دامنه اختیارات حکومتی امامان معصوم
حیطه منصب حکومت در امامان شیعه(ع) چه اندازه است؟
دامنه اختیارات حکومتی معصومان بر امت، طبق نظر شیعیان، همان ولایت و حاکمیت خداوند بر بندگانش است. همه اختیارات حکومت که موجب دخل و تصرف در امور انسان‌ها، محدود کردن و توسعه آزادی آنها، تدبیر امور و … می‌گردد و به‌طور کلی همه شئونات حکومتی که به صورت خلاصه به حوزه قانونگذاری، اجرا و قضاوت مربوط می‌شود، در حوزه ولایت و منصب حکومتی معصومان(ع) قرار می‌گیرد. مهمترین دلیل بر این اطلاق آیه ۵۹ سوره نساء بیان شده است.
مشروعیت حکومت از منظر اسلام
در نظام سیاسی اسلام بر اساس مبانی دینی و از جمله با مراجعه به آیاتی همچون «إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّه؛ فرمان و حکم فقط به دست خداست»،[۱] «أَلَا لَهُ الْحُكْمُ؛ آگاه باشید! فرمانروایی و حکومت مطلق فقط ویژه اوست»،[۲] و … می‌توان دریافت حاکمیت به صورت انحصاری متعلق به خداوند است. به همین دلیل گفته می‌شود در نظام سیاسی اسلام، حاکمیت از ربوبیت تشریعی خداوند سرچشمه می‌گیرد و او ربّ و صاحب اختیار هستی و انسان‌ها می‌باشد. چنین اعتقادی ایجاب می‌کند که تصرف در امور مخلوقات خدا حتماً با اذن خداوند صورت گیرد.
گسترش حاکمیت خداوند بر بندگان برای معصومان
تشکیل حکومت و تنظیم قوانین و ایجاد نظم، مستلزم تصرف در امور انسان‌ها و محدود ساختن آزادی افراد است و این امر تنها از سوی کسی جایز است که دارای حق و اختیار این کار باشد،[۳] یا از طرف او مأذون و منصوب باشد. خداوند که منشأ حقوق است، حق حکومت و ولایت بر مردم را به پیامبر اکرم(ص)، امامان معصوم یا جانشینان معصوم واگذار نموده است. او حق دارد احکام الهی را در جامعه پیاده کند، چون از ناحیه کسی نصب شده است که همه هستی و حقوق و خوبی‌ها از اوست.[۴]
بر این اساس در بینش اسلامی، منبع و سرچشمه مشروعیت، الهی بوده و از ولایت تشریعی و اراده تشریعی خداوند سرچشمه می‌گیرد. روح مشروعیت را اذن الهی تشکیل می‌دهد و رأی و خواست مردم در مقام فعلیت بخشیدن و عینیت بخشیدن به حکومت و زمینه‌سازی برای تشکیل حکومت مؤثر است. از طرفی ادله متعددی از آیات و روایات وجود دارد که بر اساس آنها امامان معصوم(ع) از جانب پروردگار به امامت و ولایت منصوب گشته و حق حاکمیت، ولایت و زعامت سیاسی را از ناحیه خداوند دارند:
- خداوند متعال در قرآن کریم به مؤمنان اینگونه امر می‌کند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ؛ ای اهل ایمان! از خدا اطاعت کنید و [نیز] از پیامبر و صاحبان امر خودتان [که امامان از اهل بیت اند و چون پیامبر دارای مقام عصمت می باشند] اطاعت کنید.﴾(نساء:۵۹).
امر الهی به اطاعت در این آیه مطلق است و اطاعت پیامبر و اولی الامر که همان امامان معصوم می‌باشند، در ردیف اطاعت الهی و مطلق بیان شده است بدون اینکه قید محدود کننده ای برای آن وجود داشته باشد یا قرینه‌ای بر محدودیت آن اقامه شود. چنین اطلاقی اقتضای آن را دارد که مهمترین شأن اطاعت از پروردگار که مربوط به حق الهی حکومت او می‌شود در مورد امامان معصوم نیز ساری و جاری شود و در نتیجه هر آنچه در مبحث حکومت مدخلیت دارد و موجب دخل و تصرف در امور انسان‌ها، محدود کردن آزادی آنها، تدبیر امور و … می‌گردد و به‌طور کلی کلیه شئونات حکومتی که امروزه به صورت خلاصه به حوزه تقنین، اجرا و قضاوت مربوط می‌شود، در حوزه ولایت و منصب حکومتی امام معصوم(ع) قرار می‌گیرد.