فقه و مصلحت (کتاب)
کتاب فقه و مصلحت از کیست و چه محتوایی دارد؟
| فقه و مصلحت | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | ابوالقاسم علیدوست |
| موضوع | فقه |
| زبان | فارسی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی |
علیدوست:
«سال ۱۳۶۰، هنگام تحصیل در درس خارج، در بحث مصلحت و قانونِ اهم و مهم این سؤال برای من مطرح شد که چگونه می‌توان از مصلحت استفاده کرد بدون اینکه گرفتار آسیب‌های آن شد… نقش مهم مصلحت و نبود رویه‌ای ثابت، باعث شد که تحقیقات مفصلی در این زمینه انجام دهم که حاصل آن در کتاب فقه و مصلحت جمع‌آوری گردید».[۱]
کتاب فقه و مصلحت اثر ابوالقاسم علیدوست (متولد ۱۳۴۰ش) است که اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۹ش و اثر برگزیده کتاب سال حوزه درسال ۱۳۸۹ش شد. کتاب فقه و مصلحت در صدد است جایگاه و کارکردهای مصلحت و شیوه تشخیص آن را بر اساس مبانی و منابع فقه اهل‌بیت(ع) به‌دست آورد. نگاه این کتاب به موضوعات و نیازهای نوپدید جست و جو کند.
این کتاب نقش مصلحت را در دانش فقه بررسی می‌کند. نویسنده کتاب گفته است «نقش مهم مصلحت و نبود رویه‌ای ثابت، باعث شد که تحقیقات مفصلی در این زمینه انجام دهم که حاصل آن در کتاب فقه و مصلحت جمع‌آوری گردید.»
معرفی
کتاب فقه و مصلحت در صدد است با نگاه تطبیقی، جایگاه و کارکردهای مصلحت و شیوه تشخیص آن را بر اساس مبانی و منابع فقه اهل‌بیت(ع) به دست آورد. نگاه این کتاب به موضوعات و نیازهای نوپدید بوده است.[۲]
علیدوست این کتاب را برآمده از سالیان متمادی تدریس خود دانسته که سرانجام در قالب طرحنامه پژوهشی تدوین گردید. همچنین بخش‌های مختلف این کتاب در قالب نشست‌های علمی با حضور اندیشمندان به بررسی گذاشته شد و قسمت‌هایی از آن به صورت مقاله علمی در مجلات معتبر منتشر گردید.[۳]
این کتاب نقش مصلحت را در دانش فقه بررسی می‌کند. با این فرایند که مصلحت چیست؟ آیا ما مصلحت شرعی داریم یا نداریم؟ اگر مصلحت شرعی داریم سنجش تشخیص مصلحت شرعی چیست؟ نهاد تشخیص چیست؟ یا وظیفه تشخیص برعهده کیست؟ شاخص‌های مصلحت، اصول مصلحت چیست و … .
در این کتاب به این نکته نیز پرداخته شده که کارایی مصلحت در فقه چیست؟ آیا می‌توانیم مصلحت را در کنار سایر اسناد شرعی قرار دهیم یا اینکه مصلحت کارایی سندی مثل قرآن و سنت و عقل در کشف یا اجرای مکشوف ندارد.[۴]
چه در کشف احکام و چه در تداوم احکام مشروع، مصلحت می‌تواند کارآمد باشد.[۵]
گفته شده نگاه کتاب هم عموماً نگاه مقارنه است، یعنی بین فقه اهل تسنن و فقه شیعه بحث می‌کند. در حدود ۵۰۰ منبع از کتب شیعه و سنی به‌طور مستقیم در این کتاب استفاده شده است.[۶] این کتاب اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی در زمینه فقه و اصول در سال ۱۳۸۹ش، و اثر برگزیده کتاب سال حوزه درسال ۱۳۸۹ش و اثر برگزیده هفتمین دوره جشنواره علامه طباطبایی در سال ۱۳۹۰ش شد.[۷]
نویسنده
ابوالقاسم علیدوست در سال ۱۳۴۰ش در شهرستان ابرکوه (از توابع استان یزد) متولد شد. در سال ۱۳۵۴ش وارد حوزه علمیه شیراز شد. در آنجا با شهید دستغیب آشنا شد و در مدرسه ایمانیه شیراز با مدیریت شهید دستغیب دروس حوزوی را ادامه داد. در سال ۱۳۵۵ به شهر قم مهاجرت کرد. اغلب دروس رسائل، مکاسب و کفایه را نزد آیت‌الله ستوده فرا گرفت و برخی از آن را هم از آیت الله کریمی جهرمی، و آیت الله صلواتی استفاده کرد. از سال ۶۱ در دروس خارج شرکت کرد و ۲ سال درس اصول را به صورت خصوصی از آیت‌الله خاتم یزدی آموخت.
از اساتید وی حضرات آیات آقایان فاضل لنکرانی، میرزا جواد تبریزی، ناصر مکارم شیرازی و عمدتاً آیت‌الله وحید خراسانی بوده‌اند. فلسفه را با شرح منظومه ملا هادی سبزواری خدمت آیات آقایان گرامی و انصاری شیرازی و اسفار اربعه را نزد عالمانی چون آیات آقایان جوادی آملی، حسن‌زاده آملی، محمدی گیلانی، انصاری شیرازی و مصباح یزدی فرا گرفت.
علیدوست در سال ۷۱–۷۲ تدریس رسائل و مکاسب را در مدرسه حضرت آیت‌الله گلپایگانی آغاز کرد. تدریس خارج اصول را از سال ۱۳۷۵ و خارج فقه را از سال ۱۳۸۲، تدریس فلسفه فقه را در سال ۱۳۸۹ در مدرسه عالی خاتم‌الاوصیا(عج) آغاز نمود. رشته تخصصی علیدوست ادبیات عرب، اصول فقه، فقه، تفسیر و فلسفه فقه است.
کتاب‌های فقه و عقل، فقه و عرف، فقه و مصلحت، فقه و حقوق قراردادها، ادله عام قرآنی، فقه و حقوق قراردادها، ادله عام روایی و فقه هنر از آثار اوست.[۸]
محتوا
این کتاب در سه بخش تدوین شده است:
- بخش نخست به تفسیر واژه‌های محوری تحقیق و بیان کلیات و مبانی بحث می‌پردازد. تبعیت احکام شرع از مصالح و مفاسد موجود در متعلق یا تبعیت جعل احکام از مصلحت در اصل تشریع، امکان یا عدم امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع، بیان گستره شریعت، اجتهاد و فقه از مباحثی است که در این بخش مطرح شده است.
- مباحث بخش دوم در دو فصل سامان یافته است. در فصل اول از جایگاه مصلحت در کشف حکم بحث می‌شود. موقعیت سندی مصلحت در مذاهب شریعت با استنباط حکم بخشی از مباحث این فصل است. فصل دوم، از جایگاه مصلحت در تطبیق و اجرای احکام شرعی و فقهی مکشوف، شیوه و نهاد کشف، بحث و گفت و گو می‌کند. بیان معیارها و مبانی فهم و کشف مصالح و سنجه‌های ترتیب، بررسی شئون شارع و مبینان معصوم شریعت، گفت و گو از افراد یا نهادهای متولّی تشخیص مصالح، بخشی از مباحث این فصل است.
- بخش سوم، عهده‌دار بحث از پرسش‌ها و شبهه‌ها در یک فصل و آسیب‌های مطرح در اطراف فقه المصالح در فصل دیگر است. کشاکش مصلحت و قانون؛ چیستی، بنیان و گستره حکم حکومی؛ اصل تشریع و جایگاه نهادهای تشخیص مصلحت از موضوع‌هایی است که در فصل یکم از این بخش مورد گفت و گو قرار می‌گیرد. جمود و اسباب آن؛ مصلحت گرایی افراطی و علل آن؛ نداشتن منطقی بسامان در کاربرد مصلحت؛ غفلت از مصالح بنیادین و بی‌توجهی نسبت به لوازم و مقارنات یک یا چند استصلاح از موضوع‌های مطرح در فصل دوم این بخش است.[۹]
منابع
- ↑ «استفاده از عقل و مصلحت یک ضرورت خطرناک است»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «فقه و مصلحت اثر ابوالقاسم علیدوست»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سازمان انتشارات، تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «کتاب «فقه و مصلحت» کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «آثار اندیشمندان در قید حیات را نمی‌خوانیم و به درگذشتگان می‌نازیم»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «بی مهری به هریک از علوم انسانی و فقه سبب پیمودن مسیر افراط می‌شود.»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درخ مطلب: ۱۲ آبان ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «آثار اندیشمندان در قید حیات را نمی‌خوانیم و به درگذشتگان می‌نازیم»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «زندگینامه آیت الله علیدوست»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۰۶ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «زندگینامه آیت الله علیدوست»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۰۶ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ش.
- ↑ «کتاب «فقه و مصلحت» کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.