سعه صدر در اسلام

سؤال

دیدگاه اسلام درباره سعه صدر چیست؟

سعه صدر که از آن به حلم و بردباری و خویشتن‌داری تعبیر می‌شود، از نظر اسلام دارای اهمیت زیادی است به گونه‌ای که شرط اساسی در رساندن پیامِ خداوند به شمار رفته است؛ و نیز به عنوان نعمتی به حساب آمده است که زمینه‌ساز پذیرش هدایت خدا، اسلام و حقیقت می‌باشد. از نظر شخصی، کسی که این صفت را دارد به راحتی از خطاهای دیگران می‌گذرد و از نظر اجتماعی و به خصوص برای کسی که زمام امور مردم به دست او است، بهترین ابزار، وسیله و عامل جذب مردم است و مهم‌ترین عامل برای جلوگیری از پراکندگی و اختلاف امت اسلامی می‌باشد. در منابع اسلامی، گاهی از سعه صدر به شرح صدر تعبیر می‌شود.

معنای سعه صدر

سعه صدر یا شرح صدر به معنای گشادگی و فراخی و وسعت سینه است و در مقابل ضیق صدر قرار دارد. سعه صدر در اصطلاح به معنای طاقت در مقابل سختی و مشکلات، صبر و شکیبایی و وسعت نظر و قابلیت دریافت نور الهی است. شرح صدر را به عنوان یکی از موهبت‌های معنوی الهی و تنگ نظری را یکی از کیفرهای الهی شمرده‌اند. یعنی بلنداندیشی و گسترش افق عقل، نشانه کسانی است که آمادگی خود را برای هدایت خدا اعلام نموده و خدا نیز هدایت‌های خویش را نصیب او کرده است. زیرا پذیرش مواهب الهی بدون گذشت از منافع شخصی و داشتن سعه صدر میسر نمی‌باشد و کم ظرفیتی و محدودیت فکر و روح کوچک و ناتوان، نشانه انسان‌های لجوج و بی ایمان است که توان پذیرش حق را نداشته و پذیرفتن حقیقت برای شان مشکل و دشوار است. البته این نکته اختصاص به پیامبران هم ندارد، بلکه هر کس بخواهد هدف آنان را تعقیب کند و به نتیجه برسد باید شرح صدر داشته باشد.

سعه صدر در قرآن

خداوند در قرآن به حضرت محمد(ص) می فرماید ﴿آیا ما سینه تو را فراخ نساختیم؟﴾(شرح:۱) علامه طباطبایی در مورد این آیه می‌گوید: مراد از شرح صدر رسول خدا (ص) گستردگى و وسعت نظر وى است؛ به طورى كه ظرفيت تلقى وحى را داشته باشد، و نيز نيروى تبليغ آن و تحمل ناملايماتى را كه در اين راه می‌بيند داشته باشد، و به عبارتى ديگر نفس شريف آن جناب را طورى نيرومند كند كه نهايت درجه استعداد را براى قبول افاضات الهى پيدا كند.

موضوع شرح صدر آن چنان مهم است که وقتی حضرت موسی(ع) هدایت و راهنمائی مردم بر عهده‌اش قرار گرفت از خداوند اولین موهبتی را که درخواست نمود، شرح صدر بود: ﴿پروردگارا، سينه‏‌ام را گشاده گردان‏.﴾(طه:۲۵) یعنی خدایا حال که سر و کارم را مواجه با مردم و تبلیغ و رساندن پیام خودت به آنان و هدایت و رهبری آن‌ها قرار دادی، سعه صدر به من عنایت کن.

سعه صدر در روایات

در روایات از شرح صدر به عنوان فضیلتی یاد شده است که خداوند در دل کسی قرار می‌دهد که می‌خواهد مردم را اصلاح کند. امام رضا(ع) می‌فرماید: «خدا بنده‌ای را برای اصلاح کار بندگان خود انتخاب کند، به او شرح صدر عطا نماید» حضرت علی(ع) در تعریف صفات مؤمن می‌فرماید: «مؤمن اندوهش را به دل دارد و شادیش در چهره؛ و از همه مردم سعه صدر بیشتر دارد...» و می‌فرماید: «ابزار ریاست، سعه صدر است». اوصافی مانند خوش‌خلقی، خویشتن‌داری، تواضع و خضوع، نور قلب و روح بزرگ و اخلاق نیکو در روایات همراه با سعه صدر آمده است.

مطالعه بیشتر

۱ـ علامه طباطبائی، المیزان، جامعه مدرسین، بی تا، ج۲۰، ص۵۳۰.

۲ـ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۴۳۶ و ج۲۷، ص۱۲۰.