نشوز

سؤال

نشوز و احکام آن چیست؟

سؤال: نشوز زن در آیهٔ ۳۴ سوره نساء «وَ اللَّاتیِ تخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ» به چه معنی است و شامل چه مواردی می‌شود؟ جواب: آیهٔ ۳۴ سوره نساء، آیه‌ای است که در آن به مسئله نشوز زن اشاره شده است. این آیه می‌فرماید: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلیَ النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلیَ بَعْضٍ وَ بِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّلِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَ اللَّاتیِ تخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَّ فیِ الْمَضَاجِعِ وَ اضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلَا تَبْغُواْ عَلَیهْنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللَّهَ کاَنَ عَلِیًّا کَبِیرًا.»

نشوز در اصطلاح فقهاء عبارت از عدم انجام وظایف ناشی از زناشوئی از طرف زن یا شوهر می‌باشد. در صورتی که زن تمکین ننماید -یعنی یکی از تکالیفی را که در اثر زناشوئی عهده‌دار است انجام ندهد- ناشزه می‌گردد^[۱] (ناشزه مشتق از نشز بمعنی خودداری کردن است و مصدر آن نشوز می‌باشد) هرگاه زن یکی از تکالیف مشترک یا اختصاصی خود را انجام ندهد، مانند آنکه به نظافت خود نپردازد و آرایش ننماید که موجب تنفر شوهر را از خود فراهم آورد موجب نشوز او می‌گردد؛ همچنین است هرگاه زن مانع از نزدیکی جنسی شوهر یا استمتاعات دیگر با خود شود یا بدون اجازهٔ شوهر از منزل خود خارج گردد؛ اما اطاعت ننمودن زن از شوهر در سایر کارهائی که مربوط به روابط زناشوئی نمی‌باشد، مانند جاروب کردن منزل، آشپزی نمودن، رختخواب انداختن، خیاطی و دوخت و دوز نمودن و امثال آنها موجب نشوز او نمی‌گردد.^[۲] البته گاهی امتناع زن، مشروع می‌باشد که در این موارد عدم تمکین، نشوز محسوب نمی‌شود. از جملهٔ مواردی که امتناع زن از وظایف زناشوئی، در اثر مانعِ مشروع می‌باشد عبارت است از: ۱- در صورتی که شوهر منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت او اختیار نکند. در این صورت زن می‌تواند به خانهٔ شوهر نرود.^[۳]

در صورتی که زن بیمار گردد و نزدیکی جنسی با شوهر را پزشک منع نماید یا در عادت زنانگی باشد، زن می‌تواند یا باید از نزدیکی خودداری نماید.
هرگاه زن برای انجام تکالیف مذهبی واجب، اجازهٔ بیرون رفتن از منزل، از شوهر بخواهد و شوهر اجازه ندهد، زن می‌تواند خارج شود و این امر موجب نشوز او نمی‌گردد، مانند آنکه زن مستطیع شود و بخواهد به حج برود یا برای انجام غسل واجب به حمام برود.
هرگاه پزشک خروج زن را از منزل برای مداوا لازم بداند و شوهر اجازه ندهد، زن می‌تواند خارج گردد و این امر از موارد نشوز نمی‌باشد، مانند آنکه زن مبتلا به بیماری گردد که باید برای مداوا به بیمارستان یا خارج از کشور برود.

۵- در صورتی که شوهر به یکی از امراض واگیر دار مبتلا گردد، زن می‌تواند تا حدودی که از سرایت آن مصون بماند از شوهر دوری بجوید.^[۴] ۶- در صورتی که بودن زن با شوهر در یک منزل خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن داشته باشد او می‌تواند منزل را ترک کند و به منزل دیگری برود.^[۵] ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی ایران در این باره مقرر می‌دارد: «اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می‌تواند مسکن علیحده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه برعهده شوهر خواهد بود.» ۷- در مدت بین عقد و عروسی، زن مستحق نفقه می‌باشد، مگر آنکه ثابت شود که زن حاضر برای آمدن به خانهٔ شوهر نبوده است، که در این صورت ناشزه می‌گردد. همچنین است هرگاه تأخیر عروسی از زمان عقد به توافق زوجین باشد، زیرا ظاهر در توافق آنست که زن حق نفقهٔ خود را برای مدت مزبور ساقط نموده است.^[۶] نتیجه اینکه زن دو وظیفه واجب نسبت به شوهر دارد یکی تمکین در مسایل زناشویی است و دیگری بدون اجازه از منزل خارج نشدن. اگر در هر کدام کوتاهی کند از نظر فقهی ناشزه محسوب می‌گردد و نفقه ندارد.

مطالعه بیشتر

مسکنی، مهدی، نشوز را بشناسید تا با عشق زندگی کنید: بررسی تطبیقی نشوز از منظر فقه امامیه و حقوق مدنی، تهران: عقیل، ۱۳۸۷ش.

منابع

↑ ر ک امام خمینی، تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۵ ه‍. ق، ج۳، ص: ۵۴۴؛ محمدتقی بهجت، استفتاءات، قم: دفتر آیت الله بهجت، ۱۳۲۸ ه‍. ق، ج۴، ص: ۷۱.
↑ رک امام خمینی، تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۵ ه‍. ق، ج۳، ص: ۵۴۴. «نشوز» در زوجه، خروج او از اطاعت شوهر است که بر زن واجب می‌شود، از اینکه خود را تمکین نکند و چیزهایی را که تنفرآور است و ضدیّت با تمتع و لذت بردن از او دارد از خود برطرف نکند؛ بلکه ترک نظافت و آرایش خود با اینکه شوهر آنها را می‌خواهد از این قبیل است و همچنین است خروج او از خانه او بدون اذنش و غیر اینها؛ و در جایی که اطاعت از او واجب نیست ترک آن موجب تحقق نشوز نمی‌باشد؛ پس اگر زن از خدمات خانه و حوائج مرد که به تمتع بردن او ارتباط ندارد خودداری نماید نشوز تحقق پیدا نمی‌کند از قبیل جارو کردن یا خیاطی یا غذا پختن یا غیر اینها، حتی آب دادن و پهن کردن رختخواب؛ و نیز رک: میرزای قمی، جامع الشتات فی أجوبه السؤالات، تهران: کیهان، ۱۴۱۳ ه‍. ق، ج۴، ص۴۹۴؛ و ر ک فاضل هندی، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۶ ه‍. ق، ج۷، ص۵۲۴.
↑ ر. ک. فاضل هندی، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج۷، ص: ۵۲۴، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۶ ه‍. ق.
↑ ماده «۱۱۲۷» قانون مدنی: «هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی گردد، زن حق خواهد داشت که از نزدیکی با او امتناع نماید و امتناع بعلت مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود».
↑ محمدتقی بهجت، محمدتقی بهجت، استفتاءات، قم: دفتر آیت الله بهجت، ۱۳۲۸ ق، ج۴، ص۱۲۴.
↑ محمدتقی بهجت، محمدتقی بهجت، استفتاءات، قم: دفتر آیت الله بهجت، ۱۳۲۸ ق، ج۴، ص۴۵۶.

[1] ر ک امام خمینی، تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۵ ه‍. ق، ج۳، ص: ۵۴۴؛ محمدتقی بهجت، استفتاءات، قم: دفتر آیت الله بهجت، ۱۳۲۸ ه‍. ق، ج۴، ص: ۷۱.

[2] رک امام خمینی، تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۵ ه‍. ق، ج۳، ص: ۵۴۴. «نشوز» در زوجه، خروج او از اطاعت شوهر است که بر زن واجب می‌شود، از اینکه خود را تمکین نکند و چیزهایی را که تنفرآور است و ضدیّت با تمتع و لذت بردن از او دارد از خود برطرف نکند؛ بلکه ترک نظافت و آرایش خود با اینکه شوهر آنها را می‌خواهد از این قبیل است و همچنین است خروج او از خانه او بدون اذنش و غیر اینها؛ و در جایی که اطاعت از او واجب نیست ترک آن موجب تحقق نشوز نمی‌باشد؛ پس اگر زن از خدمات خانه و حوائج مرد که به تمتع بردن او ارتباط ندارد خودداری نماید نشوز تحقق پیدا نمی‌کند از قبیل جارو کردن یا خیاطی یا غذا پختن یا غیر اینها، حتی آب دادن و پهن کردن رختخواب؛ و نیز رک: میرزای قمی، جامع الشتات فی أجوبه السؤالات، تهران: کیهان، ۱۴۱۳ ه‍. ق، ج۴، ص۴۹۴؛ و ر ک فاضل هندی، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۶ ه‍. ق، ج۷، ص۵۲۴.

[3] ر. ک. فاضل هندی، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج۷، ص: ۵۲۴، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۶ ه‍. ق.

[4] ماده «۱۱۲۷» قانون مدنی: «هرگاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی گردد، زن حق خواهد داشت که از نزدیکی با او امتناع نماید و امتناع بعلت مزبور مانع حق نفقه نخواهد بود».

[5] محمدتقی بهجت، محمدتقی بهجت، استفتاءات، قم: دفتر آیت الله بهجت، ۱۳۲۸ ق، ج۴، ص۱۲۴.

[6] محمدتقی بهجت، محمدتقی بهجت، استفتاءات، قم: دفتر آیت الله بهجت، ۱۳۲۸ ق، ج۴، ص۴۵۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]