عصمت پیامبر اسلام(ص) و آیه «عبس و تولی»
چرا خداوند، پیامبر را به دلیل بی‌اعتنایی به فرد کور با آیه عبس و تولی وی را مورد عتاب قرار داد؟ آیا پیامبر از همان ابتدا کاملاً معصوم بوده یا نه؟
شأن نزول آیه «عَبَسَ وَ تَوَلى»
در ابتدای سوره عبس، چنین آمده است: ﴿عَبَسَ وَ تَوَلى۱أَن جَاءَهُ الْأَعْمَى۲وَ مَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكى۳؛ چهره در هم كشيد و روى برتافت. از اينكه نابينايى به سراغ او آمده بود! تو چه می‌دانى شايد او پاكى و تقوا پيشه كند﴾(عبس:۱-۳) در مورد شأن نزول این آیات دو نقل وجود دارد:
۱. پیامبر اسلام(ص) به شخص نابینایی بی‌اعتنائی کرد و آیاتی بر سرزنش آن حضرت نازل شد.
برخی مفسران معتقدند در خود آیه چیزی که صریحاً دلالت کند که مورد عتاب، شخص پیامبر(ص) بوده، وجود ندارد. سید مرتضی عالم بزرگ شیعه معتقد است؛ در این آیات قرائن و شواهدی هست که نشان می‌دهد منظور فرد دیگری است، نه شخص پیامبر(ص). برای نمونه «عبوس بودن» از صفات پیامبران مخصوصاً پیامبر اسلام(ص) نیست، آن حضرت حتی به دشمنان خود با چهره گشاده سخن می‌گفت. قرینه دیگر اینکه پرداختن به ثروتمندان و غفلت از فقرای حق‌طلب با اخلاق آن حضرت که در آیه ۴ سوره قلم به آن تصریح شده است[۱] هرگز نمی‌سازد.[۲]
۲. شأن نزول دوم این است که این آیات درباره شخصی از بنی‌امیّه نازل شده و او از سوی خداوند مورد مذمت قرار گرفت. در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که مردی از بنی‌امیه نزد پیامبر اسلام(ص) نشسته بود، در همان حال عبدالله بن ام‌مکتوم (که نابینا و ظاهراً فقیر بود) وارد شد، وقتی که چشم آن مرد به عبداللّه افتاد خود را جمع کرد و قیافه درهم کشید و صورت خود را برگردانید، آنگاه آیات نازل شد، و آن مرد را مورد ملامت و سرزنش قرار داد.»[۳]
عصمت انبیاء
مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار از صدوق نقل می‌کند: اعتقاد ما در مورد انبیاء و رسل و امامان و ملائکه(ع) این است که آنها از همه آلودگی‌ها معصوم و مصون بوده و مرتکب گناهان صغیره و کبیره نمی‌شوند؛ و در مقابل فرمان خداوند معصیت و سرپیچی نمی‌کنند، دستورات خداوند را بجا می‌آورند و هر کس معتقد به عصمت آنها در تمام شؤون و امور و حالات آنها نباشد، آنان را (در حقیقت) نشناخته است.[۴]
مفسر معروف اهل‌سنت فخر رازی در تفسیر آیه ۶۵ سوره نساء می‌گوید:
این آیه دلالت دارد بر اینکه پیامبران الهی در فتوی دادن و بیان احکام خداوند معصوم بوده‌اند؛ زیرا خداوند واجب کرده است که همه مردم از دستورات انبیاء تبعیت نمایند و در این باره خداوند تأکید و مبالغه کرده است و مؤمنان هم موظفند در ظاهر و باطن در مقابل احکام و فرمان انبیاء(ع) تسلیم محض باشند. سپس فخر رازی اضافه می‌کند: بنابراین آیاتی که ظاهر آنها نشان می‌دهد که کارهای مخالف عصمت از آنها صادر شده مانند «عَبَس وَ تَوَلّی) و… را می‌بایست به گونه‌ای توجیه کرد.[۵]