بیعت رضوان

سؤال

جریان بیعت رضوان چه بوده است؟ آیا با توجه به آیه ۱۸ سوره فتح، حضور در این بیعت فضیلت و تأییدی بر خلفا بوده است؟

بیعت رضوان یا بیعت حدیبیه، (با صلح حدیبیه اشتباه نشود) در سال ششم هجرت زمانی که پیامبر(ص) به قصد عمره راهی مکه شده بودند، صورت گرفت. بعد از اینکه مشرکین مکه، مانع ورود کاروان مسلمانان به مکه شدند، مسلمانان که خود را آماده جنگ کرده بودند، با پیامبر(ص) بیعت کردند که او را تنها نخواهند گذاشت. در آیه ۱۸ سوره فتح، خداوند از بیعت کنندگان اعلام رضایت نموده است. بر اساس آیات دیگر این رضایت تا زمانی است که افراد بر بیعت خودشان مانده باشند.

متن آیه

﴿ لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ

خداوند از مؤمنان هنگامی که در زیر آن درخت با تو بیعت کردند، راضی و خشنود شد

فتح:۱۸

﴾

جریان بیعت رضوان

در سال ششم هجرت، پیامبر اکرم(ص) به قصد عمره با ۱۴۰۰ نفر به سوی مکه حرکت کردند تا این که به حدیبیه (روستایی در ۲۰ کیلومتری مکه) رسیدند و متوجه شدند که قریش به آن‌ها اجازه ورود به مکه را نمی‌دهند. پیامبر(ص)، عثمان را به سوی مکه فرستاد تا اعلام کند، قصد پیامبر(ص) فقط انجام عمره است نه جنگ، ولی چیزی نگذشت که شایعه قتل عثمان توسط مشرکین مکه پیچید، لذا پیامبر(ص) از یارانش خواست تا بار دیگر تجدید بیعت کنند که تا آخرین نفس مقاومت می‌کنند و خداوند آیه ۱۸ فتح را نازل کرد و این بیعت را تأیید نمود.

این بیعت به‌ بیعت حدیبیه و بیعت رضوان مشهور گشت. قریش سهیل بن عمر را پیش پیامبر(ص) فرستاد و بالاخره صلحی امضا شد که بعدها به نام صلح حدیبیه معروف شد. بنابر این صلح، قرار شد مسلمانان سال آینده برای حج به مکه مشرف شوند و تا ۱۰ سال در صلح باشند. این صلح فرصتی برای مسلمانان بود که از جنگ با مشرکان در امان بوده و آزادانه در مکه برای حج حضور پیدا کنند و با این شیوه به تبلیغ اسلام بپردازند.

جریان صلح حدیبیه و نیز بیعت مسلمانان با رسول خدا(ص) در تفاسیر اهل سنت، مانند تفسیر الوسیط، تفسیر المنیر، تفسیر مفاتیح الغیب، تفسیر کشف الاسرار و عدة الابرار، تفسیر طبری و دیگر تفاسیر آمده است.

تغییر نگاه به بیعت‌کنندگان

در آیه ۱۸ سوره فتح، خداوند از مؤمنانی که با پیامبر بیعت کرده‌اند، اعلام رضایت نموده است. در آیات ۱۲ تا ۱۵ سوره احزاب که تقریباً یک سال پس از بیعت رضوان، در جریان جنگ خیبر نازل گشته، خداوند به انتقاد از افرادی که در بیعت رضوان، عهد کرده بودند که پیامبر(ص) را تنها نمی‌گذارند، می‌پردازد که ﴿وَ إِذْ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ یَا أَهْلَ یَثْرِبَ لَا مُقَامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا ۚ وَیَسْتَأْذِنُ فَرِیقٌ مِنْهُمُ النَّبِیَّ یَقُولُونَ إِنَّ بُیُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِیَ بِعَوْرَةٍ ۖ إِنْ یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَارًا؛ و گروهی از آنها گفتند: ای مردم یثرب، اینجا جای ماندنتان نیست. بازگردید؛ و گروهی از آنها از پیامبر رخصت طلبیدند. می‌گفتند: خانه‌های ما را حفاظی نیست. خانه‌هایشان بی‌حفاظ نبود، می‌خواستند بگریزند.﴾(احزاب:۱۳)

در جای دیگر خداوند، به بیعت رضوان اشاره کرده است که ﴿إِنَّ الَّذینَ یُبایِعونَکَ إِنَّما یُبایِعونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوقَ أَیدیهِم ۚ فَمَن نَکَثَ فَإِنَّما یَنکُثُ عَلیٰ نَفسِهِ؛ کسانی که با تو بیعت می‌کنند، تنها با خدا بیعت می‌نمایند و دست خدا بالای دست آن هاست. پس هر کس پیمان‌شکنی کند تنها به زیان خود پیمان شکسته است﴾(فتح:۱۰) بنابر این آیات، رضایت الهی و پاداش این بیعت، فقط برای افرادی است که وفادار مانده باشند. علاوه بر اینکه هیچ‌یک از کتب اهل سنت حضور در بیعت رضوان را برای خلفا فضیلتی ندانسته و از آن ذکری نکرده‌اند.