فرقه‌های شیخیه

سؤال

موقعیت اجتماعی و جغرافیایی امروزی شیخیّه را توضیح دهید؟

...

ماهیت و تاریخچهٔ شیخیه

شیخیه یا پایین‌سری به گروهی از شیعیان گفته می‌شود که بر اساس تعالیم عالم شیعی، شیخ احمد احسائی، در دوران قاجاریه (نیمه اول قرن سیزدهم) به وجود آمدند و تا کنون در جهان اسلام حضور دارند. امروزه شیخیه در شهرهای کرمان، جندق، مشهد، بصره، حله، کربلا و قطیف و کشورهای بحرین، کویت، هند و پاکستان حضور دارند. جمعیت شیخیان را بین پنجاه تا دویست هزار نفر تخمین می‌زنند که از میان آنها تخمیناً پنجاه هزار نفر در ایران و بیشتر در کرمان زندگی می‌کنند.

نام دیگر این گروه کشفیه است کشفیه کنایه از کشف و الهامی است که رهبران این فرقه برای خود قائل بودند. مؤسس واقعی این فرقه شاگرد شیخ احمد یعنی سید کاظم رشتی (در گذشته در ۱۲۵۹ هـ. ق) است که بعد از مرگش حاج محمد کریم خان قاجار کرمانی جانشین او شد. و در این زمان بود که اختلاف چندی میان پیروان سید کاظم به وجود آمد. شیخیه در ایران به چند گروه تقسیم شده است که عبارتند از:

شیخیه کریم خانیه

شیخیه کریم خانیه که شیخیه کرمان اند و منسوب به مؤسس آن حاج محمد کریم خان کرمانی (۱۲۲۵–۱۲۸۸ ق) می‌باشند. مرکز شیخیه در زمان محمد کریم خان کرمان بود امّا وی مبلّغانی را برای تبلیغ مرام شیخیه به شهرهای مختلف فرستاد. پس از محمد کریم خان پسرش حاج محمد خان (۱۲۶۳–۱۳۲۴ق) رهبری این گروه را بدست گرفت و پس از مرگ محمد خان برادرش زین العابدین خان (۱۲۶۰–۱۳۷۶ق) به رهبری انتخاب شد پس از او ابوالقاسم خان و سپس عبدالرضا خان به ریاست شیخیّه کرمانیه برگزیده شدند و عبدالرضا خان در سال ۱۳۵۸ شمسی، سال اول انقلاب اسلامی ایران ترور شد و درگذشت.

شیخیّه باقریه

فرقه باقریه پیرو میرزا محمد باقر خندق آبادی دُرچه ای هستند که بعداً به میرزا باقر همدانی معروف شد وی نماینده حاج محمد کریم خان کرمانی در همدان بود و پس از وی دعوی جانشین او را کرد و جنگ میان شیخی و بالاسری را در همدان به راه انداخت.

شیخیه آذربایجان

این گروه از شیخیه دارای سه طایفه مهم اند:

• طایفهٔ حجة الاسلامی که میرزا محمد مامقانی ملقب به حجه الاسلام و از شاگردان سید کاظم رشتی پیروی می‌کنند.
• طایفهٔ ثقة الاسلامی که از حاج میرزا شفیع ثقه الاسلام تبریزی (در گذشته ۱۳۰۱ق) که از شاگردان شیخ احمد احسائی بود پیروی می‌کنند.
• طایفه احقاقیّه یا احقاقی این گروه از پیروان میرزا محمد باقر اسکویی (۱۲۳۰–۱۳۰۱ق) که از مراجع تقلید و دارای رساله علمیّه بود، پیروی می‌کنند. بدین سبب که اسکویی کتابی به نام «احقاق الحق و ابطال الباطل» در ردّ حاج محمد کریم خان کرمانی نوشت به احقاقی شهرت یافت. این طایفه غالباً در آذربایجان و کربلا و کویت زندگی می‌کنند و آخرین پیشوای ایشان که چند سال قبل وفات کرد آقا شیخ رسول احقاقی بود. به نوشته عبدالرسول احقاقی هم اینک مرکز گروه احقاقی کشور کویت است و ریاست آن را تا چندی قبل میرزا حسن احقاقی بر عهده داشت که مرجع فقهی شیخیّه آذربایجان و اسکو به‌شمار می‌رفت و پس از در گذشت وی فرزندش عهده‌دار مسائل شرعی پیروان پدر بود.
• به هر حال به جز اطلاعات مذکور آگاهی دیگری از شیخیّه و انشعابات آن و موقعیت و جایگاه آنها در ایران و خارج از ایران در دست نیست و حتی از آمار انسانی و تعداد پیروان این فرقه نیز گزارشی نرسیده است. امّا آنچه روشن است و از منابع بدست می‌آید این که از میان گروه‌های شیخیه گروه احقاقی از شیخیه آذربایجان معروفیّت و احتمالاً از تعداد پیروان زیادتری برخوردار است و فعالیت تبلیغاتی بیشتری دارد و شیخیه کرمان نیز بعد از کشته شدن عبدالرضا مرکز ثقل خود را به کشورهای خارجی به خصوص بصره و عراق انتقال داده و با آن که در اطراف کرمان پیروانی دارد ولی عمده فعالیت ایشان در عراق است.

مطالعه بیشتر

• حقایق شیعیان، میرزا عبدالرسول احقاقی اسکویی.
• احقاق الحق، میرزا محمد باقر اسکویی.
• الشیخیه نشأتها و تطورها و مصادر دراستها، سید محمد حسن آل طالقانی.
• موسوعه الفرق و الجماعات، دکتر عبدالمنعم.
• مجله تخصصّی انتظار شماره‌های ۱–۶.
• لغت‌نامه دهخدا، ج۹، ص۳۲۰، ۳۲۵.