راه‌های زیاد شدن رزق و روزی

سؤال

چه عملی انجام دهیم که رزق و روزی ما زیاد گردد؟

براساس آیات و روایات علت‌های مادی و معنوی در زیاد شدن رزق و روزی تأثیر دارند. علت‌های مادی؛ تلاش، کار و حرکت در جهت رزق و روزی است. عوامل مادی لازمه کسب رزق و روزی هستند و آیات و روایات به مانند عقل بر این تلاش تأکید کرده‌اند. اسلام علاوه بر توصیه به کار و کسب روزی حلال، به عوامل معنوی مانند توکل، دعا، قناعت و اسراف نکردن اشاره کرده است. تکیه بر این دو عامل مادی و معنوی، تلاشی درست برای زیاد شدن رزق و روزی است.

تلاش از منظر قرآن

قرآن آنچه که انسان می‌تواند برای خود بدست آورد را تنها کوشش و تلاش خود انسان می‌داند: ﴿وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏؛ برای انسان هیچ چیز نیست مگر آنچه کوشیده است.﴾(نجم:۳۹) سعی یعنی حرکت سریع و تلاش همه‌جانبه، خیر و شرّ، سود و زیان، تنگدستی و توسعه در رزق و روزی، همه به تلاش انسان بستگی دارد و هر کاری که نجام می‌دهد از آن بهره می‌گیرد.

تشویق به تجارت در روایات

در کتاب وسائل‌الشیعه باب و فصلی آمده تحت عنوان این که مستحب است انسان به دنبال زمینه‌ها و اسباب روزی برود. در این باب روایات زیادی آمده است که انسان را به تلاش همه‌جانبه، تولید و تجارت دعوت می‌کند.

• امام صادق(ع) می‌فرماید: «نه دهم روزی در تجارت است.»
• امام صادق(ع) می‌فرماید: «تجارت عقل را زیاد می‌کند.»
• روایات اسلامی عزت انسان را در بازار رفتن و تجارت کردن دانسته است.
• روایاتی ترک تجارت را کاری ناپسند می‌داند که عقل انسان را کم می‌کند.
• روایاتی دیگر خرید و فروش را مستحب و پسندیده می‌داند.

مسئله روزی، تأمین زندگی آبرومندانه و سرافرازانه و دور از تکدّی‌گری و تن‌پروری، از نظر دین اسلام بسیار مهم و مورد توجه است. «علی بن عبدالعزیز می‌گوید: امام صادق(ع) از من پرسید: عمرو بن مسلم چه می‌کند؟ عرض کردم: فدایت شوم، به عبادت رو آورده و تجارت را رها کرده است. فرمود: وای بر او! آیا نمی‌داند کسی که طلب روزی و کسب و کار را رها کند دعایش مستجاب نمی‌شود، هنگامی که آیه ﴿وَ مَن یَتّقِ اللهَ یجعَل له مخرجاً و یزرُقهُ مِنْ حَیثُ لایَحتَسِبِ؛ هر کس تقوی بورزد خداوند او را در بن‌بست نمی‌گذارد و راهی برای او باز می‌کند و او را از جایی که گمان نمی‌برد روزی می‌دهد﴾(طلاق:۲و۳) نازل شد، گروهی از یاران رسول خدا(ص) درها را بر خویش فرو بستند، و فقط به عبادت روی آوردند و گفتند: از کسب و کار بی‌نیاز شدیم و از سوی خدا کفایت می‌شویم! این موضوع، خبرش به پیامبر(ص) رسید، نزد آنان فرستاد و آنها را احضار فرمود: و گفت: چه چیز شما را بر این کار واداشته است؟ عرض کردند: ای پیامبر خدا ـ در آن آیه ـ خداوند متکفّل روزی ما شد و ما به عبادت روی آوردیم. فرمود: هر کس چنین کند ـ کسب را رها سازد ـ دعایش مستجاب نمی‌شود، بر شما باد که در طلب روزی باشید و به کسب و معیشت بپردازید».

توکل و دعا

برخی توکل را، تنبلی، تن‌پروری و تکدی‌گری معنا می‌کنند. توکل یعنی با اعتماد به خدا و با اطمینان به تدبیر خداوند، دنبال تلاش و تولید رفتن. یعنی از تو حرکت، از خدا برکت، نه به معنای مفت‌خوری و تکدّی‌گری. توسل و دعا هم در جامعه دینی و امت معنا نشده است. دعا یعنی خواندن و ارتباط نیکو با خدا نه به معنای تقاضای زندگی بسیار مرفه از خداوند و بعد هم نشستن و منتظر بسته‌بندی‌های آسمانی ماندن.

تلاش و تجارت، درآمدزاست و توکل و دعا برکت‌زا. درآمد یک چیزی است و برکت چیز دیگر. خیلی‌ها درآمد زیادی دارند ولی زندگیشان رونق و صفا ندارد. برخی درآمدشان اندک است ولی زندگی‌شان باصفا و آرام است.

قناعت و پرهیز از تجمل و ریخت و پاش

اسلام به قناعت و میانه‌روی در زندگی سفارش زیادی کرده است. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿و دستت را به گردنت زنجير مكن و بسيار [هم] گشاده‌دستى منما تا ملامت‌شده و حسرت‌زده بر جاى مانى.﴾(اسراء:۲۹) یعنی نه خیلی باید حریص بود که انگار دست انسان شکسته و به گردن آویزان است و اصلاً به جیب نمی‌رود و نه خیلی گشاده‌دستی که خود و خانواده‌ات درمانده شوند بلکه باید میانه‌روی در زندگی را جدی گرفت. رسول اسلام(ص) می‌فرماید: «القِناعه مالٌ لایَنْفدُ؛ قناعت مالی است که تمام نمی‌شود»

جستارهای وابسته

• ثروت ثروتمندان

مطالعه بیشتر

• کار در اسلام، استاد ابراهیمی.

• موازنه اسلام بین دین و دنیا، اثر چند تن از محققین.