سرگذشت سرهای شهدای كربلا

سؤال

سرانجام سرهای شهیدان کربلا، از جمله سر مبارک امام حسین(ع) چه شد؟

سر همه شهدای کربلا (جز علی‌اصغر(ع) و حر بن یزید ریاحی) از تن جدا گشته و به‌همراه کاروان اسیران کربلا به کوفه و شام برده شد. مشهور علمای شیعه معتقدند سر امام حسین(ع) پس از کوفه و شام به کربلا بازگردانده شد و در کنار بدن ایشان دفن گردید. قول‌های دیگری نیز بر دفن سر امام حسین(ع) در دمشق و مصر وجود دارد. همچنین برخی قول‌ها بر دفن سر امام در مدینه و یا نجف دلالت دارد که البته پس از مدتی به کربلا بازگردانده و در آن‌جا دفن شد.

در مورد سر دیگر شهدای کربلا نیز قول مشهور، بازگشت به کربلا و دفن در آنجا است. البته مقبره‌ای در قبرستان باب صغیر شام منسوب به سرهای شهدای کربلا وجود دارد.

جدا شدن سر شهدای کربلا جز دو شهید

پس از شهادت امام حسین(ع) به دستور عمر بن سعد، سر همهٔ شهدا از بدن جدا شد. در میان شهدا، تنها سر دو نفر از بدن جدا نشد:

• علی‌اصغر(ع) که پس از واقعه کربلا سر او از بدن جدا نشد؛ زیرا امام حسین(ع) او را دفن کرده بود.
• حر بن یزید ریاحی نیز سرش از بدن جدا نشد؛ زیرا خویشاوندان و افراد هم‌قبیله او، مانع از بریدن سر او شدند.

سرهای شهدا، بین قبایل مختلف تقسیم شد تا به کوفه و شام ببرند و جایزه بگیرند. پس از ورود به کوفه و مدتی حضور در آنجا، سرهای شهداء به همراه کاروان اسیران واقعه کربلا به سمت شام حرکت داده شدند.

سرنوشت سر امام حسین(ع)

در مورد سرانجام سر امام حسین(ع)، نظرات مختلفی وجود دارد:

بازگشت به کربلا

مشهور علمای امامیه، معتقدند امام سجاد(ع)، در روز اربعین (بیستم ماه صفر سال ۶۱ق) وارد کربلا شده و سر امام حسین(ع) را در کربلا دفن کرد. سید بن طاووس در «لهوف» نقل کرده که سر امام حسین(ع)، از شام برگردانده شده و در کربلا در کنار جسد، دفن شد. سید اسرار حسینی تنکابنی نیز در کتاب «مصائب الهداه»، پس از نقل اقوال مختلف، دفن سر امام حسین در کربلا را مشهورترین قول داسته است.

دفن در مصر

براساس برخی نقل‌ها، خلفای فاطمی سر امام حسین(ع) را از باب الفرادیس شام به عسقلان که بین شام و مصر است، بردند و از آن‌جا به مصر منتقل کردند و در مکانی که معروف است، دفن نمودند. سبط بن جوزی معتقد است این مطلب ثابت شده نیست. امام یافعی یمنی مکی (متوفی سال ۷۶۸) در «مرآة الجنان» نیز این قول که سر امام حسین(ع) به عسقلان یا قاهره منتقل شده، صحیح نیست.»

پیروان این قول را از اهل‌سنت دانسته‌اند.

دفن سر امام در نجف

امام صادق(ع) به شخصی که برای زیارت به نجف می‌رفت، گفت که دو قبر در آنجا می‌بیند؛ یکی بزرگ و دیگری کوچک است. اما قبر بزرگ برای امام علی(ع)‌ و قبر کوچک، محل دفن سر امام حسین(ع) است. همچنین نقل شده، امام صادق(ع) زمانی که به نجف آمدند، دو رکعت نماز برای زیارت امام علی(ع)، دو رکعت نماز در مکان سر امام حسین(ع) و دو رکعت در مکان منبر امام زمان(عج) خواندند.

البته از سید بن طاووس نقل شده که پس از دفن سر امام حسین(ع) در نجف، سر امام پس از مدتی که نزد امام علی(ع)‌ دفن شد، به جسد امام در کربلا ملحق گردید. صاحب جواهر الکلام، پس از نقل روایات و کلام سید بن طاووس می‌گوید ممکن است سر امام مدتی در نجف، نزد امام علی(ع)، دفن شده باشد و پس از آن به کربلا منتقل و دفن شد. سپس روایتی را نقل کرده که امام صادق(ع) در مسیر نجف نماز خواند. و از آن حضرت سؤال شد که آن چه نمازی بود؟ امام: «این‌جا موضع سر مطهر جدم حسین(ع) است که آن را در این‌جا گذاردند.»

نظرات دیگر

نقلی وجود دارد که یزید سر امام را برای حاکم مدینه فرستاد و او آن را در بقیع دفن نمود. این خبر از زبیر بن بکار نقل شده، و او هم از دشمنان اهل‌بیت(ع) دانسته شده که علمای شیعه، به گفتار او اعتماد نکرده‌اند. البته افرادی که این قول را پذیرفته‌اند نیز معتقدند سر امام پس از مدینه به کربلا انتقال داده شد.

برخی مورخان نیز نقل کرده‌اند که سر امام حسین(ع)‌ در دمشق دفن شده است.

سرانجام سرهای سایر شهدا

مشهور علمای امامیه، معتقدند امام سجاد(ع)، در روز اربعین وارد کربلا شده و سر سایر شهدا را در کربلا دفن گردانید. نویسنده کتاب «مقتل‌الحسین(ع)» بسیاری از کتاب‌های شیعه و اهل‌سنت را نام می‌برد که تصریح دارند سرهای شهدا به کربلا آورده شده و در آنجا دفن گردید.

البته در قبرستان باب صغیر شام، مقبره‌ای معروف به «مشهد رؤوس شهداء کربلا» وجود دارد که نام بسیاری از شهدای مدفون در آن مقبره، ذکر شده است.