روزه عاشورا

سؤال

روزه در ایام عاشورا و تاسوعا چه حکمی دارد؟

درگاه‌ها

بنی امیه به دلیل پیروزی ظاهری بر امام حسین(ع) عاشورا را روز مبارکی می‌دانستند و در آن روز به جشن می‌پرداختند، آذوقه سال را به خانه می‌آوردند، و این روز را روزه می‌گرفتند.

اما ائمه(ع) از روزه این روز نهی کرده و روزه این روز را مکروه می‌دانستند. امام صادق(ع) در این خصوص می‌فرمایند:

«روز عاشورا و تاسوعا را روزه نگیرید، چون این روز مصیبت اسلام و اهل بیت(ع) است؛ و اگر کسی در این روز، روزه بگیرد، با آل زیاد محشور می‌شود؛ و اگر کسی آذوقه به خانه ببرد، برکت از مال او و اهل بیت او برداشته شده شیطان در آن شریک می‌شود…»

از نظر امام رضا(ع) نیز عاشورا روزی است که بنی امیه در آن روز، روزه می‌گیرند و در این روز اسلام و مسلمین عزادار شدند، پس هر کس در این روز، روزه بگیرد، همچون آل امیه، آتش جهنم نصیبش خواهد شد.

روزه روز تاسوعا هم به خاطر روز عاشورا مطرح است و در حدیثی از امام صادق(ع) از روزه روز تاسوعا هم نهی شده است.

تیتر

بدون شك، روزه گرفتن در روز عاشورا به قصد تبرك حرام است؛ بلكه اين عمل در صورتى كه با علم و عمد انجام گيرد، كفر محسوب مى‌شود؛[4] ليكن بدون قصد تبرك، آيا حرام است يا مكروه و يا مستحب؟ بسيارى روزه گرفتن در روز عاشورا را به جهت حزن و اندوه بر مصيبت وارد شده بر امام حسين عليه السلام مستحب دانسته‌اند.[5] گروهى آن را مستحب ندانسته‌اند؛ بلكه امساك از خوردن و نوشيدن را تا عصر بدون قصد روزه و خوردن چيزى بعد از عصر را مستحب دانسته‌اند.[6] بنابر اين قول، روزه گرفتن مكروه مى‌باشد.[7] برخى گفته‌اند: روزه گرفتن در روز عاشورا اگر به عنوان خصوصيت و تأكيد روزه در اين روز باشد، حرام ـ به حرمت تشريعى ـ است؛ ليكن اگر به عنوان عموميت استحباب روزه در هر روز ـ جز روزهاى حرام، مانند عيد فطر ـ باشد مكروه خواهد بود.

تیتر

و به اسانيد صحيحه و كالصحيحه منقول است از زراره و محمد كه گفتند سؤال كرديم از حضرت امام محمد باقر صلوات اللَّه عليه از روز عاشورا يعنى دهم محرم يا نهم و دهم يا نهم حضرت فرمودند كه پيش از روزه ماه رمضان روزه عاشورا بود و چون روزه ماه رمضان نازل شد آن متروك شد و ظاهر آنست كه پيشتر واجب بود و منسوخ شد و باين عبارت از آن جهت فرموده‌اند كه وجوبش منسوخ است و استحباب آن باقى است حزنا و محتمل است كه مكروه باشد چنانكه در صحيح است از ابن سنان كه گفت عرض نمودم به حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه عليه كه چه مى‌فرماييد در روزه عاشورا حضرت فرمودند كه روزه بدار بى آن كه شب نيت كنى و افطار كن نه از روى خوشحالى و كل روز را روزه مگير، و مى‌بايد كه امساك كنى تا يك ساعت بعد از عصر و بعد از آن افطار كنى بر شربتى از آب.

و كالصحيح منقول است از نجيّه كه گفت سؤال كردم از حضرت امام محمد باقر صلوات اللَّه عليه از روزه عاشورا حضرت فرمودند كه روزه‌ايست كه متروك است به سبب نزول روزه ماه رمضان و متروك بدعتست نجيّه گفت كه از حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه عليه نيز سؤال كردم همين مسأله را حضرت همان جواب پدر را فرمودند و فرمودند كه روزه‌ايست كه در قرآن مجيد و حديثى وارد نشده است كه دلالت كند بر آن كه سنت حضرت رسول اللَّه صلوات اللَّه عليه و اله بوده باشد مگر سنت آل زياد كه ايشان اين روزه را وضع نمودند به شكرانه آن كه حضرت سيد الشهداء 7 را شهيد نمودند.

و در حسن كالصحيح منقولست از زيد كه شنيدم كه عبيد از حضرت امام جعفر صادق سؤال كرد از روزه روز عاشورا حضرت فرمودند كه هر كه اين روزه را بگيرد بهره او از اين روزه بهره ابن مرجانه عبيد اللَّه بن زياد و لشكر او باشد لعنهم اللَّه تعالى عرض نمودم كه ايشان چه بهره داشتند از اين روزه حضرت فرمودند كه آتش جهنم بهره ايشان خواهد بود. حق سبحانه و تعالى ما را از آتش جهنم و از عملى كه نزديك گرداند به آتش نگاه دارد و احاديث بسيار به اين مضمون وارد شده است و چند حديث وارد شده است از موثق و قوى كه كفاره گناهان يك ساله است روزه نهم و دهم و محمولست بر امساك يا از روى حزن و اولى عمل بحديث عبد اللَّه بن سنان است كه آن جامع بين اخبار است و اللَّه تعالى يعلم.

تیتر

روزۀ روز عاشورا، و روزى كه انسان شك دارد روز عرفه است يا عيد قربان، مكروه است.

فاضل: ولى مستحب است در روز عاشورا انسان بدون قصد روزه تا عصر از خوردن و آشاميدن خوددارى كند.

تیتر

به گفتهء آلوسى در بلوغ الارب عرب جاهلى يا خصوص قريش بتعبير او نيز روز عاشورا را روزه مىداشته‌اند مضمون عبارت او چنين است: «قريش در جاهليت روز عاشورا روزه مىداشتند و شايد آن را از شرع پيش تلقى كرده بوده‌اند و به همين جهت اين روز را احترام مىگذاشتند و خانهء كعبه را در اين روز به جامه اش مىپوشاندند . مىگويند قريش در جاهليت گناهى مرتكب شده كه در نظرش بزرگ آمده پس براى كفارهء آن ، روز عاشورا را روزه گرفته و آن را معمول داشته است و در برخى از اخبار چنين آمده است كه: قريش را قحطى اتفاق افتاده و پس از آن بر طرف شده پس به شكرانهء رفع آن ، روز عاشورا را روزه مىگرفته‌اند» . از لحاظ فقهى شيخ يوسف بحرينى ، در كتاب حدائق ، روزهء عاشورا را اگر بر وجه حزن گرفته شود جزء مستحبات مؤكده دانسته است . ابو الفتوح در مقام تعديد اقسام روزه: از واجب و حرام و مكروه و مستحب در شماره مستحبات آنها گفته است : « : و روزه عاشورا را بر وجه حزن و مصيبت » محقق نيز در كتاب « المعتبر » در طى تعديد اقسام روزه هاى مستحب گفته است « و صوم عاشورا حزنا لا تبرّكا » بعضى هم آن را « مكروه » دانسته‌اند شايد معنى مكروه بودن كم بودن ثواب باشد نه محظور بودن آن ، چنان كه سيد محمد كاظم يزدى ( متوفى 1337 هجرى قمرى ) در كتاب « عروة الوثقى » به اين معنى تصريح كرده است .

روزهء عاشورا به طورى كه دشتكى نوشته [1] ابن عباس گفته است : يهود روز دهم محرّم را كه به نام عاشورا ناميده شده روزه مىگرفتند پيغمبر ( ص ) چون به مدينه وارد شد از آنان سبب پرسيد . گفتند : چون فرعون در چنين روزى غرق شده موسى به شكرانهء آن روزه گرفته و ما به وى تأسى مىكنيم . حضرت فرمود : « نحن احق بإحياء سنّة اخى موسى منكم » پس روز عاشورا را روزه گرفت و مردم را به روزه گرفتن وادار فرمود و چون روزهء ماه رمضان واجب شد آن اهتمام كه در بارهء روزهء عاشورا بود نماند . . » باز دشتكى شرحى مفصل در بارهء روزهء اين روز نوشته كه بدين گونه تخليص مىشود :

« بدان كه اتفاق است علما را بر اين كه روزهء روز عاشورا اكنون سنت است

چه آن كه پيغمبر ( ص ) در سال اول از هجرت اين روز را روزه گرفته و به همهء مسلمين حتى كودكان نيز امر فرموده كه روزه بگيرند » [1] كازرونى در المنتقى ، بنا بنقل مجلسى ، در ذيل حوادث سال اول هجرت ، گفته است : « و فى هذه السنة صام عاشورا و امر بصيامه . . »

ابو الفتوح ، در طىّ تفسير آيهء 179 از سورهء البقره * ( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ - الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ چنين آورده است : « بعضى ديگر از مفسران گفتند خداى تعالى در بدايت شرع ، روزهء عاشورا و روزهء ايام البيض فريضه كرده بود چون روزهء ماه رمضان فرض شد تخفيف كرده و آن را برداشت » . از اين عبارت معلوم مىگردد كه سه روز از هر ماه روزه‌اش واجب شده بوده است و روايتى نقل كرده كه به آدم دستور داده شده بوده است كه روز 13 و 14 و 15 از هر ماه را روزه بگيرد .

از طرق عامه ، هم از صحيح بخارى نقل شده كه به اسنادش از عائشه اين مضمون را روايت كرده است : « قريش در جاهليت روز عاشورا را روزه مىگرفتند بعد پيغمبر ( ص ) به روزه گرفتن آن روز دستور فرمود تا روزهء ماه رمضان واجب شد و پيغمبر ( ص ) گفت : « من شاء فليصمه و من شاء افطر » مقريزى در « امتاع الاسماع » گفته است « و كان المسلمون يصومون عاشورا فلما فرض رمضان لم يؤمروا بصيام عاشورا و لم ينهوا عنه » .