وحدت اسلامی

سؤال

مقصود از وحدت اسلامی چیست؟ محدوده و گستره وحدت و اتحاد مسلمین چه مقدار است؟ آیا وحدت اسلامی با پایبندی به مذهب منافات دارد؟

درگاه‌ها

وحدت اسلامی به معنای کنار گذاشتن اعتقادات و دستورات دینی و مذهبی نیست؛ بلکه به معنای اجتماع میان مسلمانان بر اساس مشترکاتی است که میان آن ها وجود دارد.لذا وحدت اسلامی هیچ منافاتی با پایبندی به عقائد و دستورات مذهب ندارد. گستره وحدت در مراتب و سطوح مختلفی قابل تصویر است. اوج آن یک پارچگی مسلمانان برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی است.

اهمیت وحدت مسلمانان

وحدت و اتحاد میان مسلمین صرفاً یک تاکتیک سیاسی و اجتماعی نیست بلکه یک اصلی از اصول مسلّم اسلام است. یعنی این گونه نیست که به خاطر مسائلی و اقتضای زمان لازم باشد و مسلمین با یک دیگر اتحاد داشته باشند و با برطرف شدن این مسائل و اقتضاء مسئله وحدت نیز منتفی شود. قرآن کریم در آیه 103 آل عمران که می فرماید:﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّ‌قُوا ۚ وَاذْكُرُ‌وا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید؛ و نعمت خدا را بر خود یاد کنید آنگاه که دشمنان (یکدیگر) بودید، پس میان دلهای شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شدید.﴾، دستور به اتحاد و عدم تفرقه میان مسلمانان داده است. این امر به عدم تفرقه یک امر و دستور اخلاقی و ارشادی نیست بلکه بیان گر دستوری است که خداوند انجام آن را واجب می دانند. به همین جهت وحدت یک فریضه و وظیفه قطعی قرآنی است.

اهمیت مسئله وحدت تا حدی است که قرآن دستور مبارزه با کسی داده است که درصدد از بین بردن آن باشد.

برای اتقان بیشتر مطلب به برخی آیات دیگری که دستور به وحدت داده اند یا وحدت از آن ها استفاده می شود اشاره می گردد:

1. ﴿وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّ‌قُوا وَاخْتَلَفُوا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ؛ و چون کسانی مباشید که پس از آنکه دلایل آشکار برایشان آمد، پراکنده شدند و با هم اختلاف پیدا کردند.﴾(آل‌عمران:۱۰۵)
2. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَ‌كُمْ فَانفِرُ‌وا ثُبَاتٍ أَوِ انفِرُ‌وا جَمِيعًا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، (در برابردشمن) آماده باشید (= اسلحه خود را برگیرید) و گروه گروه (به جهاد) بیرون روید یا به‌طور جمعی روانه شوید.﴾(نساء:۷۱)
3. ﴿وَلَا تَکونُوا مِنَ الْمُشْرِ‌کینَ مِنَ الَّذِینَ فَرَّ‌قُوا دِینَهُمْ وَکانُوا شِیعًا؛ و از مشرکان مباشید: از کسانی که دین خود را قطعه قطعه کردند و فرقه فرقه شدند.﴾(روم:۳۱ و ۳۲)
4. ﴿وَقَاتِلُوا الْمُشْرِ‌كِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً؛ و همگی با مشرکان بجنگید، چنان‌که آنان همگی با شما می‌جنگند.﴾(توبه:۳۶)

معنای وحدت اسلامی

مقصود از وحدت اسلامی این است که مسلمین با یگ دیگر متحد شوند و اختلافات مذهبی و فرقه ای باعث نزاع و درگیری و سب و لعن میان آن ها نشود. البته این به معنای کوتاه آمدن از اعتقادات و کنار گذاشتن دستورات مذهب نیست. یعنی دستور اسلام این نیست که مذاهب اسلامی به اختلافات مذهبی خودشان اعتنا نکنند و با مشترکاتی که دارند یک مذهب جدیدی اختراع کنند و حول آن به اتحاد برسند. هم چنین معنای وحدت این نیست که مذاهب اسلامی همه گرد یکی از مذاهب مثل تشیع جمع شوند و مذهب خود را کنار بگذارند. بلکه مراد این است که روی مشترکات مثل توحید، قبله واحد، نماز، حج و موارد بسیار دیگر تکیه کنند و به اتحاد برسند.

مراتب وحدت اسلامی

واژه وحدت در قرآن کریم بکار نرفته است؛ بلکه از واژه‌های «اعتصام» و «امت واحد» استفاده شده است که در همه آن‌ها مسلمانان را به داشتن وحدت تشویق می‌کند. بطور کلی آیات وحدت را به دو دسته عمده می‌توان تقسیم کرد: یک) آیاتی که تشویق به وحدت می‌کند. دو) آیاتی که از اختلاف و تفرقه نهی می‌کند.

1. ﴿حَتَّىٰ إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ‌ وَعَصَيْتُم مِّن بَعْدِ مَا أَرَ‌اكُم مَّا تُحِبُّونَ ۚ مِنكُم مَّن يُرِ‌يدُ الدُّنْيَا وَمِنكُم مَّن يُرِ‌يدُ الْآخِرَ‌ةَ؛ تا آن‌که سست شدید و درکار (جنگ و بر سر غنایم) با یکدیگر به نزاع پرداختید؛ و پس از آن‌که آنچه را دوست داشتید (یعنی غنایم را) به شما نشان داد، نافرمانی نمودید. برخی از شما دنیا را و برخی از شما آخرت را می‌خواهد.﴾(آل‌عمران:۱۵۲)
2. ﴿إِنَّ الَّذِينَ فَرَّ‌قُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ؛ کسانی که دین خود را پراکنده‌ساختند و فرقه فرقه شدند، تو هیچ گونه مسؤول ایشان نیستی.﴾(انعام:۱۵۹)
3. ﴿وَلَوْ أَرَ‌اكَهُمْ كَثِيرً‌ا لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ‌؛ و اگر ایشان را (= سپاه دشمن) به تو بسیار نشان می‌داد قطعاً سست می‌شدید و حتماً در کار (جهاد) منازعه می‌کردید.﴾(انفال:۴۳)
4. ﴿وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِ‌يحُكُمْ؛ و با هم نزاع مکنید که سست شوید و مهابت شما از بین برود.﴾(انفال:۴۶)
5. ﴿إِنَّ هَـٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَ‌بُّكُمْ فَاعْبُدُونِ؛ این است امت شما که امتی یگانه است، و منم پروردگار شما، پس مرا بپرستید.﴾(انبیاء:۹۲)
6. ﴿وَإِنَّ هَـٰذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَ‌بُّكُمْ فَاتَّقُونِ؛ و در حقیقت، این امت شماست که امتی یگانه است و من پروردگار شمایم؛ پس از من پروا دارید.﴾(مؤمنون:۵۲)
7. ﴿إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُم بُنْيَانٌ مَّرْ‌صُوصٌ؛ در حقیقت خدا دوست دارد کسانی را که در راه او صف درصف، چنان‌که گوئی بنائی ریخته شده از سرب‌اند جهاد می‌کند.﴾(صف:۴)

مطالعه بیشتر

• محمود طالقانی، وحدت و آزادی، چاپ مهرماه ۱۳۶۱، انتشارات میعاد فرهنگی آیت الله طالقانی.
• محمد باقر حکیم، وحدت اسلامی از دیدگاه قرآن و سنّت، ترجمه عبدالهادی فقیهی زاده، چاپ مؤسسه فرهنگی انتشارات تبیان، چاپ اوّل، ۱۳۷۷.

جستارهای وابسته

• اندیشه‌های تقریبی آیت‌الله بروجردی