چیستی معجزه

سؤال

معجزه چیست؟

در اصطلاح علم کلام و تفسیر «اعجاز» کار شگفت و امر خارق‌العاده‌ای است که پیامبران الهی بر خلاف قوانین عادی و جاری طبیعت، به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می‌دهند و بشر از انجام آن کار عاجز و ناتوانند.به عبارت دیگر، معجزه کاری بزرگ و دور از دسترس مردم است که معمولا توسط یک شخص عادی صورت نمیگیرد و انجام آن عادی نمی‌باشد. معجزه دارای ویژگی‌هایی می‌باشد که برای تشخیص معجزه به ما کمک خواهد کرد.

تعریف معجزه

واژه «معجزه» از مصدر «اعجاز» گرفته شده و از ریشه «عجز» است که به معنای درماندگی، ناتوانی و نیز پایانه و انتهای هر چیز است.

معجزه، کاری بزرگ و دور از دسترس مردم است که معمولا توسط یک شخص عادی صورت نمیگیرد و انجام آن عادی نمی‌باشد. معجزه دارای ویژگی هایی می باشد که آن ویژگی‌ها در تشخیص معجزه بودن یک امر، به ما کمک میکنند.

در مورد معجزه، عالمان و دانشمندانِ زیادی نظر داده‌اند و ملاک هایی را برای جداسازی معجزه از امورات دیگر بیان کرده اند.

علمای اسلامی تعریف‌هایی برای اعجاز ارائه کرده‌اند که به چند نمونه اشاره می‌شود:

• محقق طوسی: وجود یافتن چیزی که مورد عادت نباشد (عادی نباشد) یا از بین بردن چیزی که وجودش مورد عادت باشد با این نشانه که مطابق با ادعای صاحب معجزه (پیامبر) باشد.
• شیخ مفید: امری که خارق العاده (عادی نباشد)، مطابق ادعا و همراه با مبارز طلبیدن باشد و مردمان از آوردن مثل آن عاجز باشند.
• آیت الله سبحانی از عالم های مذهب شیعه، کلام مشهور را در تعریف معجزه اینچنین می‌داند: کاری که خارق العاده و همراه با ادعا تحدی (مبارز طلبی) است و نمی‌شود با آن مبارزه کرد.
• فخر رازی و تفتازانی نیز کلام همین تعریف آیت الله سبحانی را بیان کرده اند.

همچنین ببینید: تحدی قرآن

معجزه در قرآن و روایات

قرآن کریم نقل می‌کند که مردم هر زمان، از پیامبران زمان خویش تقاضای «آیت» و «معجزه» می‌کردند و پیامران نیز به درخواست‌هایی که معقول و منطقی و در راستای حقیقت جویی بوده، پاسخ مثبت می‌دادند؛ ولی اگر درخواست‌ها از سوی مردمی بهانه جو بود و به جهت دشمنی و مبارزه و معارضه با پیامبران صورت می‌گرفت، چون پیامبران برای اثبات رسالت خویش به مقدار لازم معجزه آورده بودند، به خواسته‌ی آن‌ها پاسخ نمی‌دادند.

قرآن کریم معجزه‌های زیادی را برای پیامبران نقل کرده است: مانند: زنده کردن مرده، علاج بیماران صعب العلاج و علاج کور مادرزاد، سخن گفتن در گهواره، تبدیل عصا به اژدها، خبر دادن از نهان و آینده و...

قرآن کریم از این واژه به «آیت» یعنی نشانه و علامت، و نیز به «بیّنه» تعبیر کرده است. البته قرآن آثار خلقت خداوند را نیز که دلیلی قطعی و تردیدناپذیر بر وجود خداوند می‌باشد، به "آیات" تعبیر کرده است، و اما "آیه" به معنای معجزه، مانند: ﴿قُلْ إِنَّمَا الآیاتُ عِنْدَ اللّهِ وَ إِنَّما أَنَا نَذِیرٌ مُبِینٌ﴾ من فقط بیم دهنده‌ای آشکارم و آیه‌ها و نشانه‌ها نزد [خدا به دست او] است. ﴿و مان کان لِرسول أن یأتی بآیه إلاّ بإذن الله﴾ هیچ رسولی این حق را نداشت که آیه و معجزه‌ای را بدون اذن خدا بیاورد" و نیز آیه ی ۳۷ سوره انعام و آیه ۱۵ سوره انعام و آیه ۱۲۴ و آیه ۲۰ سوره یونس و آیات دیگر و همچنین در روایات، برای مثال امام صادق(ع) در تعریف معجزه می‌فرماید:

﴿و المعجزه علامه لله لا یعطیها إلا انبیاءهُ و رُسُلَهُ و حججه لیعرف به صدق الصادق من کذب الکاذب﴾ "معجزه" نشانه‌ای از خداوند است که آن را جز به پیامبران و فرستادگان و حجت‌های خود نمی‌دهد، تا به وسیله آن، راستگویی مدّعیان ارتباط با خدا از دروغگویی مدّعیان دروغین شناخته شود. از آن نظر که این نشانه، ناتوانی سایر افراد را آشکار می‌سازد ـ به «معجزه» تعبیر شده است.

ویژگی‌های‌معجزه

آنچه از بررسی تعاریف اعجاز از دیدگاه علما بدست می‌آید این است که موارد زیر به عنوان ارکان معجزه لازم می باشند:

• وقوع حادثه‌ای که خلاف عادت باشد یا جلوگیری از وقوع حادثه‌ای که طبق عادت است و باید واقع شود.
• به دنبال ادعای یک منصب الهی یا ادعای حقانیت دین باشد
• همراه با تحدی و مبارزه‌طلبی باشد.
• مطابق ادعای صاحب معجزه باشد.

معجزه کاری خارق العاده است که انجام آن تنها توسط پیامبران ممکن است. امام صادق(ع) در تعریف معجزه می‌فرماید: «و المعجزه علامه لله لا یعطیها إلا انبیاءهُ و رُسُلَهُ و حججه لیعرف به صدق الصادق من کذب الکاذب» "معجزه" نشانه‌ای از خداوند است که آن را جز به پیامبران و فرستادگان و حجت‌های خود نمی‌دهد، تا به وسیله آن، راستگویی مدّعیان ارتباط با خدا از دروغگویی مدّعیان دروغین شناخته شود.

در توضیح این حدیث باید دانست که معجزه (چنان‌که از لفظش پیدا است) یعنی عاجز کننده، و آن کار خارق‌العاده‌ای است که نوع بشر، حتی نوابغ در تمام زمان‌ها از آوردن آن عاجز باشند، و اساساً معجزه فراتر از نیروی بشر است و پیامبران به اراده و مشیّت خدا، برای اثبات درستی ادعای رسالت خویش، انجام می‌دهند و دعوت به «مقابله به مثل» (تحدی) نیز می‌نمایند.

پس معجزه کاری خارق العاده است که همراه با ادعای مبارزه (تحدی) می‌باشد و نمی‌شود با آن مبارزه کرد. در نتیجه، برای تشخیص معجزه از دیگر امور باید به سراغ تطبیق ویژگی های نام برده رفته و آن را از دیگر امور جدا کرد.

با این ملاک ها دیگر تشخیص معجزه بودن عصی حضرت موسی، نوشتن قرآن به دست پیامبر اکرم، سرد شدن آتش برای حضرت ابراهیم و... کار سختی نمی‌باشد و به راحتی به اثبات اعجاز این امور پرداخته می‌شود.