خشم
خشم حالت و کیفیت خاصی است که وقتی فرد دچار آن می‌شود، بر اثر ناراحتی، تعادل قوای ارادی و تسلط خود را از دست می‌دهد.
در روایات از خشمِ به عنوان یکی از رذائل اخلاقی، با واژه‌های غیظ و غضب یاد شده و بهپیامدها و راه‌های مهار آن پرداخته شده است. مهمترین پیامد خشم، از میان رفتن عقل است که باعث دست زدن فرد به کارهای غیر منطقی شده و در نهایت پشیمانی را به همراه دارد.
برای کنترل خشم، باید عوامل آن را مانند کبر، خودبینی و حسد از میان برد. در مهار خشم، یاد خدا، وضو گرفتن با آب سرد و یادآوری فضیلت کنترل خشم تأثیرگذار دانسته شده است.
در آیات و روایات برای کنترل خشم، فوایدی مانند تقوا، محبوبیت نزد خدا و تقویت روح بیان شده است.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
خشم حالت و کیفیت خاصی است که وقتی فرد دچار آن می‌شود، بر اثر ناراحتی، تعادل قوای ارادی و تسلط خود را از دست می‌دهد.[۱]
در منابع دینی و اخلاق اسلامی، از خشم با واژه‌های «غضب» و «غیظ» یاد شده است و مراد از آن خشم به عنوان یکی از رذائل اخلاقی است. خشم بی‌جا و نادرست، حالت و خاصی است که فرد دچار آن شده و تعادل اراده و تسلط خود را از دست می‌دهد.[۲] خشم انسان را از ویژگی‌های نیکویی مانند مدارا، نرمی در رفتار و گذشت محروم می‌کند.[۳]
در قرآن و روایات نیز، خشم، مورد بررسی قرار گرفته است. برای نمونه، در آیه ﴿وَإِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیْکُمُ الْأَنَامِلَ مِنَ الْغَیْظ؛ زمانی که با یکدیگر خلوت می‌کنند، از شدت خشمی که بر شما دارند، سر انگشتان خود را می‌گزند.﴾(آل‌عمران:۱۱۹) به خشم کافران نسبت به مؤمنان اشاره شده است.
پیامدها
مهمترین آسیب و پیامد خشم، از میان رفتن عقل است. فرد خشمگین در حالت خشم، قدرت تفکر و تحلیل واقع‌بینانه را از دست داده و به کارهای غیر منطقی دست زده، و در نهایت دچار پشیمانی می‌شود. در روایتی، امام علی(ع) آغاز خشم را دیوانگی و پایان آن را پشیمانی دانسته است.[۴]
راه‌های کنترل خشم
برای کنترل خشم، باید عوامل آن که شامل عوامل درونی و بیرونی است از میان برد. عوامل درونی خشم، مانند کبر، خودبینی و حسد با خودسازی از بین می‌رود. عوامل بیرونی خشم، به دلیل گستردگی و بی‌اختیار بودن انسان در ایجاد آن، قابل کنترل نیست؛ ولی انسان با تقویت اراده می‌تواند خشم را در موقعیت‌های مختلف کنترل کند.
نکته‌هایی نیز برای کنترل خشم، زمانی که فرد دچار خشم شد، گفته شده است؛ که برخی از آنها چنین است:
فواید کنترل خشم
در آیات و روایات برای کنترل خشم فوایدی بیان شده که برخی از آنها چنین است:
شیوه برخورد با تندخو
افراد تندخو به دلیل ویژگی‌هایی که دارند، باید در برخورد با آنها نکته‌هایی رعایت شود. برای نمونه، باید از طرح موضوعات بحث‌برانگیز و غیر ضروری با آنها پرهیز شده و هنگام سخن گفتن، به منافع شخصی آنان توجه شود؛ زیرا یکی از عوامل تندخویی این افراد، در خطر دیدن منافع است. پرهیز از خشم در مقابل تندخویی آنها، تحسین ویژگی‌های مثبت آنان و احترام به اعتقاداتشان، از دیگر نکته‌های برخورد با افراد تندخو است.
در برخورد با نوجوانی که دچار تندخویی است، باید شرایط خاص دوران نوجوانی در نظر گرفته شود. یکی از ویژگی‌های دوره نوجوانی، عصبانیت و پرخاشگری است و به باور برخی، تندخویی در دوران نوجوانی اگر به افراط کشیده نشود، پدیده‌ای طبیعی است.[۱۱] در برخورد با نوجوان تندخو، باید تلاش شود از انتقادهای غیر ضروری پرهیز شود؛ زیرا گفته شده انتقاد کردن باعث پرخاشگری و عصبانیت در نوجوانان می‌شود.[۱۲]
منابع
- ↑ معين، محمد، «فرهنگ فارسي»، تهران: امير كبير، هشتم، ۱۳۷۱، ج۲،ص ۲۳۱۱.
- ↑ معین، محمد، «فرهنگ فارسی»، تهران: امیر کبیر، هشتم، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۳۱۱.
- ↑ سادات، محمد علی، اخلاق اسلامی، تهران، سمت، چاپ ششم ۱۳۶۸ش، ص۲۰۹–۲۱۰.
- ↑ میزان الحکمه، ج۹، حدیث ۱۵۰۰۸.
- ↑ آل عمران: ۱۳۴.
- ↑ تفسیر نور، قم: مؤسسه در راه حق، سوم، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.
- ↑ نهج‌الفصاحه، ح۴۶۳، ص۸۷.
- ↑ نهج‌الفصاحه، ح ۹۵، ص۱۷.
- ↑ احمدی، سید احمد، روان‌شناسی نوجوانان و جوانان، انتشارات رودکی، چاپ اول، ۱۳۶۹ش.
- ↑ برای مطالعه بیشتر نگاه کنید به الوود چپمن، نگرش مثبت، ترجمه فهیمه نظری، نشر ایز ایران، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.