ملاقات با امام زمان(ع)
در كتاب اصول كافي آمده است كه حضرت صاحب‌الزمان(ع) به آخرين نايب خاصش فرمود: دروغگو است كسي كه بگويد مرا ديده است... پس چگونه است كساني مي‌گويند ما امام زمان(عج) را ديده‌ايم و يا داستان هاي بسياري كه از علماء نقل مي‌شود كه در آن ها از رؤيت امام زمان(عج) خبر مي‌دهند؟
درباره ملاقات با امام مهدي(عج) سه ديدگاه عمده وجود دارد:
۱.ديدگاه افراطي: براساس اين ديدگاه تشرف به محضر امام زمان(عج)امري ساده و همگاني است و يكي از مهم‌ترين وظايف منتظران، ديدار با آن حضرت است ولو اين كار به بر زمين ماندن اهداف و آرمان‌هاي بزرگتري بيانجامد، نقد اين ديدگاه و آسيب‌هاي آن مجال ديگري را مي‌طلبد.[۱]
۲ . ديدگاه تفريطي: براساس اين ديدگاه در زمان غيبت هيچ كس نمي‌تواند به محضر امام مهدي(عج) شرفياب شود.[۲]
۳.ديدگاه ميانه: طرفداران اين ديدگاه معتقدند ملاقات با امام مهدي(عج) در زمان غيبت امكان دارد و برخي از انسان‌هاي صالح و پرهيزگار نيز خدمت آن امام عزيز رسيده‌اند ليكن بدون ترديد اولاً شرفيابي به محضر امام مهدي(عج) به شرايط و قابليت‌هاي فراواني نياز دارد و هر كسي توفيق چنين سعادتي را نمي‌يابد و ثانياً منتظران واقعي حضرت بيش از آنكه به دنبال ملاقات با حضرت باشند، بايد در مسير تأسي به آن حضرت و انجام وظايف و نيز فراهم كردن زمينه‌هاي ظهور بكوشند.
يكي از مهم‌ترين دلايلي كه طرفداران ديدگاه دوم ـ عدم امكان ملاقات با امام زمان(عج) ـ براي اثبات نظريه خود به آن استناد كرده‌اند نامه امام مهدي(عج) به علي بن محمد سمري چهارمين نايب خاص آن حضرت است. متن اين نامه كه در اواخر عمر علي بن محمد سمري به او ارسال شده چنين است:
يا علي بن محمد السمري اسمع اعظم الله اجراخوانك فيك فانك ميّت ما بينك و بين سته ايام فاجمع امرك و لاتوص الي احد يقوم مقامك بعد وفاتك... و سيأتي من شيعتي من يدّعي المشاهده الا فمن ادعي المشاهده قبل خروج السفياني و الصيحه فهو كذّاب مفتر...[۳]
«اي علي محمد سمري گوش فرا ده، خداوند اجر برادران تو را در سوگ تو زياده گرداند تو تا شش روز ديگر دار فاني را وداع خواهي كرد پس آماده باش و كسي را جانشين خودت قرار مده... و به زودي برخي از شيعيان من ادعاي مشاهده مي‌كنند آگاه باشيد كسي كه پيش از خروج سفياني و شنيده شدن نداي آسماني چنين ادعايي را بكند دروغگو و افترا زننده است....»
حال سؤال اساسي اين است كه براساس دیدگاه میانه چگونه از يك سو امام مهدي(عج) فرموده‌اند مدعيان ملاقات دروغ‌گويند. و از سوي ديگر حكايات فراواني از ملاقات مؤمنان و صالحان با امام مهدي(عج) در كتاب‌ها نقل شده است.
عالمان فراواني با پذيرش امكان ملاقات در صدد پاسخ به اين سؤال برآمده‌اند از جمله علامه مجلسي در بحارالانوار (ج ۵۲، ص۱۵۱) شيخ محمد عراقي در دارالسلام (ص ۱۹۳) محدث نوري درجنه المأوي ، آيت الله سيد محسن امين در اعيان الشيعه (ج ۲، ص۷۱)
برخي از اين پاسخ‌ها بدين قرارند:
۱.منظور از مشاهده در اين روايت ملاقات با امام مهدي(عج) نيست بلكه منظور مشاهده همراه با ادعاي نيابت و وكالت است علامه مجلسي در اين باره مي‌نويسد: «شايد معناي اين نامه امام(عج) به علي بن محمد سمري ـ اين باشد كه كسي كه ادعاي ملاقات با حضرت را بكند و مدعي باشد كه نايب آن حضرت است و مثل نواب چهارگانه از طرف آن حضرت اخبار را به شيعيان مي‌رساند. چنين شخصي دروغگو و افترا زننده است. ما نامه را به اين شكل معني كرديم تا با اخباري كه از ملاقات برخي با امام زمان(عج) گزارش مي‌دهد منافاتي نداشته باشد.»[۴] دو دليل بر اينكه منظور از مشاهده در اين نامه ملاقات همراه با ادعاي نيابت است آورده شده است:
الف) دليل اول سياق است، منظور از سياق اين است كه مخاطب اين نامه نايب چهارم است و در اين نامه به او اطلاع داده مي‌شود كه دوران نيابت خاصه به پايان رسيده است و از آن به بعد امام مهدي(عج) نايب خاصي در ميان مردم ندارد بنابراين فضاي حاكم بر اين نامه و مضمون اصلي آن اعلام به پايان رسيدن ارتباط با امام مهدي(عج) از طريق نايبان خاص است وقتي در اين فضا گفته مي‌شود: « از اين پس برخي ادعاي مشاهده مي‌كنند و آگاه باشيد هر كس ادعاي مشاهده كند دروغگو است» منظور از مشاهده همان ارتباط خاصي است كه در اول نامه از آن گفتگو شده و به علي بن محمد سمري پايان يافتن آن گوشزد شده بود يعني مشاهده همراه با نيابت خاص.
ب) واژه مفتر: دومين دليلي كه بر مدعاي فوق اقامه شده است واژه مفتر است كه در اين نامه آمده است: «... فهو كذّاب مفتر» مفتر به كسي گفته مي‌شود كه دروغي را به كسي نسبت دهد. تقرير استدلال به اين شكل است كه:
در معناي واژه مشاهده «... سيأتي من شيعتي من يدعي المشاهده...» دو احتمال وجود دارد: ۱ . ملاقات ۲ . ملاقاتِ همراه با ادعاي نيابت و وكالت.
اگر منظور از مشاهده ملاقات تنها باشد معناي روايت ياد شده اين است كه كسي كه ادعاي ملاقات با امام زمان را بكند دروغگو و افترا زننده است. دروغ گو بودن چنين شخصي معلوم است زيرا طبق مفاد اين روايت كسي نمي‌تواند در دوران غيبت با آن حضرت ملاقات كند پس مدعي ملاقات دروغگو است اما اين شخص افترا زننده نيست زيرا دروغي را به امام زمان(عج) نسبت نداده است پس آوردن واژه مفتر لغو است. اما اگر منظور از واژه مشاهده ملاقات همراه با ادعاي نيابت باشد كسي كه ادعا كند با حضرت ملاقات كرده و آن حضرت او را به نيابت خود برگزيده است. اين نامه مي‌گويد چنين شخصي هم دروغگو است و هم افترا زننده دروغگو بودنش به اين دليل است به دروغ ادعاي ملاقات با حضرت كرده است و افترا زننده بودنش به اين خاطر است كه به حضرت نسبت دروغي داده است يعني مدعي شده است كه امام مهدي(عج) مرا به نيابت خاص خود برگزيده است و حال آنكه حضرت چنين كاري نكرده است.
بنابراين ما اگر واژه مشاهده را صرفا به معناي ملاقات بگيريم آمدن واژه مفتر در اين نامه لغو خواهد بود و اگر آن را به معناي ملاقات با ادعاي نيابت بگيريم اين واژه لغو نخواهد بود و از آنجا كه امام معصوم(ع) سخن لغو بر زبان جاري نمي‌كنند پس منظور از مشاهده ملاقات همراه با نيابت است.[۵]
۲ . پاسخ ديگري كه به سؤال ياد شده داده شده است اين است كه «اصولاً معناي واژه مشاهده ملاقات يا ملاقات همراه با ادعاي نيابت نيست بلكه منظور ادعاي ظهور است يعني اگر پيش از خروج سفياني و صيحه آسماني مدعي شد امام مهدي(عج) ظهور كرده‌اند چنين شخصي دروغگو و افترا زننده است زيرا آن حضرت پيش از تحقق اين دو علامت ظهور نخواهند كرد. همچنان كه امام صادق(ع) در حديثي فرموده‌اند:
نمي‌بيند او را در وقت ظهورش چشمي، مگر اينكه همه چشم‌ها او را خواهد ديد پس هر كس براي شما غير اين را بگويد او را تكذيب كنيد.[۶]
قرينه مطلب ياد شده اين است كه خروج سفياني و صيحه آسماني از علائم ظهورند پس منظور از ادعاي مشاهده قبل از تحقق اين دو علامت ادعاي تحقق ظهور است.»[۷]
خلاصه سخن اينكه: ما بر اين باوريم كه در بحث ملاقات ديدگاه ميانه درست است و روايتي كه در سئوال به آن اشاره شده نفي كننده ملاقات نيست بلكه ملاقات همراه با نيابت و يا ادعاي ظهور پيش از خروج سفياني و صيحه آسماني را نفي مي‌كند. بنابراين ميان اين روايت و حكايات معتبري كه بر ملاقات برخي از مؤمنان پرهيزگار با امام مهدي(عج) دلالت دارد هيچ منافاتي وجود ندارد.
مطالعه بيشتر
۱ . مهدي منتظر، محمد جواد خراساني
۲ . دارالسلام، شيخ محمود عراقي.
۳ . جنه المأوي،محدث نوري
منابع
- ↑ . اين ديدگاه گرچه به شكل ياد‌شده از سوي كسي مطرح نشده است، اما برخي عملاً و با رفتار خود چنين ديدگاهي را رواج مي‌دهند.
- ↑ . جمعي از نويسندگان، چشم به راه مهدي، قم: دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ص۶۹ ـ ۴۴.
- ↑ . مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، موسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳، ج۵۲، ص۱۵۱.
- ↑ همان.
- ↑ طاهري، حبيب الله، سيماي آفتاب، قم: انتشارات زائر، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۱۷۹ با اندكي تصرف.
- ↑ مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۳، ص۶.
- ↑ خراساني، محمد جواد، مهدي منتظر، تهران، بنياد پژوهشهاي علمي فرهنگي نورالاصفيا، چاپ اول، ۱۳۷۱، ص۹۳.