نوزده فرشته عذاب در آیه ۳۰ سوره مدثر

سؤال

در جلد ۲۵ تفسیر نمونه، ذیل آیهٔ ۳۰ از سورهٔ مدّثّرآمده است، بعضی گفته‌اند: ریشه‌های اخلاق رذیله، به نوزده خلق ظاهر و باطن بر می‌گردد. اولا مراد از این بعضی چه کسی است؟ ثانیا نوزده خلق ظاهر و باطن کدامند.

فخر رازی در این رابطه می‌نویسد:

حکماء بر این اعتقادند که سبب فساد نفس انسانی در قوّه نظری و عملیش، قوای حیوانی و طبیعی است.

امّا قوای حیوانی، پنج تایش ظاهر و پنج تایش باطن است، به علاوه شهوت و غضب که در مجموع ۱۲ تا است.

و امّا قوای طبیعی عبارتند از: ۱. جاذبه ۲. ماسکه ۳. هاضمه ۴. دافعه ۵. غاذیه ۶. نامیه ۷. مولده.

بنابراین، مجموع آن‌ها ۱۹ می‌شود. پس اگر چنانچه منشأ آفات نفسانی، این قوای ۱۹ گانه باشد، لاجرم عدد فرشتگان عذاب، نیز ۱۹ خواهد بود.

توضیح بیشتر: یکی از قوای ظاهری که بین انسان و حیوان مشترک است، قوّه باصره (بینایی) می‌باشد. در صورتی که انسان نتواند از آن به نحو صحیح و درست استفاده کند، چه بسا موجب می‌شود که انسان به گناه آلوده شود. مثل این که انسان بخواهد از آن برای نگاه به نامحرم استفاده کند. به قول بابا طاهر.

زدست دیده و دل هر دو فریاد هر آنچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش زپولاد زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

یکی دیگر از قوای ظاهری که بین انسان و حیوان مشترک می‌باشد، قوه سامعه (شنوایی) است. اگر انسان بخواهد از این ابزار خدادادی در راه گناه و نافرمانی پروردگار استفاده کند، موجبات سقوط انسان را فراهم می‌کند، مثل این که بخواهد از آن برای گوش دادن به غیبت، بهتان، دروغ و آهنگ‌های غیرمجاز استفاده کند.

سومین قوّه ظاهری مشترک بین انسان و حیوان، حس لامسه (بساوایی) است. اگر انسان بخواهد از این نعمت خدادادی، سوء استفاده کند، باعث سیر قهقرایی انسان خواهد شد و آدمی را به ورطه هلاکت خواهد انداخت، مثل این که انسان بخواهد، با استفاده از این ابزار، زنان نامحرم را لمس نماید.

چهارمین قوه ظاهری مشترک بین انسان و حیوان، قوه ذائقه (چشایی) می‌باشد.

در صورتی که انسان بخواهد از این نعمت پروردگار به نحو غیر صحیح استفاده کند، علاوه بر آن که کفران نعمت کرده است، موجبات سقوط خود را نیز فراهم نموده است، مثل این که با استفاده از این حس خدادادی، طعم خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های حرام را بچشید و از آن‌ها استفاده نمایید.

پنجمین قوه ظاهری مشترک بین انسان و حیوان، قوه شامّه (بویایی) می‌باشد. انسان از این حس مفید نیز نباید سوء استفاده نماید و الاّ در دنیا و آخرت متضرّر خواهد شد.

از جمله قوایی که بین انسان و حیوان مشترک است، قوه شهویه می‌باشد، اگر انسان نتواند این قوه را مهار کند و نتواند جلو خواهش‌های نفسانی را بگیرد، سقوط او حتمی است و ای بسا که این قوه، انسان را وادار به عمل غیراخلاقی زنا، و لواط و… بکند.

یکی دیگر از قوای مشترک بین انسان و حیوان، قوه غضبّیه است.

اگر انسان نتواند جلو خشم و غضب خود را بگیرد، چه بسا به ناحق آدم بکشد، مثل صدام حسین که انسان‌های بی گناه زیادی را کشت و عاقبت با بدبختی، روانه جهنم گردید.

در نتیجه می‌توان گفت: سخن تفسیر نمونه در این که برخی گفته‌اند در کتاب‌های تفسیری دیگر نیز با عنوان برخی یا برخی عرفا آمده است، مشخص نیست مراد چه کسی است؛ و نوزده خلق ظاهر و باطن هم که در خلقت انسانی نهفته است، در متن به آن اشاره شد و انسان با همین خلق‌ها است که سعادتمند یا گمراه می‌گردد و این به سرچشمه‌های تربیتی انسان ار می‌گردد و از لقمه، نطفه، ارث، خانواده، محیط و غیره همه در آن نقش آفرین می‌باشند و در سلامت و سعادت یا بیماری و شقاوت انسان تأثیر دارند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ معراج السعاده، عالم ربانی ملا احمد نراقی.

۲ـ فرهنگ معارف اسلامی، دکتر سید جعفر سجادی.

۳ـ دایرةالمعارف دهخدا، ج۳۶.

۴ـ فرهنگ فارسی، دکتر محمد معین، ج۲.