برابری ثواب زیارت امام رضا(ع) با حج

سؤال: چرا در احادیث زیارت امام رضا ((ع)) را برابر با حج اکبر می دانند؟

با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی! از اين که با مرکز مطالعات و پاسخ‌گويی به شبهات مکاتبه نموده‌ايد صميمانه تشکر می‌کنيم.

جايگاه و حرمت خانه كعبه بر هيچ مسلمانی پوشيده نيست، چرا كه آيات و روايات زيادی به خوبي وصف اين مكان مقدس و سرزمين وحی را بيان داشته اند، از طرف ديگر قبور و حرم اهل بيت((ع)) جايگاه خاص خود را داشته و به طور مستمر و دائم، پذيرای هزاران زائر دلداده و عاشق و محبّ بوده كه حرم امن و شايسته ای براي مردم و زائرين می باشند. بنابراين هر يك از اين دو حرم امن الهی و ولايی از اهميت ويژه مخصوص به خود برخوردار بوده و هست.

زيارت ائمه معصومين(ع)، فضيلت و ثواب بسيار بالا دارد و اين ثواب اختصاص به زيارت امام خاصی ندارد. اين زيارت ها در واقع نشانۀ ابراز محبت ما نسبت به آنان است و باعث زياد شدن ياد و ذكر آنها در جامعه مي گردد كه ارزش والايي دارد.

روایاتی دربارۀ ثواب زیارت امام رضا((ع)) وارد شده که در برخی از آنها این ثواب معادل هزاران حج دانسته شده است که به دو مورد از آنها اشاره می کنیم:

۱ـ «قال أَبِو الْحَسَنِ مُوسَى((ع)) قَالَ: مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِي عَلِيٍّ كَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ كَسَبْعِينَ حَجَّه مَبْرُورَه. قَالَ قُلْتُ: سَبْعِينَ حَجَّه؟ قَالَ: نَعَمْ وَ سَبْعِينَ أَلْفَ حَجَّه قَالَ قُلْتُ: سَبْعِينَ أَلْفَ حَجَّه؟ قَالَ رُبَّ حَجَّه لَا تُقْبَلُ ... الحدیث؛ امام کاظم((ع)) فرموند: كسى كه قبر فرزندم را زيارت كند براى او نزد خدا ثواب هفتاد حجّ مقبول مى‏باشد. راوى مى‏گويد: محضرش عرضه داشتم: ثواب هفتاد حج؟! حضرت فرمودند: بلى، بلكه ثواب هفتصد حج؟! عرض كردم: هفتصد حج؟! فرمودند: بلى، بلكه ثواب هفتاد هزار حج. عرض كردم: هفتاد هزار حج؟! فرمودند: بلى، از اين گذشته بسا حج مقبول واقع نمى‏شود ... .»

سندی که برای این روایت در کتاب شریف کافی و به تبع این کتاب در بیشتر کتب دیگر آمده به علت مجهول بودن راویان آن ضعیف می باشد. در کتاب های مرحوم شیخ صدوق مانند امالی و عیون سند دیگری برای آن ذکر شده که آن سند هم به علت راوی آخر که مجهول است ضعیف می باشد.

۲ـ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ قَالَ: قَرَأْتُ فِي كِتَابِ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا((ع)): «أَبْلِغْ شِيعَتِي أَنَّ زِيَارَتِي تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ أَلْفَ حِجَّه قَالَ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ((ع)) أَلْفَ حِجَّه قَالَ إِي وَ اللَّهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حِجَّه لِمَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ؛ ابی نصر بزنطی می گوید: نامه امام رضا((ع)) را خواندم كه نوشته بودند: برسان به شيعيان من كه زيارت من نزد خداوند برابر است با هزار حج. بزنطی می گوید چون به خدمت امام جواد((ع)) رسيدم عرض کردم هزار حج ؟ حضرت فرمودند كه آرى و اللَّه كه چنين است و با هزار هزار(یک میلیون) حج برابر است، برای كسى كه حق حضرت را خوب شناخته باشد(یعنی مقام امام را بشناسد).»

سند روایت به صورت کامل در کامل الزیارات آمده و صحیح می باشد.

دلالت روایات

زیارت امام رضا، معادل هفتاد هزار حج، و حتی یک میلیون حج دانسته شده است، یکی از راه‌های پی بردن به عظمت و حقیقت این معنا، توجه به معنای حج و اذکاری است که در مراسم حج اظهار می‌شود.

حج، ترسیمی از حرکت انسان به سوی خداست؛ سیر کامل الی‌الله است؛ سفر کاملی است که گویا انسان از آغاز این سفر، همانند سفر مرگ، در عوالم آخرت سیر می‌کند. در معارفی که حول حج، در کتاب‌هایی همچون "معراج‌السعاده" آمده است، به زائر بیت‌الله‌الحرام توصیه می‌کنند که هنگام خروج از منزل به قصد خانه‌ خدا، به‌گونه‌ای حرکت کنید که انگار به سمت آخرت می‌روید! وقتی در میقات، لباس احرام می‌پوشید، احساس کنید که همه‌ لباس‌ها را از تن خود درآورده، و کفن پوشیده‌اید.

مطالعه و غور در اسرار حج، کلید فهم اسرار زیارت معصومین‌(علیهم‌السلام) و زیارت امام رضا((ع)) است که در روایات، گاهی معادل هزاران حج برشمرده شده است. اگر انسان در این نکات تامل کند که سرّ «میقات»، «احرام»، «تلبیه»، «طواف»، «سعی»، «تقصیر»، «رمی» و «وقوف در عرفات» چیست؛ آن‌گاه هنگامی که به قصد زیارت علی‌ بن ‌موسی ‌الرضا(علیه‌السلام) از منزل خارج می‌شود، آرام ‌آرام، به زیارتی که از سوی معصومین(علیهم‌ السلام) سفارش شده، راه خواهد برد و بارگاه معصوم را «عارفاً بحقه» زیارت خواهد کرد.

زیارت امام معصوم، یک سفر کامل معنوی است؛ و این ظرفیت را دارد که در هر قدمش، انسان را به رشد برساند. البته این مطلب به این معنا نیست که هر کس به زیارت برود، الزاماً به چنین مقامی برسد! بلکه اشاره به این مطلب مهم است که زیارت امام معصوم، دارای چنین ظرفیت عظیمی است؛ و اگر کسی با شرایط خاصی که در مناسک زیارت بیان می‌شود، بارگاه معصوم را زیارت کند، در هر قدمی که برای زیارت برمی‌دارد، به رشدی معادل رشد یک حج مقبول نائل می‌شود.

درست است که سفر ما به سوی خداست؛ اما در این سفر باید از خانه‌ امام رضا((ع)) عبور کنیم. چون امام معصوم، باب ‌الله است؛ کسی که قصد سکنی گزیدن در سرای توحید را دارد، باید از مسیر امام معصوم((ع)) عبور کند؛ جز از این باب نمی‌توان به مقامات توحید رسید. اگر درک مراتب توحید برای انسان ممکن است، این امکان از این باب مقدور می‌شود و لا غیر؛ راه‌های دیگر بن‌بست‌اند و انسان را به بی‌راهه و پرتگاه‌های خطرناک می‌کشانند.

چند نکته

۱ـ باید توجه داشت که هر کدام از زیارت و حج در جایگاه خود هستند چرا که خداوند در چند سوره از قرآن به كعبه و مناسك حج و موقعيت تاريخي ـ سياسي و اجتماعي آن پرداخته و سوره حج را در اهميت آن نازل نموده است، از جمله در سوره آل عمران فرموده: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكه مُبَارَكا وَهُدًي لِّلْعَالَمِينَ؛ يعني كعبه را اولين خانه امن و هدايت و عبادت براي مردم قرار دادم كه محل اجتماع آنها و هدايت براي جهانيان است.»

و در مورد جایگاه خانۀ کعبه در سورۀ بقره آیۀ ۱۲۵ آمده است: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَه لِّلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّي وَ عَهِدْنَا إِلَي إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَ الْعَاكفِينَ وَ الرُّكعِ السُّجُودِ؛ و به خاطر بياوريد هنگامي را كه خانه كعبه را محل بازگشت و مركز امن و امان براي مردم قرار داديم و از مقام ابراهيم نمازگاهي براي خود انتخاب كنيد و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانه مرا براي طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجده كنندگان پاك و پاكيزه كنيد.»

۲ـ و نیز باید توجه داشت که هر مقدار از آثار و فضائل زیارت امام رضا((ع)) بیان کنیم باز عملی است مستحبی در مقابل، طبق نظر فقها، اگر انسان در طول عمر خود مستطیع شود بر او واجب است که یک بار اعمال حج را انجام دهد و عمل مستحبی جایگزین عمل واجب نمی شود.

۳ـ احتمال دیگری که در اینجا مطرح می شود این است که روایات وارد شده در باب زیارت امام رضا((ع)) جنبۀ تشویقی دارد چرا که در آن زمان زیارت ایشان نسبت به زیارت سایر ائمۀ معصومین((ع)) به علت دوری راه مشقت فراوانی داشت لذا برای تشویق مردم به این زیارت چنین روایاتی وارد شده است. و این نه بدان معناست که زیارت امام در حال حاضر دارای چنین ثوابی نباشد زیرا در هر زمان امام واسطۀ بین خالق و مخلوق است، چه زیارت او دارای مشقت باشد یا نه.

حدیث اخلاقی:

«عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي((ع)): مَا لِمَنْ زَارَ قَبْرَ الرِّضَا((ع)) قَالَ فَلَهُ الْجَنَّه وَ اللَّهِ».

«علی بن مهزیار می گوید: به امام هادی((ع)) عرضه داشتم: کسی که قبر امام رضا((ع)) را زیارت می کند پاداش او چیست؟

حضرت فرمودند: به خدا قسم بهشت.»