المراقبات (کتاب)

از ویکی پاسخ
نسخهٔ تاریخ ‏۴ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۱ توسط Shamloo (بحث | مشارکت‌ها)
سؤال

کتاب المراقبات از کیست و موضوع آن چیست؟

المراقبات یا اعمال سِّنَه کتابی از میرزا جواد ملکی تبریزی به زبان عربی که دربارهٔ سیر و سلوک عرفانی و مراقبه نفس است. در این کتاب تمام اعمال دینی مخصوص روزهای هر ماه از سال، چون نماز و دعاهای خاص، بیان شده است. علامهٔ طباطبایی مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته و مضمون کتاب و نویسنده آن را تحسین و ستایش کرده است.

کتاب «المراقبات» اثر میرزا جواد ملکی تبریزی

مؤلف

میرزا جواد ملکی تبریزی در تبریز متولد شد و پس از تحصیل مقدمات به نجف رفت و دوران جوانی خود را در این شهر به تحصیل علم و دانش سپری کرد. استاد او در فقه حاج‌آقا رضا همدانی (۱۲۵۰ - ۱۳۲۲ ق)، در اصول آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (۱۲۵۵-۱۳۲۹ق) و در عرفان، اخلاق و سلوک ملا حسین‌قلی همدانی (۱۲۳۹-۱۳۱۱ق) بوده است.

ملکی تبریزی در سال ۱۳۲۱ق به ایران آمد و در تبریز به ترویج احکام و تهذیب نفوس پرداخت. در سال ۱۳۲۹ق به خاطر وضع نامساعد تبریز به قم مهاجرت کرد و در تشکیل حوزهٔ علمیهٔ جدید قم به‌همت شیخ عبد الکریم حائری سهیم شد. ملکی تبریزی در سال ۱۳۴۳ق درگذشت و در قبرستان شیخان قم به خاک سپرده شد.[۱]

میرزا جواد ملکی تبریزی در کنار فقه بر جایگاه اخلاق و عرفان تأکید داشت و این امر ویژگی خاصی به افکار او می‌داد.[۲]

محتوای کتاب

المراقبات، همان‌گونه که عنوان آن بیانگر است، شامل اعمال دینی ویژهٔ هر ماه است. در فصل اول، مراقبات مربوط به ماه محرم الحرام و در پایان مراقبات مربوط به ماه ذی‌الحجّه آمده است. در بیان اعمال هر ماه، نمازها و دعاها و آداب ویژه آن به‌تفصیل گفته شده و به اسرار باطنی هر یک اشارات سودمندی شده است. فصل نهم کتاب، که درباره مراقبات و اعمال ماه مبارک رمضان است، مفصل‌تر از دیگر فصل‌ها (حدود ۱۵۰ص) است.[۳]

  • مقدمه: در بیان تأمّل در نعمت‌ها و توجه به اصلاح قلب و مغفرت و مناجات با حق تعالی.
  • فصل اول: در بیان مراقبت‌های ماه محرم، و یادآوری مصائب امام حسین(ع) و اعمال دههٔ اول.
  • فصل دوم: در بیان مراقبت‌های ماه صفر و زیارت اربعین، و زیارت پیامبر(ص) و امام حسن(ع).
  • فصل سوم: در بیان مراقبت‌های ماه ربیع‌الاول و ولادت پیامبر اسلام(ص) و شهادت امام حسن عسکری(ع) و آغاز امامت امام زمان(ع) و ازدواج پیامبر(ص) و حضرت خدیجه(س) و اسامی پیامبر(ص)، عید و آداب آن.
  • فصل چهارم: در بیان مراقبت‌های ماه ربیع‌الثانی و ولادت امام حسن عسکری(ع).
  • فصل پنجم: در بیان مراقبت‌های ماه جمادی‌الاولی و ولادت امام سجاد(ع).
  • فصل ششم: در بیان مراقبت‌های جمادی‌الآخر، و ایام فاطمیه(س) و فضایل ایشان.
  • فصل هفتم: در بیان مراقبت‌های ماه رجب، معنای ماه حرام، اعمال شب اول و دعاها، لیلةالرغائب و اعمال آن، فضیلت روزه در این ماه و صدقه به‌جای روزه. نیز، نکاتی در باب اخلاص و ریا، نماز سلمان، ولادت امام علی(ع) و بعثت و اعمال عید مبعث.
  • فصل هشتم: در بیان مراقبت‌های ماه شعبان، مناجات شعبانیه، فضیلت روزهٔ ماه شعبان، ولادت امام حسین(ع)، نیمه شعبان و فضیلت شب آن، ولادت امام زمان و توسّل به ایشان و فضیلت دعای کمیل، محاسبه نفس و طلب رحمت از صاحب آن روز، و اعمال آخر شعبان.
  • فصل نهم: در بیان مراقبت‌های ماه رمضان، مراتب روزه و اقسام روزه‌داران، خطبهٔ پیامبر(ص) دربارهٔ این ماه و شرح مضامین دعاهایی که از امامان شیعه(ع) در این ماه وارد شده است. همچنین، مطالبی دربارهٔ حقیقت قرآن، تدبّر در قرآن و آثار آن، راز مستجاب‌نشدن دعاها و حسن ظن به خدا، اختیار اوقات و اماکن شریف برای دعا و تحصیل حال رقّت و گریه، افطار و اقسام آن و اهتمام برای درک شب قدر و فضیلت آن، اعمال شب قدر و دعای شب ۲۷ رمضان و اعمال شب آخر ماه رمضان و خداحافظی با این ماه. همچنین، مطالبی در بیان مراقبت در شب عید فطر و فضیلت آن و اعمال شب عید و فطریه و احکام آن.
  • فصل دهم: در بیان مراقبت‌های ماه شوّال و اعمال روز عید، متذکرشدن به حال امام زمان(ع)، مراقبت روز عید و قرائت دعاهای آن و بیان ماه شوّال و اعمال آن.
  • فصل یازدهم: در بیان مراقبت‌های ماه ذی‌القعده و روزهٔ آن، اعمال شب نیمهٔ آن، روز دحو الارض و شرافت آن و اسرار اعمال و مناسک حج. همچنین، آماده‌شدن برای سفر حج و برگرفتن توشهٔ سفر، رعایت رفیق و امیر حاجّ، آداب زیارت پیامبر اسلام(ص) و توقف در مقابل ضریح او و زیارت ائمه بقیع(ع).
  • فصل دوازدهم: در بیان مراقبت‌های ماه ذی‌الحجة، فضیلت دههٔ اول آن، دعاهای پنج‌گانه که به حضرت عیسی(ع) هدیه شده، اعمالی که در دههٔ اول وارد شده و اعمال شب و روز عرفه و زیارت امام حسین(ع). نیز، اعمال شب و روز عید قربان، آداب رفتن به نماز عید، در فضیلت و اعمال روز عید غدیر، در معنای ولایت و حقیقت آن و بیان زیارت جامعه، شرح روز عید غدیر و خطبه غدیر، صلوات مخصوص و روایات امام رضا(ع) در فضیلت این روز و معنی ولایت مطلقه و حقیقت آن. همچنین، منزلت روز مباهله، اعمال این روز و نزول سوره انسان در شأن اهل‌بیت(ع).
  • خاتمه: در بیان به‌جا آوردن اعمال به قدر امکان، اجتناب از غرور در عبادت، اهتمام در تحصیل اخلاص، توجه به معانی و باطن عبادت و مناجات مؤلف با خداوند.[۴]

گزیده‌هایی از کتاب

  • صدق در اخلاق تنها با لطفِ خاص خداوند در بندگانش به‌وجود می‌آید.[۵]
  • در هنگام انجام اعمال، انسان باید مراقب باشد که دوستی و ستایش مردم در نیت او اثر نگذارد.[۶]
  • مبادا بدنت برهنه از لباس تقوا و سرت بدون عمامه مراقبت باشد و از تو بوی آلودگی‌های دنیا استشمام شود. مبادا بدنت باعث فاسد شدن اخلاقت شود، سرت خالی از معرفت، قلبت خالی از ایمان و چشمت به‌خاطر نگاه‌های حرام دردمند، زبانت از گفتن رضای خدا لال، گوش تو از شنیدن ذکر خدا کر، دست تو به‌خاطر بخل از جود و سخاوت و انفاق بسته و شکمت از چیزهای حرام پر شود.[۷]
  • علت بی‌علاقگی به پاداش آخرت و علاقه به نعمت‌های دنیا چیزی جز ضعف ایمان نیست.[۸]
  • بهره‌ات از رحمت خداوند این است که به بندگان غافل خداوند رحم کنی و آنان را با وعظ و نصیحت، و بدون درشتی و خشونت، از راه غفلتی که دارند به راه خداوند بیاوری و به گناهکاران به چشم رحمت نگاه کنی، نه آزار و اذیت.[۹]

دربارهٔ کتاب

امام خمینی (۱۲۸۱-۱۳۶۸ش) به خواندن این کتاب سفارش کرده است. او میرزا جواد ملکی تبریزی را شیخ جلیل القدر و عارف بالله توصیف کرده است.[۱۰]

علامه طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش) دربارهٔ این کتاب می‌گوید که این کتاب دریای لبریزی است که در پیمانه نمی‌گنجد و مؤلف آن پیشوای والا مقامی است که بلندای شخصیت او با هیچ مقیاسی قابل اندازه‌گیری نیست. از نظر طباطبایی المراقبات از بهترین کتاب‌هایی است که در زمینهٔ آداب مراقبت و خودسازی معنوی نگارش یافته و در آن تمام مطالبی که مربّیان دربارهٔ عبادت خدا فهمیده‌اند وجود دارد.[۱۱]

میرزا خلیل کمره‌ای (۱۲۷۷-۱۳۶۳ش) دربارهٔ المراقبات گفته است که این کتاب از اصول و صحّاح حدیث، ادعیّه و اوراد روز و شب و ماه و سال را استخراج کرده و طبق اصول حدیث از منابع موثّق این مطالب را بیان کرده است.[۱۲]


منابع

  1. الطهرانی، محمدمحسن آقابزرک، طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۳۰ق، ج۱۳، ص۳۲۹-۳۳۰.
  2. پاکتچی، احمد، «حوزه علمیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۲ش، ج۲۱، ذیل مدخل.
  3. «معرفی‌های اجمالی»، آیینهٔ پژوهش، دفتر تبلیغات اسلامی حوزهٔ علمیهٔ قم، خرداد و تیر ۱۳۶۹ش.
  4. ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، ترجمهٔ ابراهیم محدث بندرریگی، قم، نشر اخلاق، ۱۳۷۶ش، فهرست.
  5. ملکی تبریزی، المراقبات، ص۲۵.
  6. ملکی تبریزی، المراقبات، ص۲۵.
  7. ملکی تبریزی، المراقبات، ص۴۰.
  8. ملکی تبریزی، المراقبات، ص۱۱۳.
  9. ملکی تبریزی، المراقبات، ص۱۱۴.
  10. ملکی تبریزی، میرزا جواد، اسرار الصلاه، ترجمهٔ رضا رجب‌زاده، تهران، انتشارات پیام آزادی، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۸.
  11. ملکی تبریزی، المراقبات، ص۱۹.
  12. ملکی تبریزی، میرزا جواد، ترجمهٔ المراقبات‌: برنامه کامل عرفانی برای خودسازی‌، ترجمهٔ علیرضا خسروی، تصحیح و نظارت بر ترجمه خلیل کمره‌ای‌، ویرایش ترجمه صادق حسن‌زاده‌ قم، مؤمنین، ۱۳۷۸ش، ص۱۹.