سرگذشت سرهای شهدای كربلا
 | این مقاله هماکنون به دست Rezapour در حال ویرایش است. |
پس از جدا کردن سرهای بنی هاشم و آوردن آن‌ها به شام، سرانجام سرهای شهیدان کربلا، از جمله سر مبارک امام حسین(ع) چه شد؟
جدا شدن سر شهدای کربلا جز دو شهید
پس از شهادت امام حسین(ع) به دستور عمر بن سعد، سر همهٔ شهدا از بدن جدا شد. در میان شهدا، تنها سر دو نفر از بدن جدا نشد:
- علی‌اصغر(ع) که پس از واقعه کربلا سر او از بدن جدا نشد؛ زیرا امام حسین(ع) او را دفن کرده بود.
- حر بن یزید ریاحی نیز سرش از بدن جدا نشد؛ زیرا خویشاوندان و افراد هم‌قبیله او، مانع از بریدن سر او شدند.
سرهای شهدا، بین قبایل مختلف تقسیم شد تا به کوفه و شام ببرند و جایزه بگیرند. پس از ورود به کوفه و مدتی حضور در آنجا، سرهای شهداء به همراه کاروان اسیران واقعه کربلا به سمت شام حرکت داده شدند.[۱]
سرنوشت سر امام حسین(ع)
در مورد سرانجام سر امام حسین(ع)، نظرات مختلفی وجود دارد.
بازگشت به کربلا
و آن گروه از مورخان که گفته‌اند سر مطهر را به مدینه برده‌اند، بر این باورند که آن را از مدینه به کربلا انتقال داده، به جسد مطهرملحق کرده‌اند. سبط ابن الجوزی در «تذکره الخواص» می‌گوید: «علما دربارهٔ رأس مطهر، اختلاف کرده‌اند و مشهورترین این اقوال آن است که یزید سر مطهر را همراه اسرای اهل‌بیت به مدینه فرستاد و از مدینه به جسد مطهر در کربلا برگردانیده شد و دفن گردید و این رأی هشام و غیر او است.»[۲]
بر اساس این قول، اگر اسرای اهل بیت(ع) در اربعین همان سال به کربلا آمده باشند، به یقین سر مطهر را با خود آورده و در کربلا دفن کرده‌اند و دوباره با خودشان به مدینه نبرده‌اند، این نظریه نیز که از احوال سنی‌ها مؤید قول مشهور امامیه است که سر مطهر به کربلا بازگردانیده و با جسد مطهر آن حضرت دفن شده است. فرهاد میرزا ـ پسر عباس میرزا ـ در سال ۱۲۹۲ هـ ق، در سفر حج به مصر رفته، و بارگاه «مشهد رأس الحسین) ع)» را در قاهره می‌بیند و عظمت آن ساختمان در نظر وی جلوه می‌کند و چون ذهن او را مقام و عظمت امامت گرفته، تصور کرده است که از جهت بودن رأس مطهر در آن مکان است؛ از این رو می‌گوید: قول یافعی را در این باب صحیح نمی‌دانم.[۳]
کتاب «الآثارالباقیه عن القرون الخالیه»، نوشته ابوریحان بیرونی است و در آن تصریح شده که سر مطهر، در بیستم صفر در کربلا، به جسد اطیب ملحق شده است و عبارت او چنین است: «در بیستم صفر سر امام حسین(ع) به جثه‌اش برگردانده شده و با آن دفن گردیده است و در این روز زیارت اربعین وارد شده. کسانی که سر ایشان را برگرداندند حرم آن حضرت بودند که بعد از انصراف از شام به کربلا وارد شدند.»
سید اسرار حسینی تنکابنی نیز در کتاب «مصائب الهداه»، پس از نقل اقوال، دربارهٔ دفن سر مطهر امام(ع) می‌گوید: «لیکن خبر حمل کردن امام سجاد(ع) سر مبارک را به کربلا و دفن آن با جسد مطهر، اشهر و اظهر و مؤید به عقل و نقل است؛[۴]
دفن در مصر
گفته شده که خلفای فاطمی سر مقدس را از باب الفرادیس به عسقلان که بین شام و مصر است، بردند و از آنجا به مصر منتقل کردند و در مشهدی که معروف است، دفن نمودند که زیارتگاه علاقه‌مندان است.
اما دربارهٔ این قول چهارم که سر مطهر را خلفای فاطمی از باب الفرادیس در دمشق که از خزانهٔ یزید پیدا کرده و در آنجا دفن نمودند و سپس از عسقلان به مصر برده، در قاهره دفن کردند و برای آن نیز بارگاه عظیمی بنا نمودند؛ هم‌چنان‌که سبط بن جوزی گفته است: «علامه امین عاملی (ره) در لواجع الاشجان این قول را پذیرفته است و می‌گوید: بنا به اتفاق مورخان، خلفای فاطمی مصر، سری از عسقلان قاهره انتقال داده‌اند و به نام رأس مطهر امام حسین(ع) در آنجا دفن کرده‌اند و مشهد بزرگی بالای آن ساختمان نموده‌اند.»[۵] اما این که «آیا آن سر مطهر، از آن امام حسین(ع) بوده است؟» هرگز روشن و ثابت نشده است؛ به ویژه که دست سیاست و ریاست خلفای فاطمی با آن بازی کرده است و این که از انتقال سر مقدس از عسقلان به مصر چه هدف سیاسی تأمین می‌شده، خدا می‌داند. آیا از ترس صلیبی‌ها این کار را کرده‌اند؟ صلیبی‌ها به چه منظوری آن مشهد را خراب می‌کردند. (این قول به اهل‌سنت اختصاص دارد و هیچ‌یک از شیعیان بر آن نیست)[۶]
امام یافعی یمنی مکی (متوفی سال ۷۶۸) در «مرآه الجنان» می‌گوید: «این مطلب که سر امام حسین(ع) به عسقلان یا قاهره منتقل شده صحیح نمی‌باشد.»[۷]
دفن سر امام در نجف
روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که به شخصی که برای زیارت به نجف می‌رود می‌گوید دو قبر در آنجا می‌بیند که یکی بزرگ و دیگری کوچک است. اما قبر بزرگ برای امام علی(ع) و قبر کوچک، محل دفن سر امام حسین(ع) است.[۸] همچنین نقل شده، امام صادق(ع) زمانی که به نجف آمدند، دو رکعت نماز برای زیارت امام علی(ع)، دو رکعت نماز در مکان سر امام حسین(ع) و دو رکعت در مکان منبر امام زمان(عج) خواندند.[۹]
البته در آخر روایتی که اشاره به دفن سر امام حسین(ع) در نجف داشته چنین آمده که سر امام بنابر ظاهر پس از آن کهمدتی نزد امام علی(ع) دفن شد، به جسد مطهر در کربلا ملحق گردید.[۱۰]
مرحوم شیخ الفقها ـ صاحب جواهرالکلام ـ پس از نقل روایات مزبور و کلام سیدبن طاووس که عمل امامیه مطابق آن است، می‌فرماید: «ولعله لامنافاه لامکان دفنه مده ثم نقل الی کربلا»؛ ممکن است سر مطهر مدتی در نجف، نزد امیرالمؤمنین(ع)، دفن شده باشد و پس از آن به کربلا منتقل، و با بدن مطهر دفن شده باشد.» سپس روایتی را نقل کرده که امام صادق(ع) در نزد قائم مایل در راه غری (نجف) نماز خواند. و از آن حضرت سؤال شد: که آنچه نمازی بود که خواندید؟ فرمود: «این‌جا موضع سر مطهر جدم حسین(ع) است که آن را در این‌جا گذاردند.»[۱۱]
نظرات دیگر
نقلی وجود دارد که یزید سر امام را برای حاکم مدینه فرستاد و او آن را در بقیع دفن نمود.[۱۲] این خبر از زبیر بن بکار نقل شده، و او هم از دشمنان اهل‌بیت(ع) دانسته شده که علمای شیعه، به گفتار او اعتماد نکرده‌اند.[۱۳] برخی مورخان نقل کرده‌اند که سر امام حسین(ع) در دمشق دفن شده است.[۱۴]
سرانجام سرهای سایر شهدا
۱. در باب صغیر شام که قبرستان بسیار بزرگی است، مقبره‌ای است معروف به «مشهد رؤوس شهداء کربلا» که نام بسیاری از شهدای مدفون در آن مقبره، ذکر شده است؛[۱۵]
۲. مؤلف «اعیان الشیعه» می‌نویسد: بعد از سال ۱۳۲۱ هجری قمری، مقبره‌ای را دیدم که سنگی بالای آن نصب و در آن نوشته شده بود: «هذا مدفن رأس عباس بن علی، رأس علی بن الحسین الاکبر و رأس حبیب بن مظاهر». دو سال بعد، بنا را تخریب و تجدید نمودند و آن سنگ را برداشتند، و در ضریحی که داخل مقبره نصب نموده‌اند، اسامی بسیاری از شهدای کربلا را بر آن نقش کرده‌اند و بعید نیست که این رؤوس در آنجا دفن شده باشند.[۱۶]
مشهور علمای امامیه، معتقدند امام سجاد(ع) سر مطهر سیدالشهدا و سایر شهدا را در روز اربعین (بیستم ماه صفر سال ۶۱ق) وارد کربلا شده و به بدن‌ها ملحق گردانید.[۱۷] سید بن طاووس در «لهوف» نقل کرده که سر مبارک امام حسین(ع)، از شام برگردانده شده و در کربلا در کنار جسد، دفن شد.[۱۸]
در کتاب «مقتل‌الحسین(ع)» آمده است:[۱۹] «بر این که سرهای مطهر به کربلا آورده شدند، تصریح وجود دارد و این تصریح در کتاب‌های شیعه و سنی از جمله: حبیب السیر و نفس‌المهموم، ص۲۵۳، و در روضه الواعظین فتال نیشابوری، ص۱۶۵، و در مثیرالاحزان ابن نما حلی، ص۵۸، و در لهوف سید بن طاوس، ص۱۱۲ و در اعلام الوری طبرسی، ص۱۵۱ و در مقتل‌العوالم، ص۱۵۴ و در مناقب ابن شهرآشوب، ج۲، ص۲۰۰ و در عجایب المخلوقات قزوینی، ص۶۷ و در الاتحاف بحب الاشراف شبراوی، ص۱۲ و ۲۳ و در تذکره الخواص سبط ابن الجوزی، ص۱۵۰ و در الکواکب الدریه شیخ مناوی، ج۱، ص۵۷ و قرطبی نیز این مطلب را ترجیح داده است،[۲۰]
منابع
- ↑ ابومخنف، وقعه الطف، تحقیق یوسفی غروی، مترجم جواد سلیمانی، ص۱۹۲ و ۱۹۹، نشر مؤسسه امام خمینی، قم.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۳۱۷ -۳۱۸.
- ↑ قمقام زخّار و صمصام بتّار، ص۵۹۲، طبع تهران، سال ۱۳۷۷ هـ ق.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۳۳۷.
- ↑ لواجع الاشجان، علامه امین عاملی، ص۲۴۷، طبع سوم، صیدا، سال ۱۳۵۳ هـ ق.
- ↑ رجوع شود به لواجع الاشجان، ص۲۴۷.
- ↑ مرآه الجنان، یافعی، ج۱، ص۱۳۶، طبع حیدر آباد، سال ۱۳۳۷هـ ق.
- ↑ ابن‌قولویه، كامل الزيارات، ۱۳۵۶ش، ص۳۵.
- ↑ ر. ک. وسایل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۳، از ابواب مزار، چاپ اسلامیه، تهران.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۹۳.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۹۳.
- ↑ شذرات الذهب، عماد حنبلی، ج۱، ص۶۷؛ البدایه و النهایه، ابن‌کثیر، ج۸، ص۲۰۴.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۳۱۸.
- ↑ البلاذرى، أنساب الأشراف، ۱۹۹۶م، ج۳، ص۲۱۴.
- ↑ حسین نفس مطمئنه، محمد علی عالمی، ص۳۶۵، انتشارات هاد، چاپ اول، ۱۳۷۲.
- ↑ اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۲۷.
- ↑ قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا، ج۳، ص۳۰۴، ناشر بنیاد علمی و فرهنگی شهید قاضی.
- ↑ اللهوف، سید بن طاووس، ص۱۱۲، چاپ دوم، صیدا.
- ↑ مقتل الحسین(ع)، سید عبد الرزاق مقرم، ص۴۶۹، انتشارات بصیرتی، قم.
- ↑ مقتل الحسین(ع)، سید عبد الرزاق مقرم، ص۴۷۰، قم.