قیام‌های پس از عاشورا
{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour}}
چه قیام‌هایی پس از عاشورا رخ داد؟
هر چند، نمی‌شود جمعیت شیعه را با اهل سنت نسبت سنجی کرد. اما در عین حال، حفظ و بقای شیعه، در گرو قیام امام حسین (علیه‌السلام) می‌باشد و نهضت عاشورا و شخصیت امام حسین (علیه‌السلام) بدون شک شعله ای هدایتگر و الگویی در جهت احقاق و حاکمیت عدالت به‌شمار می‌آید. اگر این قیام الهی تحقق پیدا نمی‌کرد اصل اسلام به وسیله حکام بنی امیه به سوی نابودی کشانده می‌شد.
نهضت حسینی (علیه‌السلام) به عنوان مشعل فروزان در میان جهل و ظلم و سیطره حکام بنی امیه، راه مستقیم را برای امت اسلامی نمایان گردانید و با رسوا نمودن حکام جور و دشمنان اهل بیت (علیه‌السلام) باعث هدایت بسیاری از مسلمانان گردید و به خاطر الهی بودنش این قیام و حرکت به گونه ای در قلب‌های انسانهای حق جو رسوخ و نفوذ کرد و حرارتی و ارادتی ایجاد نمود که تا قیامت قابل سرد شدن و از بین رفتن نخواهد بود. و لذا پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) قبل از آن فرموده بود: «ان لقتل الحسین (علیه‌السلام) حراره فی قلوب المؤمنین لا تبرد ابداً؛ به راستی، در پرتوی شهادت حسین (علیه‌السلام) شور و حرارتی در قلب‌های اهل ایمان است که هرگز سرد نخواهد شد.»[۱]
بنابراین، نهضت امام حسین (علیه‌السلام) روح‌ها و ایمان انسانهای خدا جو را بیدار کرده و در آن روحیه ای دشمن ستیزی به وجود آورد که سبب قیام‌های بعد از عاشورا و نهضت حسینی شد.
قیام مقدس امام حسین (علیه‌السلام) اساس و ریشه همه نهضت‌های حق طلبانه، همانند قیام «توابین»، «قیام مختار»، فتنه «ابن زبیر»، قیام «زید بن علی (علیه‌السلام)»، قیام «یحیی بن زید»، قیام، «بنی الحسن»، قیام «فخ» و… شده و تمام این حرکت‌ها و قیامها، مایه‌ای از نام حسین (علیه‌السلام) داشت.[۲]
شهید شدن امام حسین (علیه‌السلام) در تهیج شیعیان و وحدت بخشیدن به آنها تأثیر بسیاری داشت. قبل از این رخ داد، شیعیان پراکنده بودند و هنگامی که امام حسین (علیه‌السلام) شهید شد، شیعه با خون آمیخته گشت و در اعماق قلوب شیعیان، نفوذ کرده و عقیده راسخ آنان شد.[۳]
درحقیقت می‌توان ادعا کرد که تشکل شیعه و آشکار شدن مکتب شیعه، به عنوان مکتب اصیل و نشأت گرفته از اساس اسلام، بعد از قیام امام حسین (علیه‌السلام) به وجود آمد و تا آن زمان، مکتب تشیع در مقابل قدرتهای وقت، به عنوان یک ایدئولوژی و تشکیلات مهم اسلامی مطرح نبود؛ اما پس از انقلاب خونین کربلا، برای شیعیان شکی باقی نماند، که اگر حقانیت هست در این مکتب است، و دریافتند که اسلام حقیقی و مروج تعالیم پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) در خاندان اوست و اهل بیت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) به خلافت و زعامت مسلمین سزاوارترند. از آن پس، نهضت‌های مهم سیاسی شیعه به عنوان یک مکتب و تشکیلات انقلابی و ریشه دار در میان مسلمین مطرح شد.[۴]
پس از مرگ یزید در سال ۶۴ هجری قمری اختلاف و هرج و مرجی میان امویان افتاد. در سال ۶۴ و ۶۵ هجری شیعیان به حرکت درآمدند که اولین قیام شیعیان علیه امویان، قیام «توابین» بود.[۵] نهضت توابین یک قیام شیعی بود. آنان از معتقدان به حق اهل بیت (علیه‌السلام) و از محبان و شیعیان علی (علیه‌السلام) بودند و نسبت به فاجعه کربلا در خود احساس گناه شدید کرده، به دنبال توبه و جبران تقصیر بودند.
از دیگر قیام‌های شیعی که در نهضت امام حسین (علیه‌السلام) ریشه دارد، قیام مختار ثقفی در سال‌های ۶۶–۶۷ هجری قمری بود. او قبل از قیام امام حسین (علیه‌السلام) از شیعیان معروف کوفه بود و وقتی که مسلم بن عقیل، فرستاده امام حسین (علیه‌السلام) به کوفه رفت، درمنزل مختار اقامه کرد.[۶]
از قیام‌های دیگری که ریشه در نهضت امام حسین داشت و یک قیام شیعی بود، قیام زید بن علی امام زین العابدین (علیه‌السلام) بود که در سال ۱۲۰ هجری قمری بوقوع پیوست.[۷]
وضعیت شیعیان بعد از قیام عاشورا
پس از واقعه جان گداز کربلا، تشیع از نظر کمی و کیفی و همچنین در بعد سیاسی و اعتقادی، در وضع بسیار بدی قرار گرفته بود. انعکاس این واقعه موجی از رعب و وحشت را بر محافل شیعی حکم فرما کرد؛ چرا که مسلم شد یزید و عمالش، برای استحکام پایه‌های حکومت خود تا حد کشتن فرزند پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) و اسیر کردن زنان و فرزندان او آماده‌اند، و در این راه از هیچ جنایتی فرو گذار نیستند. اختناق، ترس و وحشتی که در کوفه و مدینه بوجود آورده بودند و با هتک حرمت خانه خدا و قبر پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) اختناق شدیدی در محافل شیعی حاکم شده بود. در نتیجه انسجام و تشکل جامعه ای شیعه به ضعف و سستی گرایده و سرانجام فرو پاشید. امام سجاد (علیه‌السلام) با اشاره به این وضعیت می‌فرماید: «در تمام مدینه بیست نفر نیستند که ما را دوست بدارند.»[۸]
در آغاز امامت امام سجاد (علیه‌السلام) با توجه به خفقان حاکم و تبلیغات زهرآگین دستگاه اموی، کسی جرأت تماس گرفتن با امام سجاد (علیه‌السلام) را نداشتند. اما آن حضرت با تدبیر صحیح توانست در مدت امامت خویش، افراد زبده‌ای را تربیت کند، کسانی هم چون ابوحمزه ثمالی، سعید بن جبیر، ابو خالد کابلی و…
در نتیجه:
فعالیت سرّی و مخفیانه امام سجاد (علیه‌السلام)، پرده از چهره واقعی امویان برداشت و اهل بیت (علیه‌السلام) و در رأس آنان امام زین العابدین (علیه‌السلام) به عنوان پیام رسانان عاشورا، تلاش زیادی را به منظور شناساندن چهره زشت امویان به جامعه اسلامی از خود نشان دادند. این حرکت حکیمانه امام سجاد (علیه‌السلام) آگاهی جامعه، بخصوص علاقه مندان اهل بیت (علیه‌السلام) را بدنبال داشتند، تا اینکه قیام‌های بوجود آورد که شیعه و شیعیان در جهان سرافراز و سربلند گردند. و جمعیت شیعه رو به افزونی شده و تا بلندای تاریخ این اندیشه جاودانه بماند؛ چنان‌که در قرن بیست و یکم، تمام سردمداران کفر و الحاد، از اندیشه شیعه در هراس اند و امروز آثار نهضت حسینی در سراسر دنیا به وضوح مشاهده می‌شود و حتی دانشمندانغیر اسلامی را تحت تأثیر خود قرار داده است.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
- نقش امام سجاد (علیه‌السلام) در رهبری شیعه؛ محسن رنجبر.
- شخصیت و قیام زید بن علی (علیه‌السلام)؛ سید ابوفاضل رضوی.
- ماهیت قیام مختار؛ سید ابوفاضل رضوی.
منابع
- ↑ حسین نوری، مستدرک الوسایل، ج۱، ص۳۱۸، ح۱۲۰۸۴، قم مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۱۵ق.
- ↑ حسن ابراهیمی، تاریخ اسلام، (ترجمه)، ج۱، ص۳۵۱، تهران، شرکت انتشارات و مطبوعات، تهران، ۱۳۷۲. ش.
- ↑ . پاینده، ابوالقاسم، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پایبنده، ج۱، ص۳۵۱، تهران، اسماعیلیان، تهران، ۱۳۶۲ش.
- ↑ خربوطلی، تاریخ العراق، ص۱۲۳، به نقل از تاریخ سیاسی اسلام، ص۳۵۲.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۰۰–۱۰۱، بیروت، دارالمعرفه، بیروت؛ تاریخ طبری، ج۵،
- ↑ تاریخ طبری، ج۴، ص۴۴۱، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
- ↑ همان، ج۵، ص۴۹۱.
- ↑ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۴، ص۱۰۴، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۱۴. ق.