ولی‌فقیه و نیابت عام امام زمان

سؤال

طبق حدیثی از امام رضا که فرمودند: هرکس بگوید که من نائب امام زمان هستم دروغگو است. چگونه نیابت آیت الله خامنه ای امکان‌پذیر است؟

شیعیان معتقدند در دوران غیبت کبرا، نائب خاص وجود ندارد اما از برخی روایات به‌دست می‌آید که برخی افراد با شرائط خاص، نائب عام امام زمان(ع) هستند. این نیابت عامه، با شرائط خاص است:

درگاه‌ها

• امام زمان(ع): «اَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ فَارْجِعوُا فیها اِلی رُواةِ حَدیثِنا، فَاِنَّهُمْ حُجَّتی عَلَیْکُمْ وَاَنَا حُجَّةُ اللّهِ عَلَیْهِمْ؛ اما در حوادثی که بعداً به‌وجود می‌آید، در آنها به راویان احادیث ما رجوع کنید؛ زیرا آنها حجت من بر شما و من حجت خدا بر آنان هستم». محققان معتقدند این روایت بر معرفی افراد به عنوان نائب امام زمان و لزوم رجوع به این نائبان عام، دلالت دارد.
• امام صادق(ع): فَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ، حَافِظاً لِدِینِهِ، مُخَالِفاً لِهَوَاهُ، مُطِیعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ یُقَلِّدُوهُ. هر کدام از فقهاء که از نفس خود حفاظت می‌کند، محافظ دینش است، مخالف هوای نفس خود عمل کند و اطاعت امر خداوند کند، بر عوام است که از وی تقلید کنند.
• امام صادق(ع) در مورد تکلیف شیعیانی که به امام معصوم دسترسی ندارند: «هر کس از شما که راوی حدیث ما باشد و در حلال و حرام ما بنگرد و صاحب نظر باشد و احکام ما را بشناسد، حکم او را بپذیرید چرا که من او را بر شما، حاکم قرار داده‌ام»

بر مبنای نظریه ولایت فقیه کسی می‌تواند عهده‌دار ولایت بر مسلمانان گردد که دارای شرائط علمی، فقهی و بینش صحیح سیاسی، اجتماعی، عدالت و تقوی باشد و چنین فردی براساس روایات، از طرف امام زمان(ع) نصب عام گردیده است.

مرحوم محقق کرکی (م: ۹۴۰) از عالمان شیعه معتقد بود فقهای شیعه، اتفاق دارند که فقیه عادل امامی دارای همه شرایط فتوا، در همه اموری که نیابت در آن دخالت دارد، نایب امامان معصوم(ع) است.

محقق اردبیلی (م:۹۹۳) از فقیهان شیعه، نیابت عامه فقیه از پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) را مطرح می‌کند. شهید ثانی، از دیگر فقیهان شیعه، فقیه عادل شیعه جامع شرائط برای فتوا دادن را نائب امام می‌داند.

روایاتی بر پایان نیابت با پایان دوران غیبت صغرا

براساس برخی روایات، نیابت امام زمان، با پایان یافتن نیابتِ آخرین نائب دوران غیبت صغرا، به پایان رسیده است. مقصود از پایان دوره نیابت براساس این روایات را پایان نیابت خاصه دانسته‌اند و ارتباطی با نیابت عامه ندارد. آنچه در مورد صحت اطلاق عنوان نائب بر ولی‌فقیه گفته شده، نیابت عامه است که روایات با آن منافاتی ندارد.