سایه داشتن پیامبر و اهل‌بیت

سؤال

دلیل این که گفته می شود پیامبر صو امام ع سایه ندارد، چیست؟

در پاسخ دو نکته شايسته ذکر است: نکته اول معناي دو واژه ظل و نور است. ظل به معناي ستر و پوشش آمده. و به معناي سايه نيز به کار رفته است. علت اين که ظل به معناي سايه به کار مي رود اين است که سايه انسان را از اشعه خورشيد مي پوشاند. و ظل جاي است که در آنجا خورشيد مي تابيده.}}

و ديگر واژه: نور است که معناي معروفي دارد: ظاهر لذاته و مظهرا لغيره يعني چيزي که اجسام کثيف و تيره را براي ديدن ما روشن مي کند و هر چيز ديگري به وسيله آن ظاهر مي شود ولي نور براي ما به نفس ذاتش مکشوف و هويدا است چيز ديگري آن را ظاهر نمي کند.

نکته دوم: در قرآن کريم و روايات اسلامي از وجود مبارک رسول اکرم و امامان معصوم به عنوان نوري الهي تعبير و توصيف شده اند که موارد ذيل نشانگر اين حقيقت است:

۱. داعيا الي الله باذنه و سراجا منيرا. و تو را دعوت کننده به سوي الله به فرمان او قرار داديم. مراد از سراج منير و چراغ روشن وجود مبارک پيامبر است.

۲. در زيارت جامعه کبيره آمده: خلقکم الله انوارا. خداوند شما اهل بيت را به صورت نور آفريد است. و انتجبکم لنوره. خداوند شمارا براي نور خود برگزيد. و نوره و برهانه عندکم. نور و برهان حق نزد شما است. از اين گونه تعبيرات در مورد پيامبر و امامان معصوم فراوان است که در منابع ديني و روايي موجود است.

اما در خصوص پرسش فوق مي توان گفت که اين مسأله از جمله مسايلي است که از دايره عقل بيرون است، لذا نمي توان به وسيله عقل درباره آن حکم صادر نمود و گفت که پيامبر و امام سايه داشت يا نه، بنابراين از اين طريق اين مسأله براي ما روشن و واضح نمي گردد و نمي توان به علت آن اشاره کرد.

در قرآن کريم هم هيچ مطلبي در اين باره حتي به صورت اشاره هم نيامده است.

لاجرم تنها تکيه گاه و تنها چيزي که مي توان به آن اعتماد کرد رواياتي است که از معصومين(ع) نقل شده است. طبق تحقيقي که صورت گرفت فقط دو روايت ذيل از امام رضا در اين زمينه نقل شده که صريحاً مي گويد: امام سايه ندارد و اين مطلب در روايت به عنوان يکي از صفات و ويژگي هاي خاص امام ـ شمرده شده است: محمد بن ابرهيم، از احمد بن محمد، و علي بن الحسين، از امام رضا نقل مي کند که امام رضا ضمن بيان اوصاف خاص امام مي فرمايد: «... ولايکون له ظل...» علي بن الحسين و احمد بن محمد که در سند حديث قرار دارد طبق بيان اهل فن و رجال حديثي هر دو ثقه هستند و مورد اعتماد بزرگان رجال است. و فقط محمد بن ابراهيم را گفته اند که ثقه بودن آن ثابت نشده است. اين روايت در منابع ذيل نيز آمده است: احتجاج طبرسي، ج۲، ص۴۳۷، و بحارالانوار، ج۲۵، ص۱۱۴، و الخرايج و الجرايح، ج۲، ص۵۷۰، و کشف الغمه، ج۲ ص۲۹۰، و مسند امام رضا(ع)، ج۱، ص۱۰۱، و معاني الاخبار، ص۱۰۲.

در حديث ديگري که درباره امام زمان است، امام رضا بعد از آن که صفات مومن را بيان مي کند و بعد اوصافي از امام زمان را ذکر مي کند مي فرمايد: «... ولا يکون له ظل...» سايه براي امام نيست. اين حديث مشکل سندي دارد که در سند آن اکمال الدين الهمداني است و طبق تحقيقي که شد اين شخص در منابع رجالي بدست نيامد و مجهول است.

حديث سومي نيز از امام باقر نقل شده است که داراي سند نيست، لذا اعتباري ندارد. در اين باره مي توان گفت: که شايد: منظور از سايه نداشتن، سايه ظاهري و معمولي نباشد بلکه مي تواند يک معناي کنايي باشد از فقدان صفات و رذايل اخلاقي در وجود پيامبر و امامان، و شايد کنايه از اين باشد که هيج نقطه تاريک در وجود مبارک پيامبر نيست و شايد کنايه از اين باشد که همتا و مانند ندارد. بلکه بر اساس اين آيه مبارکه {{قرآن|قل انما انا بشر مثلکم يوحي الي. بگو من فقط بشري هستم مثل شما، به من وحي مي شود. مي توان گفت که وجود و جسم پيامبر و امامان سايه دارد زيرا که آنها از جسم مادي برخوردار بوده اند، و همان آثاري را که جسم مادي انسان ها دارند جسم پيامبر نيز بايد داشته باشد. که به اين ترتيب بايد جسم پيامبر هم مانند جسم ساير انسان ها سايه داشته باشد. چون يک جسم مادي که فاقد نور هست طبعاً سايه دارد. و اين آيه شاهد و قرينه خوبي است که بگوييم جسم پيامبر سايه دارد. مگر اينکه دليل محکم و قاطعي برخلاف آن پيدا شود که با توجه به نقل هاي موجود نمي توان به خلاف اين اصل، اطمينان پيدا کرد.

در پايان مي توان گفت اگر جسم پيامبر و ائمه معصومين سايه نمي داشت اين مسأله مورد توجه تمام کساني قرار مي گرفت که اين معجزه را از پيامبر مشاهده کرده بودند و بزرگ و کوچک نقل مي کردند و از طريق آنها به ما هم مي رسيد، زيرا اين يک مسأله ساده و معمولي نبوده و حتماً راويان احاديث نيز آن را به صورت فراوان نقل مي کردند. و حال اين که چندان توجه به آن نشده است. حال که اصل مساله ثابت نيست، بنابراين سؤال از چرايي سايه نداشتن، ديگر جايي ندارد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ تفسير نمونه، ناصر مکارم شيرازي و همکاران، ج۱۷، ذيل آيه ﴿الله نور المسوات والارض﴾.

۲ـ مجمع البيان، طبرسي، ترجمه، ج۱۷، ذيل آيه مذکور.