سوره نور

سؤال

محتوای سوره «نور» چیست؟

سوره نور در مدینه نازل شده و «۶۴» آیه دارد. این سوره چند احکام فقهی دربردارد. مانند: حد زنا، حد قذف، حجاب، لعان. در این سوره اشاره به تهمت به همسر پیامبر(ص) شده است که خداوند مؤمنین را مؤاخذه کرده است که چرا چنین چیزی را باور کردند و این را گناه بزرگی دانسته است. در این سوره از چگونگی ورود مسلمانان به خانه‌های یکدیگر سخن گفته است که از همدگیر برای ورود به خانه یکدیگر اجازه بگیرند. آیه نور که خداوند خود را نور آسمان‌ها و زمین می‌داند از آیات مشهور این سوره است. ترغیب به ازدواج، امر به نماز و زکات، نهی از چشم‌چرانی، کیفیت معاشرت با پیامبر(ص) از دیگر موضوعات این سوره است.

خوشنویسی آیه نور، اثر میرزا احمد نیریزی، نگهداری شده در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی

معرفی

سوره نور در مدینه نازل شده و ۶۴ آیه دارد و جزء هیجدهم قرآن کریم است‏.^[۱]

این سوره را از آن جهت نور می نامند که کلمه نور ۷ بار در این سوره به کار رفته و یکی از زیباترین و معروف ترین آیات قرآنی به نام آیه نور را دربردارد. این سوره به ترتیب مصحف، بیست و چهارمین و به ترتیب نزول، صد و دومین سوره قرآن و مدنی است. تعداد آیات آن ۶۴ آیه است. از نظر حجم از سوره های مثانی و متوسط و در حدود نیم جزء است.^[۲]

فضیلت

در حدیثی از پیامبر(ص) آمده است. «کسی که سوره نور را بخواند (و محتوای آن را در زندگی خود پیاده کند) خداوند به عدد هر زن و مرد با ایمانی در گذشته و آینده ده حسنه به عنوان پاداش به او خواهد داد». در حدیث دیگری از امام صادق(ع) آمده است: «اموال خود را از تلف و دامان خود را از ننگ بی‌عفتی حفظ کنید به وسیله تلاوت سوره نور، و زنانتان را در پرتو دستوراتش از انحرافات مصون دارید که هر کس قرائت این سوره را در هر شبانه روز ادامه دهد احدی از خانواده او هرگز تا پایان عمر گرفتار عمل منافی عفت نخواهد شد.» توجه به محتوای سوره که از طرق گوناگون و مؤثر به مبارزه با عوامل انحراف از جاده عفت برخاسته نکته اصلی حدیث فوق و همچنین مفهوم عملی آن را روشن می‌سازد.^[۳]

محتوا

این سوره را در حقیقت می‌توان سوره پاکدامنی و عفت و مبارزه با آلودگیهای جنسی دانست چرا که قسمت عمده دستوراتش بر محور پاکسازی اجتماع از طرق مختلف از آلودگیهای جنسی دور می‌زند و این هدف در چند مرحله پیاده شده است:

مرحله اول بیان مجازات شدید زن و مرد زناکار است که در دومین آیه این سوره با قاطعیت تمام مطرح گردیده.

مرحله دوم به این امر می‌پردازد که اجرای این حد شدید مسئله ساده‌ای نیست، و از نظر موازین قضایی اسلام شرط سنگینی دارد، نسبت به غیر مرد و همسرش «چهار شاهد» و در مورد مرد و همسرش برنامه «لعان» که شرح آن خواهد آمد باید اجرا گردد، و حتی اگر کسی که دیگری را متهم می‌سازد نتواند ادعای خود را در محکمه قضاوت اسلامی به ثبوت برساند خود مجازات شدید (چهار پنجم حد زنا) خواهد داشت، تا کسی تصور نکند می‌تواند با متهم ساختن دیگران به سادگی آنها را به مجازات اسلامی بکشاند، بلکه به عکس خودش گرفتار مجازات خواهد شد.

سپس به همین مناسبت «حدیث معروف افک» و تهمتی را که به یکی از همسران پیامبر ص زدند مطرح کرده، و قرآن شدیداً این مسئله را تعقیب می‌کند، تا کاملاً روشن شود شایعه‌سازی درباره افراد پاک چه گناه سنگینی دارد.

در مرحله سوم برای اینکه تصور نشود اسلام تنها به برنامه مجازات گنهکار قناعت می‌کند به یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری از آلودگیهای جنسی پرداخته، مسئله نهی از چشم‌چرانی مردان نسبت به زنان و زنان نسبت به مردان و موضوع حجاب زنان مسلمان را پیش کشیده مشروحاً در این زمینه بحث می‌کند، چرا که یکی از عوامل مهم انحرافات جنسی این دو مسئله چشم‌چرانی و بی‌حجابی است، و تا آنها ریشه کن نشوند آلودگیها بر طرف نخواهد شد.

در مرحله چهارم باز به عنوان یک پیشگیری مهم از آلوده شدن به اعمال منافی عفت دستور ازدواج سهل و آسان را صادر می‌کند تا از طریق ارضای مشروع غریزه جنسی با ارضای نامشروع مبارزه کند.

در مرحله پنجم بخشی از آداب معاشرت و اصول تربیت فرزندان نسبت به پدران و مادران را در همین رابطه بیان می‌کند که در اوقات خاصی که احتمال دارد زن و شوهر با هم خلوت کرده باشند، فرزندان بدون اجازه وارد اتاق آنها نشوند و موجباتی از این راه برای انحراف فکر آنها فراهم نگردد. و به همین مناسبت بعضی دیگر از آداب زندگی خانوادگی را، هر چند ارتباط با مسائل جنسی ندارد، ذکر می‌کند.

در مرحله ششم که در لابلای این بحثها طرح شده بخشی از مسائل مربوط به توحید و مبدء و معاد و تسلیم بودن در برابر فرمان پیامبر را ذکر می‌کند چرا که پشتوانه همه برنامه‌های عملی و اخلاقی همان مسائل اعتقادی و ایمان به مبدء و معاد و حقانیت نبوت است، و تا این ریشه نباشد آن شاخ و برگها و گل و میوه‌ها شکوفا نمی‌گردد. ضمناً به مناسبت بحثهای مربوط به ایمان و عمل صالح سخن از حکومت جهانی مؤمنان صالح العمل به میان آمده و به بعضی از دستورات دیگر اسلام نیز اشاره شده است که در مجموع یک واحد کامل و جامع را تشکیل می‌دهد.^[۴]

تهمت به همسر پیامبر (آیه افک)

آیه ۱۲ سوره نور:

چرا هنگامى كه آن بهتان را شنيديد مردان و زنان مؤمن به خود گمان نيك نبردند و نگفتند كه اين تهمتى آشكار است؟

از آیه ۱۱ تا آیه ۲۰ سوره روم به اتفاقی اشاره می‌کند که در آن به یکی از همسران پیامبر تهمت عظیمی (زنا) زدند. «این آیات به داستان افک اشاره می‌کند، که اهل سنت آن را مربوط به عایشه ام المؤمنین دانسته‌اند، ولی شیعه آن را درباره ماریه قبطیه مادر ابراهیم معتقد است‏.»^[۵] در این آیات خطاب به مؤمنین می‌گوید چرا وقتی این تهمت را شنیدید با حسن ظن برخورد نکردید و نگفتید این دروغ و تهمتی آشکار و بهتانی بزرگ است؟ و چرا آن تهمت زنندگان چهار شاهد نیاوردند؟ و در ادامه می‌گوید اگر فضل و رحمت خداوند نبود قطعاً بخاطر این تهمت عذاب بزرگی نازل می‌شد. در آیه ۲۳ این سوره، کسانی که به زنان پاکدامن و مؤمن نسبت زنا می‌دهند در دنیا و آخرت لعن کرده است.

آیه نور

آیه ۳۵ سوره نور به آیه نور شهرت دارد و در آن خداوند خود را نور آسمان‌ها و زمین معرفی کرده است. و در ادامه با تمثیلی این نور را توضیح می‌دهد. ﴿اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ؛ خدا نور آسمانها و زمین است.﴾(نور:۳۵)

احکام فقهی

در این سوره به چند حکم فقهی اشاره شده است از جمله حد زنا. قذف. لعان. مجازات تهمت،^[۶] مبارزه با چشم‌چرانی و ترک حجاب.

حد زنا: در آیه دو آمده است که به هر مرد و زن زناکار صد تازیانه بزنید. و در آیه بعد آمده است که زن ناکار یا مرد زناکار تنها باید با افراد زناکار و مشرک ازدواج کنند.^[۷]
مجازات تهمت به زنا (حد قذف): در آیه چهار درباره کسانی که بدون آوردن چهار شاهد عادل، به کسی تهمت زنا می‌زنند، حکم هشتاد ضربه تازیانه داده است و آنان را فاسق نامیده است و هیچگاه شهادت آنان مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد. مگر توبه کنند و مفاسد خود را اصلاح کنند.
لعان: اگر مردی تهمت زنا به همسر خود بزند باید چهار بار قسم بخورد که راست می‌گوید و برای بار پنجم بگوید لعنت خدا بر من اگر دروغگو باشم. و زن برای رفع اتهام از خود باید چهار بار قسم بخورد که آن مرد دروغگوست. و برای بار پنجم بگوید خشم خدا بر من اگر آن مرد از راستگویان باشد.
حجاب زنان سالخورده: در آیه ۶۰ درباره زنان سالخورده گفته شده که اگر امید ازدواج ندارند، بدون قصد تبرج می‌توانند حجاب نداشته باشند.
حجاب و زینت زنان: در آیه ۳۱ گفته شده که زنان زینت خود را جز آنچه آشکار است باید بپوشانند. و باید خمار (روسری) را بر گردن (گریبان) خود بگذارند.

آیات مهم

نهی از چشم چرانی: در آیات ۳۰ ۳۱ این سوره به زنان و مردان مؤمن می‌فرماید چشمان خود را از آنچه حرام است فروبندند. و شرمگاه خود را حفظ کنند.
ترغیب به ازدواج: در این سوره آمده است که مردان و زنان بی همسر و غلامان و کنیزان را همسر دهید. و اگر آنان از فقر می‌ترسند خداوند از فضل خود به آنان روزی می‌دهد.^[۸]
تسبیح‌گویی همه موجودات: طبق گفته قرآن، هر آنچه در زمین و آسمان است خداوند را تسبیح می‌گویند. و پرندگان بال گشوده. همه اینها نماز و تسبیح خود را می‌دانند و خداوند به آنچه که اینان انجام می‌دهند آگاه است.^[۹]
امر به نماز و زکات: در آیه ۵۶ آمده است: ﴿وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ؛ و نماز را برپا کنید و زکات را بدهید و پیامبر [خدا] را فرمان برید تا مورد رحمت قرار گیرید.﴾ در این آیه گفته شده که نماز برپادارید و زکات دهید و پیامبر را اطاعت کنید تا مورد رحمت خداوند قرار گیرید.
کیفیت معاشرت مسلمانان با پیامبر(ص): مؤمنان باید هنگامی که در کاری جمعی با پیامبر همکاری می‌کنند، اگر از نزد او می‌خواهند بروند باید اجازه بگیرند.^[۱۰]
وصف منافقان: آیات ۴۷ تا ۵۰ این سوره درباره منافقین است که به زبان می‌گویند ایمان آورده‌ایم اما پس از چندی رویگردان می‌شوند. در این آیات گفته می‌شود که آیا در دل آنان مرضی است یا شک کرده‌اند؟ قرآن اینان را ظالمین می‌نامد.
چگونگی ورود به خانه‌های همدیگر: در بخشی از آیات سوره نور، به آداب معاشرت مسلمانان می‌پردازد و به آنها می‌گوید برای ورود به خانه‌های همدیگر باید اجازه بگیرید. و اگر کسی نبود که به شما اجازه دهد، برگردید و وارد خانه نشوید.^[۱۱] و نیز کودکان بالغ و نابالغ برای ورود به خلوت پدر و مادر باید اجازه بگیرند.^[۱۲]
آیه ۵۵: از آیه ۵۵ سوره نور تفاسیر مختلفی ارائه شده است. برخی مفسران شیعی، مصداق این آیه را حکومت امام زمان می‌دانند. برخی دیگر، این آیه را درباره اصحاب رسول خدا(ص) می‌دانند که خداوند وعده‌ای که به آنها داد را محقق کرد و زمین را در اختیار ایشان قرار داد.

جستارهای وابسته

فهرست آیات سوره نور درباره زنان

منابع

↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۳۵۲.
↑ خرمشاهی، قوام الدین، «سوره نور»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۲۴۳.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۳۵۳.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۳۵۳ تا ۳۵۵.
↑ طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۲۷.
↑ سوره نور، آیه ۴ و ۵.
↑ سوره نور، آیه ۲ و ۳ و ۲۶.
↑ سوره نور، آیه ۳۲ و ۳۳.
↑ سوره نور، آیه ۴۱.
↑ سوره نور، آیه ۶۲ و ۶۳.
↑ سوره نور، آیه ۲۷ و ۲۹.
↑ سوره نور، آیه ۵۸ و ۵۹ و ۶۱.

[1] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۳۵۲.

[2] خرمشاهی، قوام الدین، «سوره نور»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۱۲۴۳.

[3] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۳۵۳.

[4] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۷۱ش، ج۱۴، ص۳۵۳ تا ۳۵۵.

[5] طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۲۷.

[6] سوره نور، آیه ۴ و ۵.

[7] سوره نور، آیه ۲ و ۳ و ۲۶.

[8] سوره نور، آیه ۳۲ و ۳۳.

[9] سوره نور، آیه ۴۱.

[10] سوره نور، آیه ۶۲ و ۶۳.

[11] سوره نور، آیه ۲۷ و ۲۹.

[12] سوره نور، آیه ۵۸ و ۵۹ و ۶۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]