علائم ظهور

سؤال

علائم ظهور امام زمان چیست؟

درگاه‌ها

با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی. از اینکه با مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم مکاتبه نموده‌اید صمیمانه تشکر می‌کنیم.

جواب اجمالی:

زمان دقیق ظهور امام زمان «ع» فقط برای خداوند معلوم است، ولی علائم و نشانه‌های فراوانی برای ظهور آن حضرت در احادیث بیان شده که به‌طور کلی به علائم غیر حتمی و حتمی تقسیم می‌شود. سیصد و سیزده تن هیچگونه مدخلیت در اصل ظهور ندارند بلکه ظهور حضرت وابسته به پایان رسیدن مدّت و زمان و تحقق یافتن شرایط و ظهور علامات است.

جواب تفصیلی:

زمان دقیق ظهور امام زمان(عج) برای هیچ‌کس جز خداوند معلوم نیست. ولی علایم ونشانه‌های فراوانی برای ظهور آن حضرت در احادیث و روایات بیان شده است که ذکر تمام آنها از حوصله این پاسخ خارج است. امّا آنچه از مجموع روایات به دست می‌آید علائم ظهور به دو دسته تقسیم می‌شوند، علائم غیرحتمی و حتمی؛ ۱ که اختصاراً هر کدام بیان می‌شود:

الف. علایم غیرحتمی: مقصود از علایم غیرحتمی آن است، حوادثی که به‌طور مطلق و حتم از نشانه‌های ظهور نیست بلکه مشروط به شرطی است که اگر آن شرط تحقق یابد مشروط نیز محقق می‌شود و اگر شرط مفقود شود مشروط نیز تحقق نمی‌یابد؛ لذا مسلّم است علایمی که در مورد حتمی بودن آنها نصّی نداشته باشیم، احتمال رخ دادن آنها نیز وجود دارد، امّا علائم غیرحتمی بسیارند که به یک روایت از امام صادق (علیه السّلام) اکتفا می‌شود. آن حضرت (علیه السّلام) به یکی از یاران خود فرمود: ۱. هرگاه دیدی که حق بمیرد و طرفدارانش نابود شوند. ۲. و دیدی که: ظلم و ستم فراگیر شده است. ۳. و دیدی که: قرآن فرسوده و بدعت هائی از روی هوا و هوس، در مفاهیم آن آمده است. ۴. و دیدی که: دین خدا (عملاً) توخالی شده، همانند ظرفی که آن را واژگون سازند. ۵. و دیدی که: طرفداران و اهل باطل بر اهل حق پیشی گرفته‌اند. ۶. و دیدی که: کارهای بد آشکار شده و از آن نهی نمی‌شود و بدکاران بازخواست نمی‌شوند. ۷. و دیدی که: مردان به مردان و زنان به زنان اکتفا کنند. ۸. و دیدی که: افراد (به ظاهر) با ایمان سکوت کرده و سخنشان را نمی‌پذیرند. ۹. و دیدی که: شخص بدکار دروغ گوید: و کسی دروغ و نسبت ناروای او را رد نمی‌کند. ۱۰. و دیدی که: بچه‌ها، به بزرگان احترام نمی‌گذارند. ۱۱. و دیدی که: قطع پیوند خویشاوندی شود. ۱۲. و دیدی که: بدکار را ستایش کنند و او شاد شود و سخن بدش به او برنگردد. ۱۳. و دیدی که: نوجوانان پسر، همان کنند که زنان می‌کنند. ۱۴. و دیدی که: زنان با زنان ازدواج کنند. ۱۵. و دیدی که: انسان‌ها اموال خود را در غیر اطاعت خدا مصرف می‌کنند و کسی مانع نمی‌شود. ۱۶. و دیدی که: افراد با دیدن کار و تلاش نامناسب مؤمنان، به خدا پناه می‌برند. ۱۷. و دیدی که: مدّاحی دروغین از اشخاص، زیاد شود. ۱۸. و دیدی که: همسایه همسایه خود را اذیت می‌کند و از آن جلوگیری نمی‌شود. ۱۹. و دیدی که: کافر به خاطر سختی مؤمن، شاد است. ۲۰. و دیدی که: شراب را آشکار می‌آشامند و برای نوشیدن آن کنار هم می‌نشینند و از خداوند متعال نمی‌ترسند. ۲۱. و دیدی که: کسی که امر به معروف می‌کند خوار و ذلیل است. ۲۲. و دیدی که: آدم بدکار در آنچه آن را خداوند دوست ندارد، نیرومند و مورد ستایش است. ۲۳. و دیدی که: اهل قرآن و دوستان آنها خوارند. ۲۴. و دیدی که: راه نیک بسته و راه بد باز است. ۲۵. و دیدی که: خانه کعبه تعطیل شده و به تعطیلی آن دستور داده می‌شود. ۲۶. و دیدی که: انسان به زبان می‌گوید ولی عمل نمی‌کند. ۲۷. و دیدی که: مؤمن، خوار و ذلیل شمرده می‌شود. ۲۸. و دیدی که: بدعت و زنا آشکار شود. ۲۹. و دیدی که: مردم به شهادت و گواهی ناحق اعتماد کنند. ۳۰. و دیدی که: حلال، حرام شود و حرام، حلال گردد. ۳۱. و دیدی که: دین براساس میل اشخاص معنی شود و کتاب خدا و احکام آن تعطیل گردد. ۳۲. و دیدی که: جرأت بر گناه آشکار شود و دیگر کسی برای انجام آن منتظر تاریکی شب نگردد. ۳۳. و دیدی که: مؤمن نتواند نهی از منکر کند مگر در قلبش. ۳۴. و دیدی که: ثروت بسیار زیاد در راه خشم خدا خرج گردد. ۳۵. و دیدی که: سردمداران به کافران نزدیک شوند و از نیکوکاران دور شوند. ۳۶. و دیدی که: والیان در قضاوت رشوه بگیرند. ۳۷. و دیدی که: پست‌های مهمّ والیان براساس مزایده است نه بر اساس شایستگی. ۳۸. و دیدی که: مردم را از روی تهمت یا سوءظن بشکند. ۳۹. و دیدی که: مرد به خاطر همبستری با همسران خود مورد سرزنش قرار گیرد. ۴۰. و دیدی که: زن بر شوهر خود مسلط شود و کارهایی که مورد خشنودی شوهر نیست انجام می‌دهد و به شوهرش خرجی می‌دهد. ۴۱. و دیدی که: سوگندهای دروغ به خدا بسیار گردد. ۴۲. و دیدی که: مشروبات الکلی به‌طور آشکار بدون مانع خرید و فروش می‌شود. ۴۳. و دیدی که: آشکار قماربازی شود. ۴۴. و دیدی که: مردم محترم توسط کسی که مردم از سلطنتش ترس دارند، خوار شوند. ۴۵. و دیدی که: نزدیک‌ترین مردم به فرمانداران، آنانی هستند که به ناسزاگویی به ما خانواده عصمت ستایش شوند. ۴۶. و دیدی که: هرکس ما را دوست دارد او را دروغگو خوانده و گواهی اش را قبول نمی‌کنند. ۴۷. و دیدی که: در گفتن سخن باطل و دروغ بر همدیگر رقابت کنند. ۴۸. و دیدی که: شنیدن سخن حق بر مردم سنگین است ولی شنیدن باطل برایشان آسان است. ۴۹. و دیدی که: همسایه از ترس زبان به همسایه احترام می‌کند. ۵۰. و دیدی که: حدود الهی تعطیل شود و طبق هوا و هوس عمل شود. ۵۱. و دیدی که: مسجدها طلاکاری (زینت داده) شود. ۵۲. و دیدی که: راستگوترین مردم نزد آنها مفتریان درغگو است. ۵۳. و دیدی که: بدکاری آشکار شده و برای سخن چینی کوشش می‌شود. ۵۴. و دیدی که: ستم و تجاوز شایع شده است. ۵۵. و دیدی که: غیبت، سخن خوش آنها شود و بعضی بعض دیگر را به آن بشارت کنند. ۵۶. و دیدی که: صلح و جهاد برای خدا نیست. ۵۷. و دیدی که: سلطان به خاطر کافر، شخص مؤمن را خوار کند. ۵۸. و دیدی که: خرابی بیشتر از آبادی است. ۵۹. و دیدی که: معاش انسان از کمفروشی به دست می‌آید. ۶۰. و دیدی که: خونریزی آسان گردد. ۶۱. و دیدی که: مرد به خاطر دنیایش ریاست می‌کند. ۶۲. و دیدی که: نماز را سبک شمارند. ۶۳. و دیدی که: انسان ثروت زیادی جمع کرده، ولی از آغاز آن تا آخر، زکاتش را نداده است. ۶۴. و دیدی که: قبر مرده‌ها را بشکافند و آنها را اذیت کنند. ۶۵. و دیدی که: هرج و مرج بسیار است. ۶۶. و دیدی که: مرد روز خود را با مستی به شب می‌رساند، و شب خود را نیز به همین منوال به صبح برساند و هیچ اهمیّتی به برنامه مردم ندهد. ۶۷. و دیدی که با حیوانات آمیزش می‌شود. ۶۸. و دیدی که مردم به مسجد (محل نماز) می‌رود وقتی برمی گردد لباس در بدن ندارد، (لباس را دزدیده‌اند). ۶۹. و دیدی که: حیوانات همدیگر را بدرند. ۷۰. و دیدی که: دل‌های مردم سخت و دیدگانشان خشک و یاد خدا برایشان گران است. ۷۱. و دیدی که: بر سر کسب‌های حرام آشکار را رقابت کنند. ۷۲. و دیدی که: نمازخوان برای خودنمایی نماز می‌خواند. ۷۳. و دیدی که: فقیه برای دین خدا فقیه نمی‌آموزد و طالب حرام ستایش و احترام می‌گردد. ۷۴. و دیدی که: مردم در اطراف قدرتمندانند. ۷۵. و دیدی که: طالب حلال، مذمت و سرزنش می‌شود و طالب حرام، ستایش و احترام می‌گردد. ۷۶. و دیدی که: در مکه و مدینه کارهایی می‌کنند که خدا دوست ندارد و کسی از آن جلوگیری نمی‌کنند و هیچ‌کس بین آنها و کارهای بدشان مانع نمی‌شود. ۷۷. و دیدی که: آلات موسیقی و لهو در مدینه و مکه آشکار گردد. ۷۸. و دیدی که مرد سخن حق گوید و امر به معروف و نهی از منکر کند، ولی دیگران او را از این کار برحذر می‌دارند. ۷۹. و دیدی که: مردم به همدیگر نگاه می‌کنند، و از مردم بدکار پیروی نمایند. ۸۰. و دیدی که: راه نیک خالی و راه رونده ندارند. ۸۱. و دیدی که: مرده را مسخره کنند و کسی برای او اندهگین نشود. ۸۲. و دیدی که: سال به سال بدعت و بدی‌ها بیشتر شود. ۸۳. و دیدی که: مردم و جمیعت‌ها جز از سرمایه داران پیروی نکنند. ۸۴. و دیدی که: به فقیر چیزی را دهند که برایش بخندند، ولی در راه غیر خدا ترحّم است. ۸۵. و دیدی که: علائم آسمانی آشکار شود و کسی از آن نگران نشود. ۸۶. و دیدی که: مردم مانند حیوانات در انظار یکدیگر عمل جنسی به جای می‌آورند و کسی از ترس مردم از آنها جلوگیری نمی‌کند. ۸۷. و دیدی که: انسان در راه غیر خدا بسیار خرج کند، ولی در راه خدا از اندک هم مضایقه دارد. ۸۸. و دیدی که: حقوق پدر و مادر رواج دارد و فرزندان هیچ احترام برای آنها قایل نیستند بلکه نزد فرزند از همه بدترند. ۸۹. و دیدی که: زن‌ها بر مسند حکومت بنشینند و هیچ کاری جز خواسته آنها پیش نرود. ۹۰. و دیدی که: پسر به پدر نسبت دروغ بدهد، و پدر و مادرش را نفرین کند و از مرگشان شاد گردد. ۹۱. و دیدی که: اگر روزی بر مردی بگذرد، ولی او در آن گناه بزرگی مانند بدکاری، کمفروشی و زشتی انجام نداده ناراحت است. ۹۲. و دیدی که: قدرتمندان غذای عموم مردم را احتکار کنند. ۹۳. و دیدی که: اموال حق خویشان پیامبر (صلی الله علیه و آله) (خمس) در راه باطل تقسیم گردد و با آن قماربازی و شرابخواری شود. ۹۴. و دیدی که: به وسیله شراب بیمار را مداوا و برای بهبودی آن تجویز کنند. ۹۵. و دیدی که: در امر به معروف و نهی از منکر و ترک دین بی‌تفاوت و یکسانند. ۹۶. و دیدی که: سر و صدای منافقان برپا، امّا صدای حق طلبان خاموش است. ۹۷. و دیدی که: برای اذان نماز مزد می‌گیرند. ۹۸. و دیدی که: مسجدها پر است از کسانی که از خدا نترسند و غیبت هم نمایند. ۹۹. و دیدی که: خورندگان اموال یتیمان ستوده شوند. ۱۰۰. و دیدی که: قاضیان برخلاف دستور خداوند قضاوت کنند. ۱۰۱. و دیدی که: استانداران از روی طمع، خائنان را امین خود قرار دهند. ۱۰۲. و دیدی که: فرمانروایان، میراث مستضعفان را در اختیار بدکاران از خدا بی‌خبر قرار دهند. ۱۰۳. و دیدی که: بر روی منبرها از پرهیزکاری سخن می‌گویند، ولی گویندگان آن پرهیزکار نیستند. ۱۰۴. و دیدی که: صدقه را با وساطت دیگران، بدون رضای خداوند و به خاطر درخواست مردم بدهند. ۱۰۵. و دیدی که: وقت (اول) نمازها را سبک بشمارند. ۱۰۶. و دیدی که: هم و هدف مردم شکم و شهوتشان است. ۱۰۷. و دیدی که: دنیا به آنها روی کرده است. ۱۰۸. و دیدی که: نشانه‌های برجسته حق ویران شده است؛ در این وقت خود را حفظ کن و از خداوند بخواه که از خطرات گناه نجاتت بدهد. ۲

این روایت گوشه‌های از مفاسد جهان در آستانه قیام و انقلاب بزرگ حضرت مهدی(عج) را بیان داشته است. البتّه روایات فراوان در این زمینه وجود دارد که علاقه مندان می‌توانند به کتاب‌های مربوط مراجعه فرمایند. ۳

ب. علائم حتمی: منظور از علائم حتمی آن است که به هیچ قید و شرطی مشروط نیست و قبل از ظهور باید واقع شود؛ که با استفاده از روایات معصومان(ع) بدین ترتیب است؛ امام صادق (علیه السّلام) فرمود: "پیش از ظهور قائم(عج) پنج نشانه حتمی است؛ یمانی، سفیانی، صیحه آسمانی، قتل نفس زکیه و فرورفتن در بیابان."۴ و نیز او فرموده: "وقوع ندا از امور حتمی است، و سفیانی از امور حتمی است، و یمانی از امور حتمی است، و کشته شدن نفس زکیه از امور حتمی است، و کف دستی که از افق آسمانی بیرون می‌آید از امور حتمی است." و اضافه فرمود: "و نیز وحشتی در ماه رمضان است که خفته را بیدار کند و شخص بیدار را به وحشت انداخته و دوشیزگان پرده نشین را از پشت پرده بیرون می‌آورد."۵

امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت کرده که فرمود: "ده چیز است که پیش از قیامت حتماً به وقوع خواهد پیوست: سفیانی، دجال، دخان، دابّه، خروج قائم، طلوع خورشید از مغرب، نزول عیسی، خسوف در مشرق، خسوف در جزیره العرب، و آتشی که از مرکز عدن شعله می‌کشد و مردم را به سوی بیابان محشر هدایت می‌کند."۶ امام محمدباقر (علیه السّلام) فرموده است: "در کوفه، پرچم‌های سیاهی که از خراسان بیرون آمده است، فرود می‌آید، و وقتی مهدی (علیه السّلام) ظاهر شد برای بیعت گرفتن به سوی آن می‌فرستد."۷

معرفی منابع برای مطالعه بیشتر:

۱. روزگار رهایی (ترجمه یومالخلاص) تألیف کامل سلیمان، ترجمه علیاکبر مهدیپور، چاپ دوم، ۱۳۷۱. چاپ ؟، ج۲.

۲. چشم به راه مهدی، جمعی از نویسندگان مجله حوزه. مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ص۳۱۲–۲۵۹.

۳. حضرت مهدی(عج)، فروغ تابان ولایت، محمد محمدی اشتهاردی، انتشارات مسجد جمکران، چاپ دوم ۱۳۷۶، ص۱۰۲–۸۸.

«والسّلام»

پاورقی‌ها:

۱. فضیل بن یسار از امام باقر ـ علیهالسّلام ـ روایت کرده که: نشانه‌های ظهور دو دسته است؛ یکی نشانه‌های غیرحتمی و دیگری نشانه‌های حتمی… ابن ابی زینب محمد بن ابراهیم نعمانی، غیبت نعمانی، ترجمه جواد غفاری، کتابخانه صدوق، باب ۱۸، ص۴۲۹.

۲. باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج۵۲، ص۲۶۰–۲۵۶.

۳. البتّه کتابهای فروان علایم ظهور را بین کرده که دو کتاب به عنوان نمونه برای مطالعه بیشتر معرفی می‌شود:

۱. مهدی منتظر(عج) مؤلف حاج شیخ جواد خراسانی، محقق، سید جواد میرشفیعی خوانساری، ناشر: بنیاد پژوهشهای علمی فرهنگی نورالاصفیاء، ص۳۰۲–۲۰۷، بخش سوم.

۲. نشانه‌های ظهور او، مرحوم حاج شیخ محمد خادمی شیرازی، انتشارات مسجد جمکران، چاپ نگین، تاریخ و نوبت چاپ اول، زمستان ۷۸.

۴. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ص۶۵۰.

۵. ابن ابی زینب محمد بن ابراهیم نعمانی، غیبت نعمانی، پیشین، باب ۱۴، ص۳۶۵.

۶. علامه مجلسی، بحارالانوار، پیشن، ج۵۲، ص۲۰۹.

۷. شیخ طوسی، کتاب الغیبه، انتشارات بصیرتی، قم، ص۲۷۴.