راههای درمان تکبر
درمان تکبر راههای گوناگونی دارد، خودشناسی، یاد مرگ، تواضع و توجه به پیامدهای تکبر از راههای درمان تکبر است. شناخت ضعف خود، به‌ویژه هنگام تولد و هنگام مرگ، خودبزرگ‌بینی را در انسان از بین می‌برد. عبادت نیز، که فروتنی نزد خداوند است، باعث ضعیف شدن احساس تکبر می‌شود.
خودشناسی
خودشناسی به‌ویژه شناخت و یادآوریِ دو مرحله تولد و مرگ در زندگی در درمان تکبر تأثیرگذار دانسته شده است. در روایتی، امام علی(ع) این دو مرحله را برای متبکر یادآوری کرده است: «تعجب می‌کنم از آدم متکبر، کسی که دیروز نطفه‌ای بیش نبود و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود، و در عین حال تکبر می‌ورزد».[۱]
اگر انسان همیشه به این دو مرحله از هستی خود توجه داشته باشد، ناتوانی خود را می‌فهمد و حتی در حال شهرت و مقام نیز، به تکبر دچار نمی‌گردد.
عبادت خداوند و یاد مرگ
از عواملی که تکبر و غرور را حتی در موقعیت‌هایی مانند شهرت و مقام، از بین می‌برد، عبادت خدا است. امام علی(ع) یکی از فلسفه‌های نماز را پاک شدن انسان از تکبر دانسته است.[۲]
همچنین یاد مرگ می‌تواند انسان را از انحرافات اخلاقی، از جمله تکبر و خود بزرگ‌بینی جلوگیری کند. بر اساس روایتی، امام علی(ع) به انسان سفارش کرده فخر و مباهات را کنار گذاشته، تکبر را از خود دور سازید و به یاد قبر خود باشید.[۳]
تواضع
تواضع به معنای فروتنی و شکسته‌نفسی بوده و ضد تکبر است. هر چه انسان تلاش کند به ویژگی تواضع نزدیک‌تر شود، از تکبر دورتر خواهد شد.
برای ایجاد صفت تواضع، راههای گوناگونی گفته شده است؛ یکی از آنها انجام کارهای روزانه به دست خود شخص است. زمانی که انسان، کارهای روزمره خود را انجام دهد و به دیگران تحمیل نکند، به‌تدریج احساس تکبر و خودبزرگ‌بینی در او از میان می‌رود. بر پایه روایتی، امام صادق(ع) سفارش کرده، انسان کارهای روزانه خود را انجام دهد، تا از بیماری تکبر در امان باشد.[۴]
توجه به پیامدهای تکبر
توجه به پیامدهای تکبر، در ایجاد انگیزه برای درمان و مبارزه با آن تأثیرگذار است. برخی از پیامدهای تکبر از نگاه معصومان(ع) چنین است:
تقویت عزت نفس
یکی از عوامل تکبر، احساس حقارت و کوچکی در خود است؛ زیرا وقتی فرد در خود احساس حقارت می‌کند، ممکن است تلاش کند با بزرگ شمردن خود و تحقیر دیگران، این احساس را از میان ببرد.
برای از بین بردن این احساس حقارت، باید انسان عزت نفس خود را تقویت کند. برای تقویت عزت نفس راه‌هایی گفته شده که برخی از آنها چنین است:
- توجه به مقام خلیفة الاهی خود
- توجه به بالاتر بودن آبروی مؤمن از کعبه
- همنشینی با عالمان
- مطالعه شرح حال عارفان و بزرگان اخلاق
- توجه به اینکه عزت و ذلت به دست خدا است و عزت در پیروی از دستورات خدا به دست می‌آید
- استفاده از توانایی‌ها و مهارت‌های خود در راه خدمت به خلق
- تفکر در نعمت‌های ظاهری و باطنی که خداوند به ما داده است
- تقویت رابطه خود با خدا و تفکر در صفات و اسماء الاهی.
منابع
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۷۸، ص۹۴.
- ↑ محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۶۵۷؛ شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۴۹۲.
- ↑ شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۴۹۱.
- ↑ شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱، ص۴۹۱.
- ↑ محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، ترجمه حمید رضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۸۶۳.