غروب خورشید در چشمه گل‌آلود در آیه ۸۶ سوره کهف

سؤال

منظور ازغروب خورشید در چشمه گل آلود در آیه ۸۶ سوره کهف چیست؟

این آیات دنباله داستان ذوالقرنین است که خداوند می‌فرماید: ﴿فَأَتْبَعَ سَبَبًا. حَتی إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فی عَیْنٍ حَمِئَه وَ وَجَدَ عِندَهَا قَوْمًا قُلْنَا یَاذَا الْقَرْنَینْ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَ إِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِیهِمْ حُسْنًا﴾؛ «او از این اسباب، استفاده کرد. تا به غروبگاه آفتاب رسید آن را چنین یافت که در چشمه ای ـ یا دریایی ـ گِل آلود فرومی‌رود و نزدیک آن قومی را یافت. گفتیم ـ به او الهام کردیم ـ ای ذو القرنین، یا اینان را عذاب می‌کنی یا میان شان رفتاری نیکو پیش می‌گیری».

این که مراد از فرورفتن خورشید در چشمه گل آلود چیست در کتاب‌های تفسیری آمده است:

۱. ذوالقرنین به ساحل دریای سیاه و گرم رسید که حدود خط استواء و سرزمین آفریقا است و سمت دیگر دریا زمین دیده نمی‌شد و آنچه مشاهده می‌نمود دریا می‌دید به طوری که در نظر انسان، افق آسمان به دریا متصل به نظر می‌رسید بدین جهت تصور می‌شد که گویا آفتاب در دریا فرومی‌رود.

۲. مقصود از اینکه فرمود «آفتاب را یافت که در دریایی لجن دار غروب می‌کرد» این است که به ساحل دریایی رسید که دیگر ما ورای آن خشکی امید نمی‌رفت، و چنین به نظر می‌رسید که آفتاب در دریا غروب می‌کند چون انتهای افق بر دریا منطبق است.

۳. بعضی هم گفته‌اند: چنین چشمه لجن داری با دریای محیط، یعنی اقیانوس غربی، که جزائر خالدات در آن است منطبق است و جزائر مذکور همان جزائری است که در هیئت و جغرافیای قدیم مبدأ طول به شمار می‌رفت، و بعدها غرق شده و فعلاً اثری از آنها نمانده است.

کسی که خورشید را در هنگام غروب در کنار این چشمه مشاهده می‌کرد تصور می‌کرد که خورشید در این چشمه غروب می‌کند نه اینکه واقعا خورشید در آن غروب کند.

۴. جمله ﴿فِی عَیْنٍ حَمِئَه﴾ به صورت «عین حامیه» یعنی حاره (گرم) نیز قرائت شده و اگر این قرائت صحیح باشد دریای حار با قسمت استوایی اقیانوس کبیر که مجاور آفریقا است منطبق می‌گردد، و بعید نیست که ذو القرنین در سفر غربیش به سواحل آفریقا رسیده باشد.

۵. مجمع البیان نیز می‌نویسد: «منظور این نیست که به محل غروب خورشید رسیده است، زیرا هیچ‌کس به آنجا نمی‌رسد. در آنجا احساس کرد که گویا خورشید در چشمه ای گل آلود و تیره رنگ فرومی‌رود. اگر چه در حقیقت در پشت آن پنهان می‌شد، زیرا خورشید در آب نمی‌نشیند، بلکه در آسمان است. هر گاه انسان در کنار یا در داخل دریا باشد، احساس می‌کند که خورشید در آب دریا غروب می‌کند و هر گاه در خشکی باشد، احساس می‌کند که خورشید در خاک غروب می‌کند، اما هیچ‌یک واقعیت ندارد.»

۶. تفسیر احسن الحدیث نیز می‌نویسد: «این دو آیه در بیان سفر اول ذو القرنین است و نشان می‌دهد که او در سفر مغرب به کنار دریایی رسیده که آب آن در اثر لجن‌ها سیاه دیده می‌شد و بیننده خیال می‌کرد که آفتاب در آن غروب می‌کند، این یک امر عادی است، ما اگر در کنار دریایی باشیم که در آن خشکی دیده نشود، خواهیم دید که آفتاب در آب غروب می‌کند و از آن طلوع می‌کند، النهایه آنجا خلیج کم عمقی بوده که آب به واسطه لجن، سیاه دیده می‌شده است.»

بنابراین منظور از غروب خورشید در آب گل آلود این است که بیننده تصور می‌کند که خورشید در آب غروب می‌کند نه اینکه واقعاً و حقیقتاً چنین چیزی وجود داشته باشد و امروزه هم هر کس به غروب خورشید نگاه کند، خیال می‌کند که خورشید پشت کوه یا دریایی دارد غروب می‌کند که در واقع این کوه و دریاست که مانع دید ماست و خورشید را از جلوه چشم ما می‌برد نه اینکه خورشیددر پشت کوه غروب کند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ تفسیر کوثر، یعقوب جعفری، ج۶، ص۴۴۸، ذیل آیه.

۲ـ تفسیر مخزن العرفان در تفسیر قرآن، نصرت امین، ج۸، ص۷۱، ذیل آیه.

۳ـ و سایر تفاسیر معتبر قرآن کریم.