌ها، غارت اموال، و بیرون راندن زنان و کودکان به حالت اسارت و بی‌پوشش از خیمه‌هاست؛ زنان اهل بیت به‌ صورت اسیر و با حالتی اندوهناک و تحقیرآمیز، بین میدان نبرد و قتلگاه امام حسین(ع) عبور داده شدند و بر مصائب واردشده بر خود و خاندان پیامبر(ص) ندبه و زاری کردند.
• دوم، انتقال اسرا به کوفه و شام و نحوه مواجهه مردم با آنان؛ گزارش شده است که سر امام حسین(ع) همراه کاروان اسرا وارد شام شد و زنان و کودکان خاندان پیامبر(ص) بدون پوشش مناسب، بر شتران بی‌جهاز به نمایش گذاشته شدند؛ در این مسیر، برخی از اصحاب و مردم پس از شناخت منزلت اهل بیت(ع) دچار پشیمانی و توبه شدند.
• سوم، انعکاس رنج و مظلومیت اسرا در قالب سوگواری و اعتراضات زینب کبری(س) و دیگر زنان اهل بیت در برابر ظلم‌های وارده و بازگویی مصائب به مردم حاضر در کوفه و شام، که به آگاهی بخشی و روشنگری افکار عمومی منجر شد.

مسیر اسارت

پوستر طراحی شده برای اسیران واقعه کربلا

کاروان اسرا ابتدا به کوفه برده شد و در کاخ عبیدالله بن زیاد حضور یافتند. سپس با وضعیتی دشوار و تحقیرآمیز به شام فرستاده شدند تا در دربار یزید حاضر شوند. این مسیر به طول انجامید و در طول آن، بازماندگان خطبه‌هایی ایراد کردند که نقش مهمی در افشای ظلم و مظلومیت اهل بیت داشت. بنابر عبارتی از شیخ مفید، می‌توان ورود اسرای کربلا به کوفه را دوازدهم محرم دانست. پس از آن عبیدالله بن زیاد، گروهی از جمله شمر و طارق بن مُحَفِّز را به همراه اسیران کربلا به شام فرستاد.

درباره بازگشت اسیران کربلا از شام به مدینه یا به کربلا، نظرات مختلفی وجود دارد. شیخ مفید، شیخ طوسی و کفعمی بیان کرده‌اند که کاروان اهل بیت(ع) پس از بازگشت از شام، به مدینه رفته‌اند. همچنین محدث نوری، شیخ عباس قمی و مرتضی مطهری نیز با بازگشت اسیران به کربلا در اولین اربعین مخالفت کرده‌اند.

تعداد اسراء

تعداد اسیران واقعه کربلا، همانند تعداد شهدا، در منابع مختلف با اختلاف گزارش شده است. درباره شمار اسیران مرد، آمارهایی چون چهار نفر، پنج نفر، ده نفر و دوازده نفر نقل شده‌ است. همچنین درباره زنان اسیر، برخی منابع تعداد آن‌ها را چهار نفر، شش نفر و بیست نفر دانسته‌اند. از این‌ رو، نمی‌توان به‌ صورت قطعی درباره تعداد دقیق اسرا اظهار نظر کرد؛ با این‌ حال، فهرستی از افراد شناخته‌ شده‌ای که در منابع مختلف به‌ عنوان اسیران کربلا یاد شده‌اند، ذکر خواهد شد.

اسیران بنی‌هاشم

مردان

• امام سجاد(ع)، فرزند امام حسین(ع).
• امام باقر(ع)، نوه امام حسین(ع).
• حسن بن حسن، که با لقب حسن مثنّا شناخته می‌شود، از چهره‌های برجسته اهل بیت (ع) به شمار می‌رود. او پدرش امام حسن(ع) و مادرش فاطمه، دختر امام حسین (ع) بود. بر اساس منابع تاریخی، هنگام وقوع حادثه کربلا، او حدود بیست سال سن داشته است. در جریان نبرد، حسن مثنّا با شجاعت فراوان جنگید تا آن‌ جا که بر اثر زخم‌های سنگین، از حال رفت. پس از بیهوشی، وی را به کوفه منتقل کردند و تحت درمان قرار گرفت. پس از بهبودی، راهی مدینه شد. بر پایه روایت‌های تاریخی، گفته می‌شود که او در سن ۳۵، ۳۷ یا ۳۸ سالگی، به فرمان ولید بن عبدالملک مسموم شد و به شهادت رسید. پیکر پاک او در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. البته، اختلاف در این روایات به‌گونه‌ای است که جمع‌بندی میان آن‌ها دشوار به نظر می‌رسد.
• عمرو بن حسن، فرزند امام حسن(ع).
• محمّد بن حسین، فرزند امام حسین(ع).
• قاسم بن عبد اللّه بن جعفر، نوه جعفر طیار.
• قاسم بن محمّد بن جعفر، نوه جعفر طیار.
• محمّد بن عقیل

زنان

• زینب کبری(س)، دختر امام علی(ع).
• اُمّ كلثوم که با لقب زینب صغرا شناخته می‌شود، دختر امام علی(ع) است. برخی منابع مادر او را به فاطمه زهرا(س) منتسب کرده‌اند، اما این دیدگاه با تردیدهایی همراه است. دلیل این تردید آن است که اُم‌کلثومی که نامش در برخی گزارش‌ها به‌عنوان مادر وی ذکر شده، طبق نظر مشهور، پیش از وفات امام حسن(ع) از دنیا رفته بوده است.
• فاطمه که با لقب فاطمه صغراء نامیده می‌شود، دختر امام علی(ع) است. همسرش که ابو سعید بن عقیل است، در کربلا به شهادت رسیده.
• فاطمه، دختر امام حسن(ع) و همسر امام سجاد(ع) و مادر امام باقر(ع).
• فاطمه، دختر امام حسین(ع).
• سَكینه، دختر امام حسین(ع).
• رَباب، همسر امام حسین علیه السلام . [۴۹] وی ، مادر علی اصغر علیه السلام است و بر پایه گزارش های معتبر ، در كربلا حضور داشته است