اسلام و جنگ
 | این مقاله هماکنون به دست Rezapour در حال ویرایش است. |
اسلام به‌صورت کلی چه نگاهی به مسئله جنگ دارد؟
کلیات
براساس آموزه‌های اسلامی، جنگ، مطلقاً بد یا مطلقاً خوب نیست. در اسلام، اعتقاد به جنگ و جهاد وجود دارد و هدف از آن، جلوگیری از فساد، تباهی و سیطره یافتن کفر و شرک است.
جنگ و جهاد از منظر اسلام به منظور اهداف الهی و انسانی انجام می‌شود و شرط اصلی آن «فی سبیل الله؛ در راه خدا» بودن است. قرآن تقریباً ۲۸ مورد جهاد را با قید «فی سبیل الله» ذکر می‌کند[۱] قرآن، جنگجویان را در دو صف که فقط بر پایهٔ اهداف از یک‌دیگر متمایز هستند؛ قرار می‌دهد:
- الَّذِینَ آمَنُواْ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ؛ کسانی که ایمان آورده‌اند در راه خدا می‌جنگند.[۲]
- وَ الَّذِینَ کفَرُواْ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ؛ و کسانی که کافر شدند در راه طاغوت می‌جنگند.[۲]
محققان معتقدند، دین اسلام، در زمینه جنگ و دفاع، آموز‌های خاص خود را دارد. در این نظام، مؤلفه‌هایی مانند ماهیت، اهداف، شرایط، قوانین و مقررات جنگ و صلح، عوامل پیروزی و شکست، وظایف و ویژگی‌های فرماندهان و نیروها و بسیاری دیگر از مسائل نظامی و دفاعی، وجود دارد.
شهید مطهری، ار متفکران مسلمان معتقد است، اسلام این افتخار را دارد که قانون «جهاد» دارد. او اسلام را دینی می‌داند که وظیفه و تعهدش ، تشکیل یک جامعه و رسالتش، اصلاح جهان است. به باور او، چنین دینی نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد، نمی‌تواند قانون جهاد نداشته باشد؛ چنانکه، یک دولت نمی‌تواند بدون ارتش باشد.[۳]
لزوم اعتقاد به صلح و جنگ
اسلام، به شدت با قتل نفس مخالف است[۴] و اجازه نمی‌دهد، هر فردی بر روی دیگری اسلحه کشیده[۵] و او را به قتل برساند. با این حال اسلام همواره و در هر شرایطی، طرفدار صلح نیست. اسلام، هم طرفدار صلح است و هم طرفدار جنگ؛ اگر دشمن، حاضر به همزیستی شرافتمندانه نباشد و بخواهد به‌گونه‌ای شرافت انسانی را پایمال کند، اسلام طرفدار جنگ است.[۶] اما در مقابل فرد یا گروهی که به‌صورت مسالمت‌آمیز در حال زندگی است و ضرری را متوجه اسلام و مسلمانان نکرده است، اسلام پرچم صلح را بلند می‌کند.
صلح، اگرچه ظاهری زیباتر از جنگ دارد، اما گاه شرایط محیطی و جغرافیایی، اقتضای تصمیمیاتی سخت، از جمله جنگ را می‌طلبد. خداوند در قرآن می‌فرماید:
«ولَوْلا دَفْعُ اللهِ الناسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَهُدَّمَتْ صَوامعُ و بیَعُ و صَلَواتٌ و مساجِد یُذکر فیها اسم الله کثیراً[۷] اگر خدا شر بعضی از مردم را به بعضی دیگر دفع نکند، همانا صومعه‌ها و دیر و کنشتها و مساجدی که در آن نماز و ذکر خدا بسیار می‌شود، همه خراب و ویران می‌شد.
فضیلت جهاد
اسلام، همواره یاران خویش را به جهاد در راه خدا، ترغیب و سفارش کرده و فضائلی برای آن برشمرده است. از پیامبر اسلام نقل شده که برای بهشت دری است که آن را در مجاهدین می‌گویند.[۸] امام علی(ع)، نیز جهاد را دری از درهای بهشت می‌دانست: «جهاد دری از درهای بهشت است که خداوند، آن را برای دوستان مخصوص خود، گشوده است. جهاد، لباس تقوی، زره محکم و سپر مطمئن خداوند است».[۹]
امام در این خطبه، اشاره می‌کند که مسیر مجاهد، به بهشت منتهی می‌شود و جهاد را، یک راه و در اختصاصی، برای برگزیدگان خداوند می‌داند که از آن می‌توانند وارد بهشت شوند. امام علت این اعتقاد را چنین می‌داند که جهاد، سختی‌ها و مصائب زیادی دارد که تنها، از خودگذشتگان، جانبازان و کسانی که همه چیز را فدای تحقق اراده الهی کرده‌اند، می‌توانند این سختی‌ها را تحمل کنند و لیاقت ورود به بهشت را پیدا کنند.
امام علی(ع)، در خطبه‌ای دیگر، رسیدن به بهشت را در سایهٔ جهاد در راه خدا معرفی می‌کند. حضرت می‌فرماید:
کیست که شتابان و با نشاط با جهاد خویش به سوی خدا حرکت کند؟ چونان تشنه‌کامی که به سوی آب می‌دود. بهشت در سایهٔ نیزه‌های دلاوران است.[۱۰]
در روایتی دیگر، حضرت علیA، بهای بهشت را، «جهاد» معرفی کرده است.[۱۱]
جهاد به مثابه ستون دین
در کلامی از حضرت نقل شده که فرمودند:
للایمانِ اربعه ارکانٍ: الصبر و الیقین و العدل و الجهاد.[۱۲] برای ایمان چهار رکن است: صبر، یقین، عدل و جهاد.
در این سخن ارزشمند، حضرت، جهاد را به عنوان یکی از مهم‌ترین پایه‌ها و ارکان ایمان به خداوند معرفی می‌کند و مؤمنان واقعی را کسانی می‌داند که چهار صفت: صبر، یقین، عدالت و جهادگری در راه خدا را، داشته باشند.
۳. جهاد، وسیلهٔ تقرب به خداوند
از دیدگاه امام علیA، جهاد وسیلهٔ تقرب و نزدیکی به خداوند و کسب منزلت در نزد خداوند است. حضرت می‌فرماید:
ای مردم! برای رویارویی با دشمن آماده شوید! چون جهاد با آن‌ها، راهی است برای نزدیکی به پروردگار و منزلت یافتن در نزد وی.[۱۳]
۴. جهاد، شریف‌ترین اعمال
در حدیثی از حضرت روایت شده که فرمودند:
جهاد، شریف‌ترین اعمال بعد از اسلام و مایهٔ استحکام دین است و اجر آن، بزرگ، همراه با عزّت و قوت که همان پیروزی و غلبه است.[۱۴]
در این حدیث، حضرت جهاد را، برترین اعمال بعد از پذیرش اسلام معرفی می‌کند؛ چرا که عزّت جامعهٔ اسلامی و قوّت دین، در پرتو جهاد در راه خدا تأمین می‌شود.
اقسام جهاد
جهاد در اسلام، اقسامی دارد که بیشتر آن‌ها مشروط به اجازه امام معصوم یا جانشین او است. جهاد گاه در مقابل دشمنان داخلی است؛ از جمله جهاد با اهل‌بغی و منافقان و گاه در مقابل دشمن خارجی است که جهاد با مشرکان[۱۵] و کافران[۱۶] را از این موارد دانسته‌اند.
اهل بغی» کسانی را گویند که علیه حکومت قیام کرده باشند. جهاد با اهل‌بغی، در واقع، جنگ داخلی علیه مسلمانانی است که علیه حکومت قیام کنند.[۱۷]
جهاد رهایی‌بخش، یا به تعبیر دیگر «جنگ امدادی»، دفاع از کسانی است که مورد ظلم و تجاوز دیگران قرار گرفته‌اند. این جهاد برای رهایی مؤمنان ناتوان و دربند است.
جهاد دفاعی از دیگر اقسام جهاد است. مسلمانان مکلف هستند با هر فرد یا گروهی که اندیشهٔ تجاوز به مسلمانان یا سرزمین‌های اسلامی را دارد، در حد توان بجنگند و تسلیم نشوند.[۱۸] این نوع جنگ، «دفاع» یا «جهاد دفاعی» نام دارد. جهاد دفاعی، نیازی به اذن امام ندارد.[۱۹]
پیوند به بیرون
این مدخل برگرفته شده از کتاب «سیره نظامی امیرالمؤمنین» نوشته «یدالله حاجی‌زاده» قم مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، ۱۳۹۲ش.
منابع
- ↑ ر. ک. قرآن کریم، بقره، آیات:۱۵۴، ۱۹۰، ۲۱۸، ۲۴۴؛ آل‌عمران، آیات: ۱۳، ۱۴۶، ۱۵۷، ۱۶۷، ۱۶۹ نساء، آیات: ۷۴، ۷۵، ۷۶، ۸۴، ۹۵؛ مائده، ۵۴؛ انفال، ۷۲، ۷۴؛ توبه، ۱۹، ۲۰، ۴۱، ۸۱، ۱۱۱، ۱۲۰؛ محمد، ۴؛ حجرات، ۱۵؛ صف، ۱۱ و مزمل، ۲۰.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ سوره نساء، آیه ۷۶.
- ↑ مرتضی مطهری، جهاد، ص۲۸–۲۹.
- ↑ وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فیها وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذاباً عَظیماً؛ و هر کس، فرد باایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازاتِ او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن می‌ماند؛ و خداوند بر او غضب می‌کند؛ و او را از رحمتش دور می‌سازد؛ و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است. قرآن کریم، نساء ۹۳.
- ↑ ر. ک. مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۲۷، ص۳۱۷.
- ↑ مرتضی مطهری، جهاد، ص۲۹ و ۳۰.
- ↑ سوره حج، آیه ۴۰.
- ↑ «للجنه باب یقال له باب المجاهدین». محمدبن‌یعقوب کلینی، الکافی، ج۵، ص۲.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۲۷، ص۷۴.
- ↑ «الجنه تحت اطراف العوالی» نهج‌البلاغه، خطبه ۱۲۴، ص۲۳۶.
- ↑ «ألا و انّ الجهاد ثمن الجنه». محمّد محمدی ری‌شهری، میزان‌الحکمه، ص۴۵۴؛ علی‌بن‌محمداللیثی الواسطی، عیون‌الحکم.
- ↑ قاضی‌نعمان مغربی، دعائم‌الاسلام، ج۱، ص۳۴۲؛ محمدبن‌علی‌الکراجکی، معدن‌الجواهر، ص۴۰؛ علاءالدین علی متقی هندی، همان، ج۱، ص۲۸۶.
- ↑ ابراهیم ثقفی، الغارات، ج۲، ص۶۹۱
- ↑ «انَّ الجِهادَ اشرفُ الاعمالِ بعدَ الاسلامِ و هو قِوامُ الدینِ و الاجْرُ فیهِ عَظیمُ…» محمدبن‌یعقوب کلینی، همان، ج۵، ص۳۷؛ شیخ‌حرّ عاملی، همان، ج۱۵، ص۹۴؛ محمدباقر محمودی، نهج‌السعاده، همان، ج۸، ص۵۸ (از دیدگاه پیامبر اکرم9 نیز، جهاد در راه خدا به عنوان برترین عمل مؤمن شمرده شده است). محمدبن‌سعد، همان، ج۳، ص۲۰۲.
- ↑ سوره توبه، آیه ۳۶.
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۲۳.
- ↑ اشراق، تاریخ و مقررات جنگ در اسلام، ص۲۷۱.
- ↑ عباسعلی عظیمی شوشتری، مقالهٔ قوانین و مقررات کلی جنگ و دفاع در اسلام، فصلنامهٔ مصباح، سال ششم، شماره ۲۲، ص۲۶.
- ↑ ر. ک. ابوالقاسم بن حسن میرزای قمی، جامع الشتات، ج۱، ص۳۶۲.