صحیفه سجادیه

سؤال

در مورد صحیفه سجادیه توضیحاتی بفرمایید.

کتاب صحیفه سجادیه، شامل 54 دعای امام سجاد می باشد. این ادعیه تنها شامل راز و نیاز و بیان حاجت به خداوند نیست، بلکه شامل مسائل عقیدتی، تربیتی، سیاسی و معارف اسلامی می باشد که به قالب دعا مطرح شده است. یکی از این موارد دعای امام سجاد در عید قربان می باشد که حضرت به تصریح از مسئله امامت و غصب آن توسط ظالمین و ستمگران به خداوند متعال شکایت می کنند. مرحوم آقا بزرگ تهرانی، 50 شرح را برای کتاب صحیفه سجادیه معرفی می کند، علاوه بر این شروح، ترجمه های بسیاری به زبان های مختلف نوشته شده است. غیر از کتاب صحیفه سجادیه معروف که به «صحیفه کامله» معروف است، 5 صحیفه دیگر که شامل دعاهای دیگری از امام سجادی می باشد گردآوری شده است.

معرفی اجمالی

مجموعه 54 دعاي امام سجاد(ع) به نام «صحيفه سجاديه» معروف است که پس از قرآن، از مهم ترين گنجينه هاي حقايق و معارف الهي به شمار مي رود، به طوري که از ادوار پيشين از طرف دانشمندان برجسته، «اخت القرآن»، «انجيل اهل البيت»(ع) و «زبور آل محمد(ص) » لقب گرفته است.

در سال ۱۳۵۳ هجري قمري مرحوم آيت الله مرعشي نجفی، نسخه اي از صحيفه سجاديه را براي علامه معاصر مؤلف تفسير طنطاوي به «قاهره» فرستاد. وي پس از تشکر از دريافت اين هديه گران بها و ستايش فراوان از آن، در پاسخ چنين نوشت، «اين از بدبختي ماست که تاکنون بر اين اثر گران بهاي جاويد که از مواريث نبوت است، دست نيافته بوديم، من هر چه در آن مي نگرم، آن را ازگفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پايين تر مي يابم.»

محتوای صحیفه سجادیه

صحيفه سجاديه تنها شامل راز و نياز با خدا و بيان حاجت در پيشگاه وي نيست، بلکه درياي بيکراني از علوم و معارف اسلامي است که طي آن مسائل عقيدتي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي، و پاره اي از قوانين طبيعي و احکام شرعي در قالب دعا مطرح شده است. يکي از شيوه هاي تبليغي و مبارزاتي امام سجاد(ع) تبيين معارف اسلام در قالب دعا بود. از آن جا که زمان امام چهارم شرايط اختناق آميزي حکم فرما بود، امام بسياري از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بيان مي کردند.

امام سجاد(ع) در ضمن دعاهاي خود در چندين مورد، مباحث سياسي به ويژه مسئله «امامت» و رهبري جامعه اسلامي را مطرح کرده است، در دعايي که امام روز عيد قربان و روز جمعه مي خواندند چنين آمده است: «.... خدايا اين مقام مخصوص جانشيان و برگزيدگان تو، است که آنان را در رتبه والايي قرار داده اي، ولي ستمگران آن را به زور، غصب و تصاحب کرده اند... برگزيدگان و خلفاي تو مغلوب و مقهور گشته اند، در حالي که مي بيني احکام تو تغيير يافته، کتاب تو از صحنه عمل دور افتاده، فرائض و واجبات دستخوش تحريف گشته، و سنت پيامبرت متروک گشته است. خدايا دشمنان بندگان برگزيده ات از اولين و آخرين و هم چنين اتباع و پيروان شان و همه کساني را که به کارهاي آنان راضي هستند، لعنت کن و از رحمت خود دور ساز».

در اين دعا امام(ع) با صراحت از مسئله امامت و رهبري امت، و غصب شدن آن توسط ستمگران، ياد مي کند و بدين ترتيب مشروعيت حکومت بني اميه را نفي مي کند.

شرح و ترجمه

به خاطر اهميت و اعتبار صحيفه سجاديه، شرح هاي بسياري به زبان عربي و فارسي بر اين کتاب نوشته شده است. مرحوم علامه « آقا بزرگ تهراني» در کتاب «الذريعه» در حدود پنجاه شرح بر صحيفه سجاديه را نام برده است. علاوه بر اين ترجمه هاي متعددي بر صحيفه نگاشته شده است، که تعدادي از آن ها در سال هاي اخير چاپ و منتشر شده است. از جمله این شروح، شرحي عربي به نام رياض السالکين در پنجاه و چهار روضه به عدد ادعيه صحيفه به قلم علي بن احمد معصوم حسيني (م۱۱۲۰ هـ ق) معروف به سيد عليخان شارح است. اين شرح، بزرگ ترين شرحي است که تاکنون بر صحيفه کامله نوشته شده است.

علاوه بر صحيفه مشهور و رايج که «صحيفه کامله» ناميده مي شود، از طرف دانشمندان اسلامي پنج صحيفه ديگر نيز شامل مجموعه هايي ديگر از دعاهاي امام سجاد(ع) گردآوري شده و به نام هاي: الصحيفه الثانيه، الصحيفه الثالثه، الصحیفه الرابعه و الصحیفه الخامسه چاپ شده است.

معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:

۱ـ حيات فکري و سياسي امامان شيعه(ع) ، رسول جعفريان، ناشر انتشارات انصاريان، قم، ۱۳۸۱ش، ص۲۷۴ ـ ۲۸۰.